Campagneblog: Verkiezingsdag, eerste stembureaus vannacht al open

Eerste stembureaus geopend

Precies om middernacht zijn de eerste stembureaus geopend. Volgens persbureau ANP kunnen mensen al op vijftien plaatsen hun stem uitbrengen, waaronder in Castricum, Den Bosch, Ede en Zwolle.

In de rest van het land gaan de stembureaus om 07.30 uur open. Net als andere jaren zijn er ook locaties ingericht op treinstations. Om 05.00 uur vannacht gaat de eerste open op het station van Nijmegen. Er kan vandaag tot 21.00 uur gestemd worden.

Stemmen is een hele uitdaging voor slechtziende Wendela

Kuiken over bruine-laarzen-opmerking: had ik niet moeten maken

Tijdens het debat vanavond haalde PvdA-leider Kuiken stevig uit naar Forum-leider Baudet: "Hij heeft misschien alleen een paar bruine laarzen thuis." Het was een ogenschijnlijke verwijzing naar de kleur van de laarzen waarmee de nazi's in de jaren 40 marcheerden. Na het debat kwam Kuiken op dat moment terug: "Dat was een referentie die ik misschien niet had moeten maken."

Desondanks, zo zei ze, blijft ze bij haar standpunt dat Forum voor Democratie een gevaar is voor de democratie. Dat komt volgens Kuiken doordat de partij onder meer complottheorieën aanhangt en banden met de Russische president Poetin onderhoudt. "Zij jagen haat aan tegen Joden, maar ook tegen politici, wetenschappers en journalisten. Ik vind dat gevaarlijk."

Bekijk hier de opmerking van Kuiken:

Protesten zijn voorbij, iedereen kan weg

De protesterende boeren vertrekken nu. Er was een kruispunt geblokkeerd, maar dat is weer vrij. Politici en begeleiding kunnen nu het provinciehuis weer verlaten.

VVD, PVV en PvdA over vertrouwen in de politiek

Debat afgelopen, aanwezigen mogen nog niet naar buiten

Het debat is afgelopen. Aanwezigen mogen het provinciehuis in Den Bosch alleen nog niet verlaten vanwege de demonstranten voor de deur. Eerder op de avond reden zo'n 200 trekkers richting het gebouw; het getoeter was tijdens het debat te horen. Ook verzamelden zich aanhangers van Forum voor Democratie en BVNL bij het pand.

Wilders tegen Rutte: U heeft te veel mensen pijn gedaan

Te veel burgers vertrouwen de overheid nu niet, zei Wilders (PVV) in het laatste debat van de avond, dat over vertrouwen in de politiek ging. Dat kan volgens hem terugkomen, maar dat gaat niet meer onder premier Rutte gebeuren, zei de PVV-leider. "Hij heeft te veel mensen pijn gedaan", verwees hij naar onder meer de toeslagenouders en de Groningers. Ook noemde hij de premier een sta-in-de-weg. "U heeft te veel schade aangericht."

Volgens Rutte (VVD) hebben zijn kabinetten Nederland juist door ingewikkelde periodes geloodst, zoals een economische crisis. Hij verweet Wilders de laatste jaren steeds extremer te zijn geworden en vanaf de tribune kritiek te leveren. "Waarom bent u niet bereid uw standpunten normaler te maken en mee te besturen?"

Kuiken (PvdA) hamerde erop dat partijen niet naar elkaar moeten wijzen en elkaar de schuld moeten blijven geven. "Dat heb ik in alle debatten gehoord", aldus Kuiken.

Van der Plas: langetermijnvisie nodig op ruimte

Terwijl op de achtergrond de buiten protesterende boeren te horen zijn, debatteren Kaag (D66), Van der Plas (BBB) en Ouwehand (Partij voor de Dieren) over de verdeling van de schaarse ruimte in Nederland. Kaag en Ouwehand vinden het onvermijdelijk dat het aantal boeren teruggebracht wordt. "De helft van de grond wordt in beslag genomen door de veehouderij", zegt Ouwehand.

Dat is tegen het zere been van Van der Plas: "Hoezo in beslag genomen? Dat is gewoon grond van boeren die daar al jaren boeren, soms al eeuwen." Zo'n term gebruiken is volgens haar onnodig polariserend. Van der Plas vindt dat het in Nederland ontbreekt aan een langetermijnvisie op ruimte. "Wie heeft welke ruimte nodig in 2050?" Een volgend kabinet moet volgens haar geen regeerakkoord sluiten, maar een 'regieakkoord' met zo'n visie. De uitvoering moet dan aan de provincies gelaten worden.

Kaag is het ermee eens dat er zo'n langetermijnvisie moet komen, "Maar we hebben nu ook een acuut probleem", zegt ze, duidend op de stikstofproblematiek. Dat de veestapel gehalveerd moet worden noemt ze "een noodzakelijk kwaad". Kaag wijst erop dat er 24 miljard euro klaar ligt voor boeren die duurzamer willen gaan werken. En in het uiterste geval moeten ze onteigend kunnen worden.

Ouwehand denkt dat de boeren alleen maar beter zullen worden van een transitie naar duurzamer werken. "Nu worden de veevoerbedrijven en de slachterijen rijk, terwijl veel boeren onder de armoedegrens leven."

Partijen stellig oneens over migratie en woningen

In het debat over migratie kwam het woningtekort meerdere keren terug. Wilders (PVV) vindt dat "Nederlanders worden gediscrimineerd" op de woningmarkt en dat de migratie daarom fors moet worden ingeperkt. Klaver (GroenLinks) verweet de PVV-leider juist vreemdelingenhaat. "We moeten vluchtelingen opvangen, niet omdat het makkelijk is, maar omdat het onze taak is."

Hoekstra (CDA) pleitte op zijn beurt voor een "maximum aan immigratie". De CDA-leider: "Het wordt te veel, we moeten het wel aankunnen. Nederland is echt heel dichtbevolkt en daar zitten grenzen aan." Wel moet het inperken van migratie volgens hem op een "redelijke manier" gebeuren. Hoe hij dat precies voor zich ziet, naast een voorbeeld nemen aan Canada, werd niet helemaal duidelijk.

