Hoe het kabinet zich toch liet verrassen door de deltavariant

• Joram Bolle

"Goedenavond. Hugo de Jonge en ik hebben op deze plek meerdere keren de hoop en verwachting uitgesproken dat we op weg waren naar een mooie zomer. En die verwachting komt gelukkig uit."

Mark Rutte is opgetogen op 18 juni. Het aantal nieuwe besmettingen per dag ligt onder de 1000, de ziekenhuizen stromen leeg, de vaccins worden in hoog tempo in de bovenarmen gespoten. Tijd voor stap 4 van het openingsplan, kondigen de premier en minister De Jonge die dag aan.

In de beeldspraak van 'de hamer en de dans', in oktober vorig jaar gemunt om de strijd met het virus te verduidelijken, is het eindelijk tijd voor de dans: het virus is platgeslagen, nu moet het beheersbaar blijven met hooguit lokale maatregelen.

Rutte en De Jonge vieren de dansfase met een two-step. Want tijdens de persconferentie wordt duidelijk dat op 26 juni niet alleen stap 4 van het openingsplan gezet wordt, maar dat die wordt samengevoegd met stap 5, die voorzien was voor 21 juli.

Kort gezegd verdwijnen vanaf 26 juni alle maatregelen behalve de anderhalve meter afstand.

Aantal besmettingen: 895

Aantal volledig gevaccineerde mensen: rond de 5 miljoen

Dansen met Janssen

De lijnen van de GGD zijn compleet overbelast. Vanaf 23 juni kan iedereen die dat wil een afspraak maken voor een inenting met het Janssen-vaccin. En dat doen mensen massaal, vooral jongeren.

Voordeel: er is maar één prik van het Janssen-vaccin nodig. Hugo de Jonge moedigt actief aan een afspraak te maken. Wie zich hiermee laat inenten kan al snel "dansen met Janssen", houdt hij ons voor.

Een dag na hun prik kunnen mensen die gevaccineerd zijn met Janssen al via de CoronaCheck-app een QR-code genereren waarmee ze bij alle locaties naar binnen kunnen die werken met Testen voor Toegang, zoals feestcafés en disco's.

Experts zijn kritisch. Na één dag ben je helemaal nog niet beschermd, het duurt tot 28 dagen voordat je lichaam het maximale aantal antistoffen heeft aangemaakt. Het ministerie vindt het toch verantwoord.

Het R-getal is op 24 juni, twee dagen voor de versoepelingen, al opgelopen tot ver boven de 1, blijkt een paar weken later. Het aandeel van de deltavariant in het totaal aantal besmettingen is dan al boven de 30 procent.

Aantal besmettingen: 666

Aantal volledig gevaccineerde mensen: rond de 5,5 miljoen

'Zeg mondkapje, waar ga je heen?'

De lockdown is feitelijk ten einde om 00.00 uur op 26 juni. De mondkapjesplicht in binnenruimtes vervalt. Minister Grapperhaus van Veiligheid en Justitie vindt dat goed te rijmen met de huidige staat van de pandemie. Letterlijk, zo blijkt voor de camera van RTL.

Na anderhalf jaar schijnt ook voor het nachtleven de zon weer. De heropening van disco's en nachtclubs was voorzien voor 21 juli, maar is naar voren gehaald.

Mensen hebben in de rij gestaan bij testlocaties voor Testen voor Toegang, zodat ze met een negatieve test weer onbezorgd kunnen feesten. Een testresultaat is 40 uur geldig. Het OMT had eerder 24 uur geadviseerd.

Maar Testen voor Toegang kan de toestroom niet aan. Niet alleen moeten mensen uren wachten voordat ze getest kunnen worden, de uitslagen laten ook nog uren op zich wachten. Als ze al komen. Wat volgt is chaos bij discotheken en nachtclubs.

Eigenaren moeten bepalen of ze mensen zonder negatieve test toch toelaten. Bij sommige clubs worden als noodgreep maar zelftests aan de deur gedaan door bezoekers die geen uitslag hebben ontvangen. Er zijn ook berichten over gesjoemel met gekopieerde QR-codes.

Aantal besmettingen: 556

Aantal volledig gevaccineerde mensen: rond de 5,5 miljoen

Clubcluster

Het was vaste prik tijdens de pandemie: op maandag kwam de 25 burgemeesters van de Veiligheidsregio bij elkaar met minister Grapperhaus in het Veiligheidsberaad om het over de handhaafbaarheid van de maatregelen te hebben. Op 28 juni is dat voor de voorlopig laatste keer.

Als er straks nieuwe coronamaatregelen nodig zijn vanwege uitbraken, moeten die vooral lokaal worden genomen, spreken de burgemeesters af.

Op 1 juli komt de GGD in Twente met nieuws. Er is een besmettingscluster gevonden bij een discotheek in Enschede, waar 800 mensen bij aanwezig waren. Het bron- en contactonderzoek is in volle gang.

Aantal besmettingen: 826

Aantal volledig gevaccineerde mensen: rond de 6 miljoen

Snotterige shotjes

De kinderziektes zijn zo goed als opgelost, meldt Testen voor Toegang. Daarmee moet het tweede uitgaansweekend op 2 en 3 juli soepeler verlopen. Zo'n 300.000 mensen laten zich testen voor een QR-code.

