Economische klap door tweede golf, 'maar minder hard dan de eerste keer'

• Lisa Schallenberg

  redacteur Economie

Opnieuw is het advies: blijf zoveel mogelijk thuis. We leven nu zo'n acht maanden met corona, en de afgelopen maand zijn de maatregelen weer stevig verzwaard. Hoe staat de economie er nu voor?

"Ik maakte me al zorgen over de economie, maar door deze tweede golf zijn die zorgen een stuk groter geworden", zegt Carl Koopmans, onderzoeksdirecteur van SEO Economisch Onderzoek.

"We komen uit een hele diepe crisis in het voorjaar", zegt Marjolijn Jaarsma, econoom bij het CBS. "In de zomer waren we daar een beetje uitgeklommen en nu zakt het op veel plekken weer terug."

Zie hieronder hoeveel we nu uitgeven, hoe vaak we in de winkelstraat zijn en wat er op de huizenmarkt gebeurt:

Na een zomer waarin we weer redelijk wat geld uitgaven - al was het ook toen minder dan normaal - daalden de pinbestedingen in de tweede helft van oktober duidelijk, blijkt uit een analyse van de transacties door ING. Maar niet zo diep als in maart.

"Deze lockdown is ook minder streng", zegt Koopmans. "Kappers mogen nu door, veel winkels blijven open. En mensen reageren minder sterk: we gaan nu meer naar buiten dan tijdens de vorige lockdown." Daardoor verwacht Koopmans dat ook de economische klap deze keer kleiner zal zijn dan in het tweede kwartaal van dit jaar.

Ook al is de dip in uitgaven nu kleiner dan in het voorjaar, het heeft wel effect. "Hoeveel consumenten uitgeven, bepaalt voor een groot deel hoeveel de economie in Nederland groeit", zegt Jaarsma. "Nu dat voor de tweede keer in een jaar behoorlijk inzakt, gaan we dat zeker ook terugzien in de economische groeicijfers."

Ondanks alles stijgen de huizenprijzen nog gewoon door. Dat kun je zien in de laatste grafiek hierboven. "Dat wijt ik aan gebrek aan vooruitkijken door kopers", zegt Koopmans. "Het gaat nu al economisch minder goed en door de tweede golf straks nog minder. Dan vind ik het opvallend dat je hoge bedragen blijft bieden voor huizen. Als je werkloos wordt en je inkomen daalt, dan heb je met zo'n hypotheek toch een probleem."

Makelaarsvereniging NVM zei vorige maand nog dat ze er niet vanuit gaan dat de situatie op de huizenmarkt snel verandert. Ze wijden dat aan de historisch lage rente, het lage aanbod en de hoge vraag.

De werkloosheid steeg aan het begin van de crisis, maar die stijging heeft de afgelopen maanden niet doorgezet:

Zoals je hierboven kan zien is de werkloosheid zelfs weer een beetje gedaald ten opzichte van eerder in de coronacrisis. Jaarsma van het CBS waarschuwt dat daar niet te veel conclusies aan kunnen worden verbonden.

"Per maand fluctueert het wel eens. Dit is een zo'n lichte daling dat ik nog niet zou spreken van een trend." Daarnaast wijst Jaarsma erop dat de meest recente cijfers van september zijn. "Ik ben niet zo optimistisch over hoe de werkloosheid zich gaat ontwikkelen nu we weer in de tweede golf zitten."

Zoals je hierboven kunt zien gaan er nog steeds minder bedrijven failliet in vergelijking met vorig jaar. De faillissementen worden, net als de werkloosheid, deels gedempt door het steunpakket van de overheid. Er worden miljarden euro's uitgegeven door de overheid, alleen al aan de maatregel om de lonen door te blijven betalen. Van juni tot en met september werden ruim 60.000 werknemers hierdoor in dienst gehouden.

Bedrijven vallen niet om

Dat er weinig bedrijven failliet gaan, is economisch gezien niet per se goed nieuws. "In normale tijden is het gezond dat bedrijven die het niet goed doen omvallen. Daar komen nieuwe, betere bedrijven voor in de plaats", zegt Jaarsma. "Maar nu is er echt sprake van een noodsituatie, in bijvoorbeeld de cultuursector valt de vraag in een keer weg. Ook gezonde bedrijven zouden zonder steunpakket omvallen en dat is heel erg zonde."

Koopmans verwacht uiteindelijk wel een golf aan faillissementen: bedrijven hebben steeds minder vet op de botten om het eindeloos vol te houden. "In de horeca gaat er echt een selectie plaatsvinden. Op de langere termijn is dat ook positief voor consumenten. We krijgen beter eten voor betere prijzen dan zonder faillissementen, omdat juist bedrijven die minder goed functioneren failliet gaan."

Zie hier hoe de economie is gekrompen sinds het begin van de coronacrisis, ook ten opzichte van andere landen:

Hoewel we nu weer in een gedeeltelijke lockdown zitten, met alle economische gevolgen van dien, kwamen eerder deze week ook juist optimistische cijfers: de economie in Nederland is in het derde kwartaal opgeveerd. Dat was het kwartaal in de zomer, toen de besmettingscijfers relatief laag waren en er minder beperkende maatregelen golden.

Volgens Jaarsma vertellen die cijfers ons hoe veerkrachtig de economie is. Dat komt ook door het grote economische steunpakket van de overheid. "Er is ons een flinke ramp overkomen, maar we zien hierdoor ook dat als je de maatregelen verlicht er toch een heleboel weer terugveert." De detailhandel had bijvoorbeeld juist een hele goede zomer. Aan de andere kant had de cultuur- en recreatiebranche het toen nog heel moeilijk.

"Ook al is er herstel geweest, we zitten nog niet op het oude niveau", zegt Koopmans. "En we kunnen nu al wel zeggen dat het vierde kwartaal, waar we nu in zitten, weer slechter zal zijn. We zullen niet snel weer op het niveau zitten van voor de crisis."

Toch is er wat hem betreft ook een positief bijkomend effect: "We lagen niet op schema om onze CO2-doelstelling te halen, maar nu lijken we daar toch meer bij in de buurt te komen."