Waarom zit de EU klem tussen de VS en Iran?
Het atoomakkoord met Iran is geschonden, zegt de Iraanse president Rohani, en dus zegt het land de afspraken deels op. Iran doet dat nadat de VS vorig jaar de deal verbrak en economische sancties weer invoerde.
Sinds de VS er in mei vorig jaar uitstapte, hield Iran zich nog wel aan de verplichtingen. Terwijl de reden voor het land om zich aan het akkoord te houden praktisch was verdwenen. Voor Iran was het akkoord namelijk een belangrijk middel om weer internationaal zaken te kunnen doen, en die mogelijkheid nam de VS met de sancties grotendeels weg, ook voor de EU.
Door deels uit het atoomakkoord te stappen, wil Iran de EU verder onder druk zetten om de economische relaties te verbeteren. De EU wil het akkoord, dat ervoor zorgt dat Iran zijn nucleaire programma niet gebruikt om wapens te maken, namelijk wél graag in stand houden. Maar dat is niet eenvoudig. Want de VS doet er veel aan om dat onmogelijk te maken.
Waarom hebben de Verenigde Staten zo'n grote vinger in de pap?
Dat heeft voor een belangrijk deel te maken met internationale handel. Europese bedrijven die zakendoen met Iran, maar ook met de VS, kunnen toch last hebben van de Amerikaanse sancties. De VS heeft namelijk 'secundaire sancties' ingesteld. En die zorgen ervoor dat ze ook bedrijven buiten de VS flink dwars kunnen zitten als die willen handelen met Iran.
Dat kan bijvoorbeeld door boetes op te leggen. ABN Amro kreeg in 2005 al 80 miljoen dollar boete omdat het Amerikaanse sancties had geschonden, en ook ING moest in 2012 619 miljoen dollar betalen.
Een andere manier waarop de Amerikanen handel met Iran belemmeren, is doordat ze het voor bedrijven moeilijk kunnen maken om aan dollars te komen. In de praktijk wordt het daardoor al snel nagenoeg onmogelijk om nog internationale handel te bedrijven. Voor de meeste internationale handel zijn namelijk, direct of indirect, betalingen in dollars nodig.
In zekere mate beslist de VS zo over de handelsrelaties tussen de EU en Iran. "Hoe kunnen we ervoor zorgen dat bedrijven in de EU de maximale vrijheid hebben om hun eigen keuzes te maken?", vroeg Europarlementariër Marietje Schaake (D66) zich af in een bijeenkomst in het Europees Parlement afgelopen oktober. "Ik denk dat dát, de maximale vrijheid om eigen keuzes te maken, onze absolute prioriteit moet hebben. Ze zouden niet geduwd moeten worden, in welke richting dan ook."
Wat kan de EU daar aan doen?
De Amerikaanse sancties zorgen er zo dus voor dat ook EU-landen nog weinig zaken doen met Iran, en daar zijn ze zowel in Brussel als in Teheran niet blij mee. Niet voor niets is de EU zelf niet uit het akkoord gestapt. Zolang Iran zich aan de vredesregels houdt, willen de lidstaten wel zaken doen.
Sinds de VS vorig jaar een streep door het akkoord heeft gezet, probeert de EU er dan ook alles aan te doen om de economische relatie met Iran goed te houden. Er wordt zelfs gewerkt aan een speciaal betalingssysteem waarmee Europese bedrijven de Amerikaanse sancties kunnen omzeilen. Dat systeem is nog niet van de grond gekomen.
Tot grote teleurstelling van Iran. Het land heeft flink te lijden onder de Amerikaanse maatregelen. De waarde van de Iraanse munt is sinds de herinvoering van de sancties door de VS meer dan gehalveerd. De onderlinge handel tussen de EU en Iran is ook geraakt. Na enkele jaren van groei, daalde de waarde van de import uit en export naar Iran vorig jaar voor het eerst weer, blijkt uit cijfers van de EU.
- Europese Commissie
EU import uit Iran - Europese Commissie
EU export naar Iran
Hoe zijn we hier beland?
In feite draait het conflict om twee zaken: het nucleaire programma voor de mogelijke ontwikkeling van atoomwapens in Iran, en internationale handel met het land. Internationaal bestond lang de vrees dat Iran in het geheim gevaarlijke kernwapens ontwikkelde. Iran zelf heeft dat altijd ontkend, en gezegd dat de nucleaire activiteiten alleen gebruikt worden om energie op te wekken en voor medische doeleinden.
Omdat Iran vervolgens geen openheid van zaken wilde geven aan het Internationaal Atoomagentschap, stelden de Verenigde Naties en Europa in 2006 economische sancties in tegen het land. Veel handel met Iran werd verboden, net als transacties naar het land, en Europa stopte met het importeren van ruwe olie en gas.
In 2015 sloten de VS, Rusland, China, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk (samen de vijf permanente leden van de VN-veiligheidsraad) met Duitsland en Iran een akkoord: Iran zou het nucleaire programma inperken en internationale inspecteurs toelaten in de kerncentrales. In ruil werden de sancties opgeheven.
En nu?
President Rohani heeft de vijf overgebleven landen uit het akkoord een ultimatum gesteld. Ze krijgen zestig dagen om de Iraanse financiële sector en olie-industrie te beschermen tegen de effecten van de Amerikaanse sancties.
Doen ze dat niet, dan zal Iran meer verrijkt uranium gaan produceren. Dat kan gebruikt worden voor medische doelen en in kerncentrales, maar ook voor kernwapens.