Wilders wil dat het Schengenverdrag tijdelijk wordt opgeschort. Dat zou betekenen dat er tussen de 27 Schengenlanden weer grenscontroles gehouden worden. Hoekstra vindt dat onzin: "Wilders blijft maar praten alsof we niets met de rest van de wereld te maken hebben."

Zo'n 200 tractoren bij provinciehuis, projectie op gebouw

Er zijn nu zo'n 200 tractoren van actievoerders van Farmers Defence Force bij het provinciehuis in Den Bosch, zegt de gemeente. Er zouden nog meer tractoren onderweg zijn. Het protest van de boeren verloopt vooralsnog zonder problemen.

Ondertussen projecteerden actievoerders korte tijd een omgekeerde vlag met de tekst 'Nooit meer. Stem ze weg' op een toren van het provinciehuis.

PvdA, FvD en D66 debatteren over Groningse gaskraan, zonnepanelen en windmolens

Groningse gaskraan moet weer open, zegt FvD

De Oekraïne-oorlog heeft tot problemen op de Nederlandse energiemarkt geleid. Moet de gaskraan in Groningen dan weer open? Ja, zegt FvD-leider Thierry Baudet stellig. Hij vindt dat Groningers ruim moeten worden gecompenseerd, maar hoe dat moet gebeuren, zegt hij niet. "We kunnen het ons niet veroorloven om al dat gas in de grond te laten zitten", zegt hij. Daarnaast moeten gesloten kolencentrales volgens hem weer open.

Kuiken (PvdA) is het daar faliekant mee oneens, zegt ze: "Als je de gaskraan in Groningen weer open wil zetten, heb je het niet begrepen". "Totale onzin", vindt ook D66-leider Kaag. "U ontkent de veiligheid van de Groningers en u ontkent klimaatverandering". Zij zegt met andere partijen te willen praten over de "urgentie" van de klimaatproblematiek.

Baudet zegt dat hij wel gelooft dat het klimaat verandert, maar dat de mens daar niet zo veel schuld aan heeft. De plannen voor meer zonnepanelen en windmolens noemt hij 'landjepik'. omdat de boeren ervoor moeten wijken. Kuiken reageert fel: "Ik denk dat Baudet nog nooit een boer van dichtbij gezien heeft. Hij heeft misschien alleen een paar bruine laarzen thuis." Ze doelt daarmee waarschijnlijk op de kleur van de laarzen waarmee de nazi's in de jaren 40 marcheerden.

Zijn de gevolgen van inflatie eerlijk verdeeld?

Alles wordt duurder, maar worden de gevolgen van de inflatie eerlijk verdeeld? Rutte (VVD) vindt van wel: volgens hem worden er genoeg maatregelen genomen om mensen met een kleine beurs te helpen en gaat er voldoende steun naar de middeninkomens. Hij wijst onder meer op het prijsplafond voor energie, dat het kabinet vorig jaar instelde. Marijnissen (SP) is het daarmee niet eens: zij stelt dat de hoogste inkomens rijker zijn geworden, terwijl mensen met minder geld er de laatste jaren op achteruit zijn gegaan.

De SP-leider wijst op rijen bij de voedselbanken en zegt dat in gunstige economische tijden veel groepen burgers te weinig profiteren. Tegen Rutte: "Heeft u nou niet door dat alles eindigt in een crisis? Het gaat zogenaamd fantastisch met de economie maar uiteindelijk zijn er meer mensen in de armoede." Ook Bikker (ChristenUnie) vindt dat het eerlijker moet: er moet volgens haar meer geld naar gezinnen die in de knel zijn geraakt door inflatie, bijvoorbeeld met een kindgebonden budget.

Is er dan een grens aan hoeveel de overheid voor burgers kan betekenen? Volgens Rutte is de overheid "een schild voor de zwakken", maar kunnen niet alle problemen worden weggenomen. "Je kunt niet voor iedereen de gevolgen van inflatie wegnemen, we leven in een onzekere wereld."

De overheid moet er voor iedereen zijn, maar hoe betalen we dat?

Hoekstra (CDA), Klaver (GroenLinks) en Eerdmans (JA21) vinden allemaal dat er iets moet gebeuren om de kloof tussen de mensen en de overheid te dichten. Ze verschillen wel van mening over hoe dat betaald moet worden. Klaver wil de belastingen voor mensen met een zeer hoog inkomen, zoals miljonairs, verhogen en dat geld investeren in wijken en regio's die het moeilijk hebben.

Eerdmans ziet niets in het verhogen van de belastingen. De overheid krijgt volgens hem al voldoende geld binnen, maar geeft het aan de verkeerde dingen uit, zoals klimaatmaatregelen en migratie.

Hoekstra erkent dat de overheid er de laatste jaren te weinig is geweest voor iedereen. Als voorbeelden noemt hij de toeslagenaffaire, de gaswinning in Groningen en het verdwijnen van buslijnen. "Nederland is te klein voor dat soort verschillen", zegt Hoekstra. Ook hij vindt dat je iets extra's mag vragen aan mensen met een hoog inkomen en bedrijven, maar "met redelijkheid".

100 trekkers buiten, binnen eerste partijleiders aan het woord

Buiten het provinciehuis in Den Bosch waar het debat plaatsvindt, hebben zich inmiddels zo'n 100 trekkers verzameld. Ook staan er een paar honderd demonstranten bij het gebouw, overwegend sympathisanten van Forum voor Democratie, BVNL en boeren. Verder zijn er enkele tientallen antiracismebetogers.

Op verschillende plekken rondom Den Bosch rijden ook trekkers, waardoor wegen dicht dreigen te slibben.

Debat in Den Bosch is begonnen

Het verkiezingsdebat is begonnen. Twee provinciale lijsttrekkers trappen af met een gesprek, daarna gaan drie landelijke partijleiders (CDA, GroenLinks en JA21) met elkaar in debat over het thema 'overheid voor iedereen'. Het debat, dat tot ongeveer 22.10 uur duurt, is via een livestream te volgen.

