RIVM: 'Geen garantie dat ziekenhuisopnames zo laag blijven'
Een groot deel van Nederland is deze week wakker geschrokken. De coronapandemie is verre van voorbij, met besmettingscijfers die gisteren de 7000 aantikten. De versoepelingen van 26 juni gingen samen met de onstuitbare opmars van de deltavariant.
Die is veel besmettelijker dan de tot voor kort dominante Britse (alfa)variant, die weer veel besmettelijker was dan het originele SARS-CoV-2 uit Wuhan. Behalve besmettelijker lijkt de deltavariant net iets minder gevoelig voor de vaccins, zeker na alleen de eerste prik.
Daarover, maar ook over de vooruitzichten voor de korte en iets langere termijn, de kans op meer ziekenhuisopnames én de nieuwe maatregelen sprak de NOS met Jaap van Dissel, directeur van het Centrum voor Infectieziektenbestrijding van het RIVM en Jacco Wallinga, hoofdmodelleur van het RIVM.
Bij de technische briefing woensdag in de Tweede Kamer zei u dat een spoedadvies van het OMT niet voor de hand lag, omdat het niet anders zou zijn dan het vorige advies. Er ligt nu een spoedadvies én er komen nieuwe maatregelen.
Jaap van Dissel: "Met de cijfers die na mijn briefing bekend zijn geworden, zijn we in een andere situatie beland. Voor woensdag zochten we ook naar de beste maatregelen en als dat Testen voor Toegang dan niet optimaal verloopt, kijk je in eerste instantie daarnaar. Maar de forse toename in de meldingen erna maakt dat je opnieuw breder moet kijken."
Dat is gebeurd en dat heeft tot aanscherpingen van het beleid geleid.
Van Dissel: "De besmettingen concentreren zich in een beperkte leeftijdsgroep en setting. Wij hebben geadviseerd de personen die al besmet zijn en hun directe contacten op klassieke wijze te isoleren tot ze niet ziek meer zijn of op de vijfde dag van hun quarantaine negatief getest worden. Zo beperk je de kans op verdere verspreiding van het virus. Ook wil je voorkomen dat hetzelfde scenario zich herhaalt."
"We hebben geleerd wat de zwakke plekken in onze verdediging zijn, die zitten nu met name in de nachthoreca. De groep die nu nog niet besmet is moet niet volgende week in die nachthoreca alsnog besmet raken. Het OMT heeft geconstateerd dat het in die nachthoreca bij het Testen voor Toegang misgelopen is, met als gevolg forse uitbraken. We moeten nu leren van wat er is misgegaan. Ligt het aan de deltavariant, de handhaving of uitvoering van testen of de setting van de nachthoreca? Dat moet je eerst uitzoeken om te voorkomen dat het weer mis gaat als de nachthoreca weer open gaat."
Verder heeft het kabinet een aantal eerdere adviezen van het OMT met vertraging overgenomen.
Van Dissel: "Wij hadden geadviseerd om de toegangstest 24 uur geldigheid te geven. Het kabinet koos voor 40 uur, maar komt daar nu op terug. Ook wordt niet meer meteen een QR-code afgegeven na een prik met Janssen of twee met de andere vaccins, maar pas na twee weken waarin de immuniteit wordt opgebouwd. Het kabinet vond destijds dat het aantal besmettingen zo laag was, dat die QR-code meteen geldig kon worden."
Was die explosie van het aantal positieve SARS-CoV-2-testen van 504 op zondag 27 juni naar gisteren 7000 voorzien?
Jacco Wallinga: "We hebben scenario's gemaakt over hoe het zou kunnen gaan met de besmettingen na de versoepelingen. Volgens de prognoses zou het aantal positieve testen vanaf 1 juli kunnen stijgen, maar de onzekerheid over het tempo ervan was heel groot. Die stijging is er gekomen sinds 30 juni en dat verbaast niet. Maar het gaat wel sneller dan we verwacht hadden, dit stijgingstempo valt ook buiten de onzekerheidsmarges in de scenario's."
Hoe komt dat?
Wallinga: "De meldingen in de groep 18-24 jarigen zijn drie keer over de kop gegaan. Uit het bron- en contactonderzoek blijkt het effect van de heropening van de horeca en de feesten. Bij elkaar opgeteld krijg je dan dit soort stijgingen. In de modellen houden we rekening met een vrij ruw, gemiddeld beeld van de bezigheden en contacten van jongeren. Misschien speelt inhaalgedrag mee, dat jongeren meer naar kroegen en feesten gaan dan normaal. Daarmee hebben we geen rekening gehouden, we gaan uit van gemiddelden. Verder speelt gebrekkige handhaving mogelijk een rol."