In Amsterdam is het razend druk bij shotjesbar Chupitos. Eén van de aanwezigen is de 21-jarige Danny. Hij heeft wel wat verkoudheidsklachten, maar hij heeft ook een negatieve testuitslag gekregen van Testen voor Toegang.

Om 06.00 uur duikt hij z'n bed in. Drie uur later wordt hij wakker gebeld. Een medewerker meldt hem dat hij toch positief was op corona. Foutje, sorry. Danny schrikt zich rot: "Ik heb met iedereen staan knuffelen."

In Enschede is discotheek Aspen Valley niet open na het cluster dat een week eerder ontstond. Op 4 juli staat het aantal besmettingen dat tot de disco terug te herleiden is op 180.

Aspen Valley blijkt niet de enige plek waar het virus heeft huisgehouden. Bij feesten in Groningen, Den Haag en Utrecht zijn tientallen mensen tegelijk besmet geraakt.

Aantal besmettingen: 1210

Aantal volledig gevaccineerde mensen: rond de 6,5 miljoen

Code rood

Wekenlang daalde het aantal positieve testen, maar in een week tijd is het aantal nieuwe besmettingen opeens verdubbeld, meldt het RIVM op 6 juli. De stijging komt vooral door 20- tot 29-jarigen. Veel besmettingen zijn opgelopen in de horeca en op feestjes, blijkt uit bron- en contactonderzoek.

Het ministerie verandert de regels voor een QR-code na een vaccinatie. Nu wordt de wachttijd tussen de laatste prik of de eerste en enige Janssen-prik toch twee weken. Een fout heeft De Jonge niet gemaakt, vindt hij. Met de eerdere wachttijd heeft hij jongeren kunnen verleiden tot een prik en met de toen bekende besmettingscijfers was het verantwoord.

Er worden meer en meer clusters bekend. Sommige clubs vertrouwen het Testen voor Toegang-systeem niet meer. Vanwege de oplopende besmettingen sluiten ze vrijwillig hun deuren, zeggen ze op 7 juli.

Tijdens een technische briefing in de Tweede Kamer maakt RIVM-directeur en OMT-voorzitter Jaap van Dissel zich nog weinig zorgen over de korte termijn. Mogelijk worden vakanties wel lastiger, omdat het percentage positieve tests hoger wordt: "Het laatste dat je nu wilt, is dat we afstevenen op een andere kleurcode, met de vakanties voor de deur."

Het kabinet begint nattigheid te voelen. Het nieuwe aantal besmettingen stijgt niet, het explodeert. Het OMT wordt om een spoedadvies gevraagd. Van Dissel voelt daar weinig voor: "Het doel van het OMT is niet het voorkomen van neusverkoudheid en milde ziekten. Wat wij willen voorkomen is overbelasting van de zorg en we willen de kwetsbaren beschermen. Die zijn momenteel niet betrokken bij deze opleving."

Aantal besmettingen: 3636

Aantal volledig gevaccineerde mensen: rond de 6,8 miljoen

Spoedadvies

De GGD's moeten opschalen. Er is amper nog ruimte in de teststraten blijkt op 8 juli. De Tweede Kamer maakt zich er zorgen over of vakanties wel door kunnen gaan, gezien de oplopende besmettingen.

Intussen worden de quarantaineregels versoepeld. Volledig gevaccineerde personen hoeven niet meer in quarantaine na in aanraking te zijn geweest met een besmet persoon.

De eerste berichten over mogelijke nieuwe maatregelen komen naar buiten. Het kabinet overweegt clubs te sluiten en evenementen af te blazen. Het OMT werkt druk aan het spoedadvies.

Aantal besmettingen: 5447

Aantal volledig gevaccineerde mensen: rond de 7 miljoen

'Niemand had dit voorzien'

De kogel is door de kerk: er komen maatregelen. Veel eerder dan gepland houden premier Rutte en minister De Jonge op 9 juli om 19.00 uur 's avonds weer een persconferentie.

Ze hebben slecht nieuws: vanaf 10 juli moeten disco's en nachtclubs weer sluiten, overige horeca moet om 00.00 uur dicht. Iedereen moet te allen tijde een zitplaats kunnen hebben, op anderhalve meter afstand. De maatregelen gelden zeker tot 13 augustus.

De dans is voorlopig voorbij, die met het virus en die in de nachtclubs. Terug naar de hamer, al is het een rubberen. Het OMT adviseerde strenger: laat de maatregelen al op 9 juli ingaan en sluit de horeca om 22.00 uur.

Ze hebben niet te vroeg de teugels laten vieren, vinden de bewindslieden. Versoepelen op 26 juni was "logisch en verantwoord", hoewel Nederland met het aantal besmettingen in Europa toen nog altijd in de top zat en de deltavariant al flink tekeer ging in het VK, Portugal en Spanje. "Er is een enorme besmettingsspike onder jongeren. Op een manier die niemand had voorzien. Echt niemand", zei De Jonge.