Partijleiders gearriveerd, buiten tientallen demonstranten

Nagenoeg alle landelijke partijleiders zijn inmiddels gearriveerd bij het provinciehuis in Den Bosch, waar zij over ongeveer een half uur met elkaar in debat gaan. Bij aankomst gaven ze stuk voor stuk aan zin te hebben in het debat, waarbij steeds drie partijleiders het tegen elkaar opnemen.

Bij aankomst van premier Rutte waren buiten kort sirenes en claxonnerende voertuigen te horen. Enkele tientallen demonstranten hadden zich toen al verzameld bij het gebouw. Het gaat onder meer om boeren van Farmers Defence Force en aanhangers van Forum voor Democratie. Ook hebben zich antiracismedemonstranten verzameld.

De gemeente Den Bosch zegt voorafgaand aan het debat op de hoogte gesteld te zijn van hun komst. De demonstranten krijgen de ruimte maar, zo schrijft de gemeente: "Tegelijk verwachten we van de demonstranten verantwoordelijk gedrag. Het slotdebat moet wel ongestoord door kunnen gaan, want het maakt deel uit van ons democratisch proces".

Wat staat er op het programma tijdens het NOS-verkiezingsdebat?

Vanaf 20.30 uur is op NPO1 het NOS-verkiezingsdebat te zien, het laatste grote debat voor de Provinciale Statenverkiezingen van morgen. Wat kun je van het debat verwachten?

De avond is opgesplitst in zes thema's. Ieder thema wordt geïntroduceerd met een korte video, die het startpunt is voor een gesprek met twee provinciale lijsttrekkers. Daarna volgt een debat over hetzelfde thema tussen drie landelijke partijleiders.

GroenLinks-leider Jesse Klaver debatteert met JA21-voorman Joost Eerdmans en Wopke Hoekstra (CDA) over de rol van de overheid. Daarna gaan SP-leider Lilian Marijnissen, de kersverse ChristenUnie-voorvrouw Mirjam Bikker en VVD-leider Mark Rutte in gesprek over de portemonnee. En als derde thema komt energie aan bod, met PvdA-leider Attje Kuiken, FvD-leider Thierry Baudet en Sigrid Kaag van D66.

Vervolgens staan Klaver en Hoekstra weer tegenover elkaar, maar dan met PVV-leider Geert Wilders erbij. De drie spreken over migratie. Dan debatteren Esther Ouwehand (PvdD), BBB-leider Caroline van der Plas en Kaag met elkaar over de verdeling van de ruimte. Als laatste spreken Kuiken, Wilders en Rutte elkaar over vertrouwen in de politiek.

Het debat vanuit het provinciehuis in Den Bosch duurt tot 22.10 uur en is live te volgen op NPO 1, via een livestream op NOS.nl en via NPO Politiek en Nieuws. Ook in dit liveblog wordt verslag gedaan.

Minister niet blij met staking in streekvervoer op verkiezingsdag

Minister Bruins Slot roept de bonden in het streekvervoer op de stakingen zo in te richten dat mensen naar het stembureau kunnen gaan. FNV en CNV willen hun stakingen wel opschorten, maar pas na morgen. Dat betekent dus dat er ook actie wordt gevoerd op de dag van de verkiezingen voor Provinciale Staten en waterschappen.

De minister benadrukt dat het stakingsrecht een grondrecht is, maar ze vindt het "echt vervelend en teleurstellend" dat op de dag van de verkiezingen wordt gestaakt. Ze wijst erop dat mensen met een beperking afhankelijk kunnen zijn van het streekvervoer om het stembureau te kunnen bereiken. Ze hoopt dat de bonden mensen in deze groep willen helpen om te kunnen gaan stemmen. Bruins Slot roept ook mensen in de samenleving op om eventueel te assisteren met vervoer.

Eerste deelnemers NOS-verkiezingsdebat druppelen binnen

Vanavond vindt in het Provinciehuis in Den Bosch het NOS-verkiezingsdebat plaats. Caroline van der Plas van BBB is één van de deelnemers:

Het laatste debat voor de verkiezingen is vanaf 20.30 uur te zien op NPO 1 en via www.nos.nl en de app.

Scholieren kiezen voor GroenLinks

Als het aan middelbare scholieren en studenten van het mbo ligt, krijgt GroenLinks morgen de meeste stemmen bij de Provinciale Statenverkiezingen (13 procent). De partij - vorige keer ook de grootste - wordt op de voet gevolgd door D66 (11,8 procent), PVV (10,8 procent) en VVD (10,5 procent). BBB is de grootste nieuwe partij met 9,2 procent van de jongerenstem.

De afgelopen weken stemden 25.820 jongeren van 77 verschillende scholen in de Scholierenverkiezingen van ProDemos. De uitslag geeft een beeld hoe de provinciale politiek eruitziet wanneer jongeren het voor het zeggen zouden hebben.

In Haarlem mochten kinderen vandaag naar het provinciehuis, waar ze vragen konden stellen aan de commissaris van de Koning:

'Meeste Noord-Hollanders voor bouwen in het groen'

De woningnood in Noord-Holland is zo hoog dat veel kiezers ervoor voelen om groene buitengebieden als bouwlocatie te gebruiken. Ook binnen de politiek is er een verschuiving en dat is opmerkelijk, want de provincie Noord-Holland is altijd faliekant tegen bouwen in het groen geweest. Van de Noord-Hollanders is 47 procent nu voor nieuwbouwwijken buiten dorps- of stadsgrenzen, blijkt uit een onderzoek van omroep NH in samenwerking met Kieskompas.

Kieskompas is een online stemhulp. Een andere stemhulp is MijnStem, voor zowel de Provinciale Statenverkiezingen als voor de Waterschapsverkiezingen. Bij beide stemhulpen krijg je vragen over je eigen provincie voorgelegd. Ook kun je meer lezen over de standpunten van de politieke partijen die in jouw provincie meedoen.