Van Dissel: "Als in korte tijd een bovengemiddeld aantal superspreading events optreedt met elk een veel hoger R-getal dan gemiddeld, dan haal je dat niet goed uit modellen die met gemiddelden rekenen. Dat verklaart die onderschatting. Wat Jacco net zei over 18-24 jarigen en de horeca en feesten als motor van de snelle toename, past daar bij. In afgesloten ruimten met veel personen bijeen en waarbij een aantal besmette mensen toch door het systeem van Testen voor Toegang gekomen zijn, zie je die sterke verspreiding."
Wallinga: "De R van de deltavariant is ongeveer het dubbele van die van het oorspronkelijke virus uit Wuhan en ook ongeveer de helft hoger dan die van de Britse (alfa)variant. Op 17 juni was de gezamenlijke R van alle virusvarianten met 0,97 nog net onder de 1. Een week later, op 24 juni was die al 1,37. Omdat het aandeel besmettingen met de deltavariant stijgt, verwachten we dat die gezamenlijke R nu nog hoger kan uitpakken."
Hoe erg is deze snelle stijging van het aantal besmettingen?
Van Dissel: "Het Nederlandse beleid is gericht op bescherming van de kwetsbaren, instandhouding van de reguliere zorg naast covid-19 en zicht houden op de verspreiding van het virus. De kwetsbaren zijn beschermd door de vaccinaties, er is nu geen sprake van extra problemen met het virus in de ouderenzorg of langdurige zorg, ook niet bij thuiswonende ouderen. Ook de sterfte in die groepen is niet verhoogd. Maar we weten intussen dat het virus van mensen die mild of nauwelijks ziek worden, kan overgaan op mensen die wel risico lopen, ongevaccineerden, mensen die pas één prik gehad hebben of bij wie het immuunsysteem minder goed werkt. Er is dus geen garantie dat de ziekenhuisopnames binnenkort niet ook hier gaan stijgen. Ik las gisteren dat de ziekenhuisopnames in het Verenigd Koninkrijk deze week met 70 procent zijn gestegen ten opzichte van vorige week. Misschien leiden meer besmettingen dus nog steeds tot meer ziekenhuisopnames, maar gaat het trager dan bij de eerdere golven."
Maar voor de groep jongvolwassenen is het risico nog steeds beperkt?
Van Dissel: "Het is zeker niet zo dat jongeren geen enkel risico lopen. Die kunnen soms ernstig ziek worden en bovendien long covid krijgen. En als een virus de kans krijgt zich breed en snel te verspreiden, kunnen nieuwe varianten ontstaan die mogelijk schadelijker zijn. Dat kan impact hebben op de belasting van de zorg en daarbij passen nieuwe maatregelen. Om te voorkomen dat de groei verder doorzet."
Het OMT adviseerde onlangs om vast te houden aan thuiswerken. Het kabinet heeft anders besloten. Welke rol speelt dat bij de toename van de besmettingen?
Van Dissel: "Het OMT vond en vindt dat het ineens loslaten van het thuiswerken voor veel extra mobiliteit en contacten zorgt in een situatie die nog niet compleet veilig is. Puur uit het oogpunt van infectieziektenbestrijding hadden wij dat graag anders gezien."
Een groep Britse artsen heeft in The Lancet de Britse regering opgeroepen Freedom Day (19 juli) op te schorten omdat het loslaten van de maatregelen 'gevaarlijk en voorbarig' is.
Van Dissel: "De deltavariant treft vooral jongeren die al hard getroffen zijn door schoolsluitingen en, zeker in Engeland, vooral zwakkere sociaaleconomische groepen. Je ziet nu met een zekere vertraging de ziekenhuisopnames daar oplopen. Dat maakt het besluit om alle maatregelen los te laten op 19 juli niet zonder risico. De vaccinatiegraad in Engeland is hoog, maar er is nog steeds een forse groep bevattelijk voor het virus. Net als in Nederland. Vandaar mijn oproep: laat je vaccineren want daarmee bescherm je niet alleen jezelf tegen ernstige ziekte maar ook anderen."
In de laatste OMT-brief staat dat als alles tegenzit er in de winter weer 900 covid-patiënten op de IC zouden kunnen liggen. Hoe realistisch is dat?
Wallinga: "Het is niet gezegd dat het gaat gebeuren, maar het is wel mogelijk. Stel dat de immuniteit die we opbouwen wat lager uitpakt en tegelijk de besmettelijkheid van de deltavariant wat hoger is dan we nu denken, dan is in de winter een forse epidemie met hoge aantallen IC-opnames mogelijk. Dan kunnen we niet zonder extra maatregelen zoals afstand houden of intensivering van het bron- en contactonderzoek. En misschien moeten we hier en daar nog een stapje terugzetten."
