Het is niet logisch dat een commercieel bedrijf de scheidsrechter is bij belangrijke ethische- en politieke vraagstukken. Dat zegt Nick Clegg, topadviseur van Facebook-baas Mark Zuckerberg. Clegg, zoon van een Britse vader en een Nederlandse moeder, was tot vijf jaar geleden vice-premier van het Verenigd Koninkrijk.
Vorig jaar trad hij toe tot de top van Facebook. "In mijn nieuwe rol hoop ik dat Facebook een verantwoordelijke rol kan spelen in het debat over big tech. We kunnen ons boos maken over technologie of we kunnen een oplossing vinden."
Kijk hier het interview met Clegg:
"Clegg is niet de eerste die naar Facebook gaat met een idealistisch doel, maar hij zal teleurgesteld worden", zegt tech-investeerder Roger McNamee, naar eigen zeggen enkele jaren 'de mentor van Mark Zuckerberg'. Zo adviseerde McNamee hem een bod van Yahoo af te slaan en Sheryl Sandberg van Google aan te nemen als operationeel directeur.
Maar sinds 2016 is McNamee één van de meest prominente critici van Facebook. "Toen ik Mark Zuckerberg leerde kennen werd de identiteit van gebruikers gecontroleerd om trollen buiten de deur te houden en kon je je eigen privacy beheren. Later ging hij betogen dat privacy achterhaald is. Ik vind niet dat het aan Zuckerberg is om dat te bepalen."
Facebook wordt de afgelopen jaren geteisterd door schandalen. Zo blijkt in 2016 dat Russische trollen op het platform verdeeldheid probeerden te zaaien onder 126 miljoen Amerikaanse Facebookgebruikers.
In aanloop naar de Europese verkiezingen dit voorjaar belooft Facebook het plaatsen van politieke advertenties in andere lidstaten onmogelijk te maken. Maar online privacywaakhond Bits of Freedom toonde onlangs aan dat dit nog wél kan. Volgens Clegg kunnen de systemen van Facebook wel tekst uitfilteren maar geen foto's, zoals de 'meme' die Bits of Freedom plaatste in Duitsland.
Alles wat Facebook zegt wordt met cynisme beluisterd.
Clegg ontmoette deze week minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken, die zich zorgen zegt te maken: "We hebben juist afspraken met Facebook gemaakt over hoe je politieke advertenties inzichtelijk maakt op Facebook, maar dat gaat niet goed genoeg."
Facebook maakte recent een opmerkelijke ommezwaai door te pleiten voor overheidsregulering van grote techbedrijven.
Volgens critici neemt Facebook de vlucht naar voren om wet- en regelgeving te kunnen beïnvloeden. "Alles wat Facebook zegt wordt met cynisme beluisterd", reageert Clegg. Maar "the proof of the pudding is in the eating".
Ollongren: "Om een vuist te kunnen maken is regulering op Europees niveau nodig. We kunnen daar niet op wachten, daar zijn democratie en verkiezingen me te dierbaar voor. Dus ik wil echt dat Facebook nu al doet wat het kan."
Deepfakes
Onlangs ging een gemanipuleerde video viraal van de Amerikaanse politica Nancy Pelosi. De audio was vertraagd zodat het leek alsof ze dronken was. Facebook haalde de video niet offline en Mark Zuckerberg bood daar deze week excuses voor aan.
Als reactie op de video plaatsten kunstenaars een zogenaamde 'deepfake' van Zuckerberg waarin hij deze woorden in de mond wordt gelegd: "Stel je dit eens voor: één man met totale controle over gestolen data van miljarden mensen."
Gevreesd wordt dat dergelijke deepfakes als instrument voor desinformatie zullen worden ingezet bij toekomstige verkiezingen. Clegg: "Ik ben twintig jaar politicus geweest en er waren talloze gemanipuleerde video's van mij in omloop. Onze taak is om satire en kritiek te onderscheiden van echte deepfakes."
Eerder kwam naar buiten dat databedrijf Cambridge Analytica via een app gebruikersdata heeft verzameld van miljoenen Facebookgebruikers. De techgigant gaf in totaal meer dan zestig derde partijen, waaronder Apple, Amazon en Huawei, toegang tot gebruikersdata. Zuckerberg zou hier al vroeg van op de hoogte zijn geweest.
"Het probleem met Facebook is Facebook. Het is niet te fiksen", zegt Siva Vaidhyanathan. Deze Amerikaanse mediawetenschapper betoogt dat Facebook een gevaar vormt voor de democratie. "Op haatberichten en complottheorieën wordt meer geklikt dan op doordachte en genuanceerde berichten terwijl juist die nodig zijn binnen een democratie."
Kritiek op livestream na aanslag
Dagelijks plaatsen 2,4 miljard gebruikers in 110 talen berichten op Facebook. Veel te veel om allemaal te controleren. Maar volgens Clegg wordt bijvoorbeeld 99 procent van de IS-terreur al automatisch verwijderd. Toch vond Daily Beast deze week nog ruim honderd video's van beruchte jihadistische prekers op het platform.