Hier gaan de provincies over: openbaar vervoer in de regio

Lucht verplaatsen. Zo wordt het wel eens genoemd als lege bussen door het land rijden. Het is voor veel provincies een worsteling: een gedegen ov-netwerk aanbieden aan je inwoners, maar geen eindeloze diepe zakken hebben om het openbaar vervoer altijd te laten doorrijden. Waar ligt het probleem en hoe gaan provincies hiermee om?

Lees hier verder:

Provinciebesturen vinden dat het kabinet te snel stopt met financiële steun voor streekvervoer en het regionale openbaar vervoer. Ze zijn bang dat er als gevolg daarvan veel lijnen moeten sluiten. Ook verdwijnen er steeds meer haltes. Tijdens de coronacrisis nam het aantal passagiers met bijna 50 procent af, waardoor ov-bedrijven in geldproblemen zijn geraakt.

In het laatste Rondje Binnenhof voor de verkiezingen een afspraakje op zo'n problematische busroute:

Extra waarborgen betrouwbaarheid verkiezingen

Deze verkiezingen zijn er wat veranderingen in het proces van het tellen van de stemmen doorgevoerd. Die moeten de betrouwbaarheid extra waarborgen, zegt minister minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken.

Gemeenten konden bij de opzet kiezen tussen centraal of decentraal stemmen. Bij decentraal stemmen tellen de stembureaus op woensdagavond de stapeltjes per kandidaat, soms tot diep in de nacht. Bij centraal tellen wordt dat pas donderdag gedaan, met als voordeel dat vrijwilligers niet te laat door hoeven werken. Op donderdag tellen de gemeentelijk (centrale) stembureaus alles. Bij gemeenten die kozen voor centraal tellen wordt er dan pas per kandidaat geteld.

Bij afwijkingen wordt er besloten tot hertelling. Bruins Slot: "Mensen kunnen er echt op vertrouwen dat de verkiezingen in Nederland eerlijk en open verlopen. En ze kunnen dat ook zelf controleren."

Komen kijken

Iedereen mag komen kijken bij het tellen. Zowel op de stembureaus na 21.00 uur, als op de centrale tellocaties in gemeenten. Maar deze 'kijkers' mogen niet aan de stembussen of stembiljetten komen. Dat is voorbehouden aan de vrijwilligers op de stembureaus en de speciale 'telteams' van vrijwilligers op het centrale punt in een gemeente. Allemaal hebben zij voor hun werk speciale trainingen gevolgd en zijn zij formeel in functie benoemd. 'Kijkers' met bezwaren kunnen die ter plekke melden. Meldingen kunnen leiden tot een hertelling.

"We hebben duizenden mensen die de verkiezingen organiseren, gemeenten samen met alle vrijwilligers. Dat is echt geweldig", zegt Bruins Slot. De uitkomsten van alle tellingen worden online gepubliceerd en zijn zo ook weer achteraf door iedereen te controleren.

Opkomstpercentages door de jaren heen

De opkomst bij de Provinciale Statenverkiezingen schommelt de laatste decennia rond de 50 procent. Ter vergelijking: bij de landelijke verkiezingen gaan meer mensen naar de stembus. Het opkomstpercentage bij verkiezingen voor de Tweede Kamer ligt gemiddeld rond de 80 procent.

Vóór 1970 gold in Nederland een opkomstplicht: alle kiesgerechtigden waren verplicht om zich te melden bij het stembureau, anders zouden ze een boete krijgen. Bij de eerste Statenverkiezingen na afschaffing van de opkomstplicht kelderde het opkomstpercentage meteen: in 1970 bracht nog geen 70 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uit, terwijl dat in de jaren daarvoor steeds zo'n 94 procent was.

Dat viel tegen, tekenden meerdere kranten destijds op. "Dat een groter deel van de Nederlandse bevolking politiek niet geïnteresseerd is, bleek woensdag bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten", schreef bijvoorbeeld Tubantia een paar dagen later. Woordvoerders van politieke partijen hadden weliswaar verwacht dat het aantal stemmers na afschaffing van de opkomstplicht zou afnemen, "maar dat de belangstelling met zo'n sprong zou teruglopen had niemand voorzien", aldus de krant.

In de grafiek hieronder zie je de opkomstpercentages door de jaren heen:

Vanavond slotdebat over verkiezingen bij NOS

De vooravond van de verkiezingen voor Provinciale Staten is er bij de NOS een slotdebat. Zowel provinciale politici als landelijke partijleiders gaan met elkaar in discussie. Er komen zes thema's aan bod: een overheid voor iedereen, de portemonnee, energie, migratie, ruimte en vertrouwen in de politiek.

De thema's worden geïntroduceerd met een video, die het startpunt is voor een gesprek van Simone Weimans met twee provinciale lijsttrekkers. Daarna debatteren drie landelijke partijleiders onder leiding van Rob Trip over hetzelfde thema.

Het debat vanuit het provinciehuis in Den Bosch is vanaf 20.30 uur te volgen op NPO 1, via een livestream op NOS.nl en via NPO Politiek en Nieuws.

Stemmen op bijzondere plek in Den Haag

Ook deze verkiezingen kan weer op veel bijzondere plekken gestemd worden. In Den Haag brengt de gemeente De Tempel onder de aandacht.

Dit voormalige bankgebouw heeft een rijke historie. Zo was er een tehuis voor dementerende vrouwen gevestigd en een discotheek van de Bhagwan-beweging. Nu is de afdeling archeologie in het statige pand gevestigd en staan de deuren morgen open voor stemmers.

Wel of geen muskusrat op de Enschedese menukaart

Een opvallende stelling bij het debat voor de waterschapsverkiezingen gisteravond in Enschede. Daar spraken kandidaten van het waterschap Vechtstromen over de stelling of gevangen muskusratten moeten worden aangeboden aan restaurants, supermarkten en voedselbanken, zo schrijft de Gelderlander.

Muskusratten zorgen voor veel overlast voor Nederlandse dijkbeheerders en boeren. Het dier graaft zichzelf onder dijken en weilanden door, waardoor de stabiliteit van de dijken in gevaar kan komen. Verschillende waterschappen besteden dan ook veel aandacht aan de bestrijding van de muskusrat. Jaarlijks worden enkele duizenden dieren gevangen en gedood.

