Hoe de spanning tussen Iran en de VS zo hoog kon oplopen

De torenhoge spanningen tussen de Verenigde Staten en Iran kwamen afgelopen nacht bijna tot een climax. Volgens Amerikaanse media blies Trump op het laatste moment een aanval af. Waar gaat deze ruzie over en hoe heeft die zo hoog kunnen opgelopen?

Liever de korte samenvatting? Kijk dan deze video:

Het is voornamelijk een strijd tussen hardliners en haviken aan beide kanten. Strijdlustige politici en militaire leiders die zeggen: we willen geen oorlog, maar we zijn niet bang om keihard terug te slaan.

De afgelaste luchtaanval zou een reactie zijn geweest op het neerhalen van een Amerikaanse drone door Iran, gisteren. Daar ging een lange reeks van gebeurtenissen aan vooraf. Een beknopt overzicht:

Washington beschouwt het regime in Teheran als de grote boosdoener in het Midden-Oosten. De Iraanse steun aan de Syrische president Assad, de Houthi-rebellen in Jemen en Hezbollah in Libanon zijn Amerika een doorn in het oog. Evenals het Iraanse raket- en atoomprogramma.

Sinds het aantreden van Trump zet de VS Iran steeds verder onder druk. Samen met onder andere Saudi-Arabië en Israël probeert het Witte Huis Iran steeds verder te isoleren.

De Amerikaanse president wil een nieuwe atoomdeal sluiten met de Iraanse regering. De door Obama gesloten afspraak is volgens Trump desastreus. Europa, Rusland en China blijven overigens achter die deal staan, omdat Iran zich volgens het Internationaal Atoomenergie Agentschap aan de afspraken houdt.

Ondertussen voelt Iran zich in een hoek gedreven door de VS. Ook door de Amerikaanse sancties tegen het land én tegen de landen die nog wel zaken met Iran willen doen. Volgens Iran-deskundige Peyman Jafari krijgen daardoor de conservatieve machten steeds meer de overhand.

'We kunnen niet meer wachten'

"De gematigden, zoals president Rohani, hadden als strategie: we moeten geduld opbrengen, we hebben de Europese steun nodig en moeten wachten tot Trump weg is. Maar de conservatieven zeggen: we kunnen niet meer wachten en moeten de EU onder druk zetten zodat we weer handel kunnen drijven. We laten onze spierballen zien."

Daarom stapt Iran deels uit het atoomakkoord. En maakt het land bekend dat het op 27 juni de in het atoomakkoord afgesproken limiet van licht verrijkt uranium zal overschrijven. Daarmee wil het land de EU aan de onderhandelingstafel dwingen. Iran snakt naar betere economische relaties.

Ook militair laat het land zijn spierballen zien. Vooral de Revolutionaire Garde, de elitemacht die onder direct toezicht staat van ayatollah Khamenei.

Militairen van deze strijdkracht schieten afgelopen donderdag de Amerikaanse drone uit de lucht:

"Ze moesten het wel doen", zegt Walter Posch, Iran-specialist aan de Nationale Defensie Academie in Wenen. "Ze hadden hun geloofwaardigheid verloren als ze die drone hadden laten gaan."

Tegenover de Iraanse haviken staan weer de Amerikaanse hardliners. Zoals minister van Buitenlandse Zaken Pompeo en de Nationale Veiligheidsadviseur Bolton, twee uitgesproken voorstanders van machtswisseling in Iran. Maar Trump heeft altijd gezegd dat hij koste wat het kost geen nieuwe oorlog wil beginnen.

Daardoor staan er nu twee landen tegenover elkaar die hard tegen hard gaan, maar eigenlijk geen oorlog met elkaar willen.

Volgens defensiespecialist Dick Zandee van Clingendael zou de afgeblazen luchtaanval door de Amerikanen "een enorme escalatie" zijn geweest. "Het belangrijkste is toch wel dat men dat heeft willen voorkomen", zegt hij in het NOS Radio 1 Journaal. Maar de grote vraag is of dat ook zo blijft.