Facebook wil mensen verbinden maar drijft zo ook mensen uit elkaar. Zo wordt recent de moord op de Duitse politicus Walter Lübcke door extreemrechts 'gevierd' op het platform. En dit voorjaar streamt de Australiër Brenton Tarrant live hoe hij 49 moslims doodschoot in Christchurch.
Facebook kreeg forse kritiek, maar beperkte het livestreamen alleen voor gebruikers die al eerder een standje hebben gekregen. Clegg: "Ik snap dat mensen oproepen de livestreamfunctie gewoon af te schaffen. Maar de werkelijkheid is dat je technologie niet kan on-uitvinden." Hij kan niet uitsluiten dat een dergelijke terreurdaad opnieuw op Facebook wordt uitgezonden, maar voorspelt dat kunstmatige intelligentie dergelijke video's in de toekomst sneller kan detecteren.
Al zouden we een team moderatoren ter grootte van het Chinese leger hebben, zou het nog niet toereikend zijn.
Facebook verbande dit voorjaar 'witte suprematie- en nationalisme' van het platform. Toch vond onderzoekscollectief Avaaz nog 500 extreemrechtse besloten groepen. De berichten in die groepen waren zo'n miljard keer bekeken voordat ze offline werden gehaald.
Facebook heeft 15.000 'content-moderatoren' die haatberichten moeten verwijderen en wil dat aantal verdubbelen. Maar dat is niet genoeg, erkent Clegg. "Al zouden we een team ter grootte van het Chinese leger hebben, zou het nog niet toereikend zijn. Maar we hebben steeds geavanceerdere kunstmatige intelligentie."
Criticus Roger McNamee: "Facebook vindt dat je met algoritmen een maatschappij kunt besturen. We groeien richting The Matrix."
Geen 'wis-mijn-geschiedenis-knop'
Ook privacyschandalen blijven opspelen. Zo bleek recent dat miljoenen wachtwoorden van gebruikers waren in te zien door duizenden medewerkers van Facebook. "We maken nog steeds fouten en ik ga niet pretenderen dat dit nooit meer kan gebeuren. Maar we leren ervan", zegt Clegg.
Een 'wis-mijn-geschiedenis-knop', waarmee gebruikers al hun historie op Facebook kunnen wissen, werd een jaar geleden aangekondigd maar is nog steeds niet gelanceerd. Volgens Clegg stuit de ontwikkeling op 'technische problemen'.
Wel gaat Facebook de end-to-end-encryptie van WhatsApp ook toepassen in Messenger en Instagram. Maar volgens Vaidhyanathan wil Facebook hiermee slechts de verantwoordelijkheid van haatberichten ontlopen, omdat Facebooks contentmoderatoren de geëncrypte berichten niet kunnen zien.
Als in Nederland iemand Facebook verlaat, komen er in Brazilië vijftig bij.
Door de privacyschandalen daalt het aantal gebruikers in Europa. Maar in totaal groeit Facebook, met zo'n 8 procent afgelopen jaar. Vaidhyanathan: "Als in Nederland iemand Facebook verlaat, komen er in Brazilië vijftig bij. Met deze groei heeft Facebook volgend jaar 2,5 miljard gebruikers."
Bovendien groeien ook Instagram en WhatsApp. Facebook gaat Messenger en de berichtenservice van Instagram integreren met WhatsApp. Facebook beloofde dat bij de overname van WhatsApp juist niet te doen, en werd door de Europese Commissie al beboet voor het verbreken van die belofte.
Facebook heeft ook net z'n eigen betaaleenheid aangekondigd: de libra. Daarmee kunnen gebruikers vanaf volgend jaar betalingen doen bij aangesloten partners zoals Uber en Amazon. De Bank voor Internationale Betalingen waarschuwt dat de libra kan leiden tot 'misbruik van gebruikersgegevens' en mogelijk 'een bedreiging kan vormen voor de financiële stabiliteit'.
"Natuurlijk begrijp ik dat mensen twijfels hebben bij onze betrouwbaarheid. Daarom is de libra ondergebracht in een apart bedrijf", aldus Clegg. "We zullen en kunnen niet de leiding hebben."
Opsplitsen?
De mede-oprichter van Facebook, Chris Hughes, deed onlangs een oproep in The New York Times om Facebook op te splitsen. Maar volgens Clegg lost dat problemen rond privacy, democratie en haatberichten niet op. "Dat is geen pragmatische oplossing."
Ook Vaidhyanathan verwacht niet dat dit een reële optie is: "Het is waarschijnlijker dat we een nog groter, machtiger, geïntegreerder Facebook zien de komende jaren. Facebook wil het besturingssysteem van onze levens worden. En ze zijn goed op weg."
Alleen een ander bedrijfsmodel, waarbij Facebook niet verdient aan gebruikersdata, kan volgens hem het tij keren. Maar Clegg ziet daar niets in. "De marktkoopman in Bangladesh en de schapenscheerder in Australië hebben nu net zo veel mogelijkheid om onze communicatiemiddelen te gebruiken als een rijke bankier in Den Haag. En dat is het bijzondere aan het bedrijfsmodel van Facebook."