Maar de muskusratten mogen dan wel veel overlast opleveren, volgens kenners is het dier ook een culinaire delicatesse. En in België worden de waterkonijnen, zoals de muskusratten door de Vlamingen genoemd worden, gerookt en gekruid in een paar restaurants geserveerd. In Nederland is de consumptie van muskusrattten verboden.

Het is niet voor het eerst dat het eten van muskusratten wordt geopperd. In 2015 deed Henk Lammers, de CDA-lijstrekker van het waterschap Reest en Wieden, al eenzelfde voorstel. De stelling leidde tijdens debat in Enschede nog niet tot hevige tegenstellingen. Er waren maar weinig bestuurders die een toekomst zagen in de consumptie van muskusratten.

Gratis 'verkiezingstaxi' in Drenthe en Groningen

Inwoners van Drenthe en Groningen kunnen morgen gratis met een speciale taxi van en naar het stembureau worden gebracht. Met het initiatief hopen de provincies de opkomst zo hoog mogelijk te maken.

In Drenthe kunnen kiesgerechtigden die niet op eigen gelegenheid kunnen reizen gebruikmaken van de verkiezingstaxi, schrijft RTV Drenthe. Zij kunnen tussen 10.00 uur en 21.00 uur thuis worden opgehaald, op vertoon van hun stempas. De taxi blijft wachten terwijl de kiezer zijn stem uitbrengt en brengt diegene vervolgens weer terug naar huis. Voor mensen met een (visuele) beperking rijdt de taxi naar het dichtstbijzijnde stembureau dat is uitgerust met de juiste faciliteiten.

In Groningen werkt de gratis taxidienst op dezelfde manier. Kiezers moeten de taxi minstens een uur van tevoren telefonisch reserveren, meldt RTV Noord. Dat kan ook al vandaag.

Mogelijk staakt het streekvervoer op de verkiezingsdag, waardoor er geen bussen rijden. Eerder hadden de provincies de vervoerders al opgeroepen om morgen juist niet te staken. Daarbij kondigden ze ook aan te kijken of ze zelf vervoer zouden kunnen regelen. Dat is nu dus gebeurd.

Jongeren naar de stembus

De opkomst voor de Provinciale Statenverkiezingen en de waterschapsverkiezingen is altijd lager dan die voor bijvoorbeeld landelijke verkiezingen. Vooral jongeren blijven weg: bij de vorige Statenverkiezingen in 2019 ging minder dan de helft van die groep stemmen. Dat moet anders, vindt de Leidse politieke partij Studenten voor Leiden, die met twee zetels vertegenwoordigd is in de gemeenteraad. De lokale partij heeft een kieswijzer ontwikkeld die speciaal gericht is op de jonge inwoners van Zuid-Holland, met vragen over thema's die jongeren belangrijk vinden.

"Zeker bij de Provinciale Staten begrijpen jongeren slecht wat er speelt", legde fractievoorzitter Mitchell Wiegand Bruss eerder uit bij de lokale omroep Unity. "Veel jongeren weten niet wat de provincie doet, waar ze op kunnen stemmen en welke thema's belangrijk zijn deze verkiezingen."

Bekijk het interview met Wiegand Bruss hieronder:

Er zijn ook andere initiatieven om jongeren naar de stembus te krijgen, zoals de jongerenkieswijzer en de jongerenstemtest. En jongeren van het initiatief De Kiesmannen trekken (net als bij andere verkiezingen) het land door om jongeren te laten warmlopen voor het stemmen.

Gisteren waren zij bijvoorbeeld op een mbo-college in Purmerend om studenten meer te vertellen over de Provinciale Statenverkiezingen, schrijft het Noordhollands Dagblad. De vrijwilligers van De Kiesmannen noemden die verkiezingen daar "het afvoerputje van de Nederlandse politiek", aldus de krant. "Ik ging recent de straat op om jonge voorbijgangers te vragen wat er gaat gebeuren op die dag, bijna niemand wist het", zei een van hen. Met onder meer een quiz à la 'Ik hou van Holland probeerden De Kiesmannen daarin verandering te brengen.

Rutte: partijen op rechts niet per se rechtser dan VVD

Na zijn optreden bij VI gisteravond is VVD-leider Mark Rutte vanmorgen te gast bij Goedemorgen Nederland. Daar vroeg hij zich af of de partijen "op rechts" nou echt rechtser zijn dan de VVD. "Als je kijkt naar de PVV. Op de economie is dat een heel linkse partij met eigenlijk een kopie van het SP-programma. Wilders is alleen rechts op migratie. Kijk naar Forum, dat is helemaal een wat warrig geheel geworden. Dus hoezo staan ze rechts van ons?"

Hij reageerde ook op oud-VVD-staatssecretaris Fred Teeven, die vorige week bij WNL zei dat het kabinet "D66-beleid" voerde "met een vleugje VVD" en dat hij er niet rouwig om zou zijn als het zou vallen. Wat is er niet VVD aan bijvoorbeeld het willen bouwen van kerncentrales en het verbreden van de A27 bij Amelisweerd, vroeg Rutte zich retorisch af in Goedemorgen Nederland.

Hij zei er wel bij dat het onvermijdelijk is om compromissen te sluiten als je in een kabinet zit. "Maar dat verwachten mensen ook, mensen willen ook stabiliteit."

ANP: meerderheid Nederlanders wil dat stembureaus meer dagen open zijn

Ruim de helft van de Nederlanders vindt dat de mogelijkheden om te stemmen moeten worden uitgebreid. De stembureaus zouden, net als in coronatijd, meerdere dagen open moeten zijn. En iedereen zou de mogelijkheid moeten hebben om per brief te stemmen. Dat blijkt uit een representatief enquêteonderzoek van het ANP, uitgevoerd in samenwerking met Kieskompas.

De afgelopen twee verkiezingen kon er vanwege corona verspreid over drie dagen worden gestemd. Ook mochten 70-plussers bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2021 per brief stemmen. Meer dan een miljoen ouderen deden dat toen. Ook tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in 2022 waren er drie stemdagen.

