"Het Nederlandse belastingstelsel is veel te complex en heel gevoelig voor fouten." Een groep van 29 economen uit binnen- en buitenland komt daarom met voorstellen voor een beter belastingstelsel.
Initiatiefnemers zijn hoogleraren Sijbren Cnossen en Bas Jacobs, die pleiten voor een neutraler, eenvoudiger en vooral doelmatiger stelsel. Jacobs: "Het probleem met de toeslagen is dat de controle achteraf plaatsvindt. Met tot gevolg dat mensen voor vervelende verrassingen zijn komen te staan."
Jacobs pleit bijvoorbeeld voor een versimpeling: de huishoudentoeslag. "Dan maak je één toeslag in plaats van drie of vier toeslagen. Je houdt gewoon rekening met de huidige criteria, afhankelijk daarvan wordt bepaald hoe hoog de toeslag wordt. Als je dat doet, zijn inkomensgevolgen erg beperkt." Overigens werd een eerder plan voor een huishoudentoeslag in 2014 afgeschoten.
Een radicaler voorstel van de econoom is om het onderscheid tussen toeslagen en belasting te laten vallen. "Nu heb je de twee diensten voor inkomenssteun: heffingskortingen en de inkomstenbelasting uitgevoerd door de Belastingdienst, en toeslagen door de aparte dienst Toeslagen. Dit onderscheid zou je kunnen laten vallen. Je zou dan alle heffingskortingen en toeslagen kunnen bundelen. Maak één heffingskorting of toeslag."
Ik heb laatst voor een vriendin exact proberen uit te rekenen op hoeveel huurtoeslag ze recht heeft. Ik was meer dan een halve dag bezig, en ik ben een hoogleraar openbare financiën.
De toeslagen zijn in 2005 ingevoerd. De belastingdienst is toen niet alleen gaan innen, maar ook gaan storten. Maar dat teruggeven van geld is volgens Jacobs niet het grootste probleem. "Als je een voorlopige aanslag indient vanwege hypotheekrenteaftrek kun je maandelijks een bedrag terugkrijgen. Maar altijd met controle achteraf én vooraf."
"Van tevoren toeslagen uitkeren en ze alleen achteraf controleren, maakt het systeem gevoelig voor fouten. Je hebt nu mensen die absoluut geen kwade wil in de zin hebben en toch iets fout invullen. Dat moet je snel kunnen ontdekken. Het kan nu gewoon onduidelijk zijn of mensen maken een onzorgvuldig foutje. Deze mensen kunnen nu achteraf enorm in de problemen komen door een terugvordering."
Niet transparant
De econoom ziet een paar grote problemen in de basis van het huidige belastingstelsel. "Mensen kunnen niet goed inschatten op hoeveel euro aan toeslagen ze recht hebben. Het systeem is te ingewikkeld. Ik heb laatst voor een vriendin exact proberen uit te rekenen op hoeveel huurtoeslag ze recht heeft. Om de exacte formule voor de huurtoeslag te achterhalen en de parameters uit de wetboeken, was ik meer dan een halve dag bezig. En ik ben een hoogleraar openbare financiën. Kan je nagaan."
De overheid maakt het belastingplichtigen volgens Jacobs onmogelijk om goed in te schatten hoe hoog hun toeslagen zijn. "Het enige wat je kunt doen is de calculator op de site van de Belastingdienst gebruiken, maar dat tooltje is niet transparant. Niemand kan de onderliggende formule achterhalen."
Ook de inkomens- en vermogenstoetsen zorgen voor grote problemen, zegt Jacobs. "Heb je toevallig een jaar 1 euro meer vermogen, dan verlies je je hele toeslag. Mensen krijgen achteraf de terugvordering. Het abrupt geen recht meer kunnen hebben op een toeslag is gewoon een enorme ontwerpfout. Het afbouwen van de toeslagen moet altijd volgens een glijdende schaal met inkomen of vermogen gebeuren", vindt de econoom.
Kluwe
De toeslagen hebben allemaal hun eigen knopjes en eigen regimes, zegt Jacobs. "Drie ministeries gaan erover. Met eigen opvattingen over wat de beste manier is om toeslagen in te richten. Dit kan een enorme kluwe worden. Zo is de definitie van een 'huishouden' bij de ene toeslag anders dan bij de andere. Dat is een probleem, want mensen kunnen zo gemakkelijk fouten maken omdat ze denken dat alles hetzelfde is."
De affaire en het aftreden van staatssecretaris Menno Snel toont volgens Jacobs aan dat de urgentie voor een ander systeem hoog is. "We willen niet dat mensen ten onrechte in problemen komen. En mensen aan de onderkant moeten op steun van de overheid kunnen rekenen. De Belastingdienst moet de zaken op orde krijgen want het is een essentieel onderdeel van het functioneren van de Staat en essentieel voor het vertrouwen in de democratie."