Deze keer kan maar op één dag worden gestemd: morgen, woensdag 15 maart. Zo'n 53 procent van de Nederlanders vindt dat jammer.

Rutte bij VI: ik stap niet op, niemand gebaat bij nieuwe verkiezingen

Bij het programma Vandaag Inside van SBS6 is premier Rutte hard aangepakt door Johan Derksen, Wilfred Genee en tafelgast en advocaat Job Knoester. Zij vinden dat Rutte moet opstappen vanwege de grote fouten die er gemaakt zijn in bijvoorbeeld de toeslagenaffaire en de gaswinning in Groningen. Het duurt waarschijnlijk nog jaren voordat die problemen zijn opgelost. "Erger dan dit kan niet", zei Derksen.

"Hoe vaak kun je sorry zeggen?" vroeg Genee, die ook vond dat de houdbaarheid van Rutte na twaalf jaar verlopen is. Rutte deelt die analyse niet. Hij erkende dat er dingen fout zijn gegaan. "Maar we hebben wel degelijk laten zien dat we er iets aan doen en we gaan er nog meer aan doen."

Knoester vergeleek Rutte met een "niet-criminele psychopaat", omdat hij de grote problemen altijd van zich weet te laten afglijden. Maar dat accepteerde de premier niet. De problemen waar mensen mee kampen door die affaires laten hem naar eigen zeggen niet onberoerd. "Maar het motiveert me ook enorm om aan de slag te gaan."

Hij denkt niet aan opstappen: "Niemand is nu gebaat bij nieuwe verkiezingen." Of hij doorgaat als premier is volgens Rutte aan de kiezer.

Rutte had zichzelf nadrukkelijk aangeboden als gast in Vandaag Inside.

EenVandaag-debat: oppositie valt kabinetspartijen aan over armoede

In het verkiezingsdebat van EenVandaag op de Erasmus Universiteit in Rotterdam was veel aandacht voor de stijgende armoede in Nederland. Oppositiepartijen PVV, PvdA en SP verweten de regeringspartijen veel te weinig te doen aan de problemen van mensen die hun boodschappen niet meer kunnen betalen. "U heeft geen idee wat er speelt in huiskamers", verweet PVV-leider Wilders premier Rutte. "Het is ten hemel schreiend."

SP-leider Marijnissen wees op de meevaller van 11 miljard euro die het kabinet heeft door de groeiende economie. Dat geld moet ingezet worden om de boodschappen betaalbaar te houden, vindt ze. Bijvoorbeeld door de btw te verlagen naar nul en de energiebedrijven te nationaliseren.

Rutte verdedigde zich door te stellen dat zijn kabinet al veel gedaan heeft om de koopkracht te ondersteunen. De uitkeringen en het minimumloon zijn verhoogd en het energieplafond is ingesteld. "Maar we kunnen niet op de pof leven", zei Rutte. Als de linkse partijen aan de macht komen wordt het alleen nog maar erger, schetste hij, want die willen volgens hem direct de belastingen voor bedrijven verhogen. "En dan kunnen ze niet meer ondernemen."

'Natte vaatdoek'

Het ging in Rotterdam ook over migratie en asiel. Premier Rutte werd daarover aangevallen door zowel Wilders als PvdA-leider Kuiken. Volgens Wilders gedraagt Rutte zich "als een natte vaatdoek" door niet per direct de grenzen te sluiten voor asielzoekers.

Op zijn beurt stelde Rutte dat de bijdrage van de PVV aan het oplossen van het probleem nul is. Wilders noemde destijds de deal met Turkije over de opvang van vluchtelingen uit Syrië "wanstaltig", maar het leidde er volgens Rutte wel toe dat de stroom vluchtelingen naar Europa met 90 procent verminderde.

Kuiken vond juist dat Rutte de asielcrisis veel groter heeft laten worden dan nodig is, door de opvang in Nederland niet goed te regelen. Het is volgens haar niet sociaal dat kinderen in Ter Apel afgelopen zomer in het gras sliepen.

Rutte reageerde door te zeggen dat het ook sociaal is dat bewoners van Ter Apel veilig met de bus kunnen zonder lastiggevallen te worden door 'veiligelanders' en dat asielzoekers die uitgeprocedeerd zijn teruggaan naar hun land. "Had dat dan geregeld!", zei Kuiken, wijzend op het feit dat Rutte al twaalf jaar premier is en er nog steeds een asielcrisis is.

Verdeeldheid over stikstof

Opnieuw bleek dat de coalitiepartijen verschillend denken over de aanpak van stikstof. D66 wil strikt vasthouden aan het halveren van de uitstoot in 2030, zoals in het regeerakkoord staat. Maar voor het CDA is dat jaartal niet heilig. Volgens partijleider Hoekstra moet er gewerkt worden aan natuurherstel, maar tegelijkertijd ook aan een vitale agrarische sector.

BBB-leider Van der Plas vond het CDA-standpunt "zo vaag". Ook zij vindt dat de discussie veel te veel over jaartallen gaat, maar aan het uitkopen van boeren zal zij niet meewerken, herhaalde ze nog maar eens.

In Den Haag worden de stembureaus opgetuigd

Verkiezingsposters beklad of weggehaald

Op verschillende plekken in het land zijn verkiezingsposters verwijderd of beklad, zeggen politici van de partijen in kwestie. Zo stelt CDA'er Tessa Geelen, die in Limburg op de lijst staat voor de Provinciale Staten, dat in het centrum van Weert zestig van haar posters zijn weggehaald. "Vrijdag hingen ze er nog, maar mensen hebben me verteld dat ze zaterdagochtend iemand de posters hebben zien weghalen", zegt ze tegen persbureau ANP. Het bedrijf dat de posters voor Geelen heeft opgehangen, is volgens haar van plan om aangifte te doen van diefstal.

Ook Forum voor Democratie beklaagt zich op Twitter over gestolen verkiezingsposters. Volgens de afdeling van de partij in Heerlen zijn in Limburg meerdere verkiezingsborden verdwenen en is daarvan aangifte gedaan.

In Hoorn zijn posters van D66 beklad met hakenkruizen, meldde de lokale partijafdeling dit weekend op Twitter. Omrop Fryslân schreef vrijdag al dat verkiezingsposters in die provincie steeds vaker worden beklad, vernield of overgeplakt. "Het is dit jaar veel erger", stelde Sjirk Bruinsma van D66 tegen de regionale omroep. Volgens hem komt het regelmatig voor dat er rode kruizen worden getekend op de politici op de posters of dat er andere dingen overheen worden geplakt, zoals posters met 'Stem ze weg'.

Morgen NOS-tv-debat vanuit Den Bosch

Overmorgen zijn de verkiezingen en traditiegetrouw wordt er de avond van tevoren gedebatteerd bij de NOS. Aan de hand van zes thema's die zowel provinciaal als landelijk spelen (zoals energie en verdeling van de ruimte) krijgt de kijker inzicht in de standpunten van de partijen.

Twaalf politici uit de provincie vertellen waar zij tegenaan lopen en twaalf landelijke partijleiders gaan met elkaar in discussie. Het debat wordt gehouden in het provinciehuis in Den Bosch, waar de bouw van het decor al in volle gang is:

Het debat is dinsdagavond te zien van 20.30 uur tot 22.10 uur op NPO 1, NOS.nl en NPO Politiek.

Kloof tussen stad en platteland?

De kloof tussen stad en platteland is een van de grote thema's in aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen. Een gevoel van onbegrip tussen verschillende regio's zou ten grondslag liggen aan spanningen in de samenleving. Het platteland voelt zich niet gehoord door de landelijke politiek en bovendien achtergesteld ten opzichte van de Randstad.

Maar is er echt sprake van zo'n kloof? En zo ja: tussen welke twee groepen bevindt die zich dan? Dat hangt er maar net vanaf aan wie die vraag gesteld wordt. Lees er meer over in onderstaand artikel van Nieuwsuur.

Waterschappen over tegengestelde belangen: 'Vaak niet zo zwart-wit'

De tegenstellingen tussen waterschappen onderling en tussen de partijen die meedoen met de waterschapsverkiezingen moeten niet worden overdreven. "De situatie is vaak niet zo zwart-wit", stelt een woordvoerder van de Unie van Waterschappen tegen persbureau ANP. "De kunst is een goede afweging maken tussen de verschillende belangen in een gebied. Daarvoor hebben we een waterschapsbestuur. Het is aan de kiezer welke partijen daar een meerderheid krijgen."

Waterschappen gaan onder meer over de hoogte van het grondwaterpeil in hun regio, een belangrijk thema deze verkiezingen. Veel boeren willen dat het grondwater zo laag mogelijk staat, zodat ze met zware machines het land kunnen bewerken en hun vee niet met de poten in modder staat. Maar een (kunstmatig) lage grondwaterstand leidt tot problemen voor natuur en klimaat, bijvoorbeeld doordat veen droog komt te liggen en daarbij CO2 uitstoot. Ook bestaat het risico dat huizen verzakken.

De Unie van Waterschappen zegt niet bang te zijn dat het waterbeheer na de verkiezingen in het geding komt, doordat de belangen over dit soort onderwerpen met elkaar botsen. "Als je naar de waterkwaliteit kijkt, is iedereen gebaat bij schoon en gezond water, ook de boeren. Zij zijn gebaat bij goed georganiseerd waterbeheer. Dat geldt ook voor natuurorganisatie."

In deze video leggen we uit waarom jouw stem voor de waterschapsverkiezingen deze keer belangrijker is dan ooit:

SP komt met wetsvoorstel om eigen risico af te schaffen

De SP komt met een initiatiefwet om het eigen risico in de zorg af te schaffen. Volgens de partij moeten "mensen die de pech hebben om ziek te worden daar niet langer voor worden gestraft". "Het eigen risico is een boete op ziek zijn", zegt SP-Kamerlid Maarten Hijink. "Deze boete leidt er vooral toe dat mensen zorg gaan mijden, en is pervers en niet solidair."

De partij stelt voor om niet alleen het verplichte eigen risico van 385 euro per jaar af te schaffen, maar ook het vrijwillig eigen risico. Mensen kunnen hun eigen risico met maximaal 500 euro verhogen in ruil voor een lagere verzekeringspremie. "Als mensen hun eigen risico verhogen om de zorgpremie te kunnen betalen maar vervolgens toch zorg nodig hebben, kunnen ze wel geconfronteerd worden met een rekening van bijna 900 euro", zegt Hijink.

PVV-leider Geert Wilders pleitte er een paar dagen geleden ook voor om het eigen risico af te schaffen. PvdA en GroenLinks toonden zich eerder ook voorstander van afschaffing.

Minder stembureaus dan in 2019, maar wel beter toegankelijk voor mensen in een rolstoel

Bij de verkiezingen van komende woensdag zijn minder stembureaus beschikbaar dan vier jaar geleden. Een analyse door de NOS laat zien dat het gaat om een landelijke afname van gemiddeld 4,5 procent. Maar er zijn wel regionale verschillen: zo is het aantal stembureaus in Drenthe juist licht toegenomen.

Verder zijn er dit jaar meer stembureaus toegankelijk voor mensen in een rolstoel dan bij de verkiezingen in 2019. Vier jaar geleden was 92,6 procent van de stemlokalen toegankelijk voor rolstoelgebruikers, nu is dat 97 procent.

In de herhaling: hier gaan de Provinciale Staten over

Grote verschillen over veestapel, klimaat en asiel in BNNVARA-debat 'Linksom of rechtsom'

In de discussie over inkrimping van de veestapel stonden GroenLinks-leider Klaver en VVD-leider Rutte in het BNNVARA-debat gisteravond tegenover elkaar. Rutte zei dat GroenLinks stad en platteland tegenover elkaar zet door te zeggen dat er geen toekomst is voor de boeren. "Dat is kwalijk wat u doet", reageerde de GroenLinks-leider. Ook de VVD vindt dat de veestapel moet inkrimpen, zei hij. "U zet het weg als iets extreems."

Op de vraag of voor de VVD het jaartal 2030 voor de halvering van de stikstofuitstoot "heilig is", zei VVD-lijsttrekker voor de Eerste Kamer Schippers dat ze dat gezeur over een jaartal vindt. "Het is belangrijker is om met de boeren samen aan de slag te gaan." De coalitie heeft 2030 in het regeerakkoord afgesproken, maar dat leidt tot zoveel onrust bij boeren dat het CDA en de ChristenUnie inmiddels al voorzichtig afstand hebben genomen van het jaartal. Rutte hield vol dat dat jaartal wel in de wet komt.

Rutte en Schippers wilden niet zeggen of er boeren gedwongen zullen worden uitgekocht. PvdA en GL denken dat dat onvermijdelijk is. "Omdat het kabinet te laat heeft gehandeld", zei Kuiken (PvdA).

Weglachen

Bij het onderwerp klimaat waren de tegenstellingen ook niet verrassend. PvdA en GroenLinks willen vliegen duurder maken en treinkaartjes goedkoper. Volgens Rutte willen de linkse partijen autorijden ook duurder maken. Klaver: "Op een treinkaartje wordt belasting geheven, op een vliegticket niet. Hoe kan het dat vervuilen niet belast wordt maar dat je er subsidie voor krijgt?"

Rutte haalde het onderwerp kernenergie erbij. Hij snapt naar eigen zeggen niet waarom de linkse partijen daartegen zijn. Klaver zegt dat de VVD alleen pleit voor kernenergie omdat de centrales pas in 2040 klaar kunnen zijn. "Dan hoeft u niet te praten over wat er de komende tijd moet gebeuren", aldus Klaver. "U doet altijd hetzelfde: afschuiven, wegschuiven en weglachen."

Campagne-premier

Rutte moest vervolgens zijn doelstelling verdedigen om de toestroom van asielzoekers te beperken door het afsluiten van asieldeals met landen in de regio. Hij wilde van PvdA en GL weten of zij dat zullen steunen. "Onze asielzoekerscentra zitten vol, we hebben een overspannen woningmarkt, het onderwijs kan het niet aan. We moeten alles onderzoeken", zei Rutte.

Klaver voelt niets voor steun. "U maakt mensen bang, alsof er een hele stroom, een tsunami, van asielzoekers aankomt. En dat klopt niet. Wij kunnen de opvang aan als het goed is geregeld." Kuiken is bereid om deals te steunen "als ze verstandig zijn". Maar ze heeft er geen vertrouwen in dat die er gaan komen. "Mooie praatjes in campagnetijd over deals die er nooit gaan komen. Met Botswana, met Rwanda. Die deals zijn er helemaal niet. U bent een campagnepremier."

Rutte wil asieldeals met "fatsoenlijke landen als Tunesië en Algerije", zei hij, maar gaf meteen toe: "Perfect is dat niet." Op de vraag of een Iraanse vrouw naar Rwanda gestuurd gaat worden, zei hij: "Nee natuurlijk niet."

Bekijk hieronder enkele foto's van het debat:

Felle verwijten in verkiezingsdebat 'Linksom of rechtsom'

Zondagavond deden VVD-leider Rutte, VVD-lijsttrekker voor de Eerste Kamer Schippers, GroenLinks-leider Klaver en PvdA-leider Kuiken mee aan het BNNVARA-debat 'Linksom of rechtsom'. Dat begon met felle verwijten over en weer. VVD-leider Rutte had verwacht dat GL-leider Klaver afstand zou nemen van de demonstratie van Extinction Rebellion. Daarop zei PvdA-leider Kuiken dat Rutte dan ook afstand had kunnen nemen van het boerenprotest, op hetzelfde moment in Den Haag.

Rutte werd meteen aangevallen op zijn eerste reactie op de conclusies van de parlementaire enquêtecommissie Groningen. "U bent daar al die jaren verantwoordelijk voor geweest", zei Klaver. Waarop Rutte Klaver het verwijt maakte dat hij bij de vorming van het huidige kabinet van tafel is gelopen en geen verantwoordelijkheid heeft genomen.

Schippers (VVD) moest haar uitspraken over minder belastingen verdedigen. "Als je iets vraagt van burgers en bedrijven, om investeringen te doen, dan moet je ze ook de financiële ruimte geven." Kuiken en Klaver willen weten of dat betekent dat de VVD wil bezuinigen. Schippers zei daarop dat er eventueel bezuinigd moet worden als de lasten voor burgers en bedrijven te groot worden terwijl zij het economisch al zwaar hebben.

Businessclub en voedselbanken

Klaver: "Voor het doen van bepaalde investeringen van de overheid, bijvoorbeeld in onderwijs, heb je wel geld nodig. Daarvoor willen wij de hoge vermogens belasten." Rutte praat vooral tegen zijn eigen achterban, zei hij. "De businessclub met meer dan een miljoen op de bank." Hij wees op de grote vraag naar voedselbanken en het toenemend aantal huishoudens onder de armoedegrens.

"Vleesbelasting, visbelasting, verpakkingenbelasting", reageerde Schippers (VVD). "Alles wat u voorstelt, komt voor rekening van de mensen die u bedoelt." Kuiken (PvdA) noemde het voorbeeld van het jongetje dat flauwviel in de klas omdat hij honger had. "Daar gaat het over, daar kan geen macro-economisch cijfer tegenop", zei Kuiken.

Bouwen

Ook over de bouw van woningen waren de tegenstellingen fel. PvdA en GL willen meer sociale woningbouw. De VVD wil dat er vooral meer gebouwd wordt zonder al te veel beperkingen. Lage huren maakt het onaantrekkelijk voor investeerders en dat betekent minder bouwen, zei Schippers. Klaver zei dat vooral het stikstofbeleid van de VVD zorgt voor de stilstand van de woningbouw. Kuiken tegen Rutte: "Dit is typisch een Ruttiaanse knoop, het is nooit uw schuld."

Nieuw verkiezingsblog

We zijn een nieuw blog gestart over de verkiezingen. Het vorige verkiezingsblog kun je hier teruglezen.