Zorgen onder Wit-Russen in Nederland: 'Ik voel mij onveilig'

• Fiorella Opromolla en Christiaan Paauwe

  Redacteuren Buitenland

Ook buiten hun geboorteland blijken Wit-Russen niet altijd veilig voor het regime van president Loekasjenko. De ontwikkelingen van afgelopen jaar, met als meest recente gebeurtenis de dood van activist Vitali Sjisjov in Kiev, baart Wit-Russen in Nederland zorgen. "Ik voel mij niet meer veilig", zegt activist Ilja Sjtsjerbitski tegen de NOS.

Sjisjov werd gisteren dood aangetroffen in een park in de Oekraïense hoofdstad, zijn lichaam hing aan een boom. Hij leidde het Belarusian House, een organisatie die Wit-Russen helpt die naar Oekraïne zijn gevlucht. Over de toedracht van z'n dood is nog niets bekend. Een van de scenario's waaraan wordt gedacht is moord, die moet lijken op zelfmoord. Er zouden namelijk geen aanwijzingen zijn dat Sjisjov suïcidale gedachten had.

"Het regime is het afgelopen jaar repressiever geworden, maar ook daarvoor zag je al dat activisten onder verdachte omstandigheden om het leven kwamen", zegt Wit-Rusland-deskundige en NOS-buitenlandredacteur Franka Hummels. "De oppositie trok hun dood toen ook in twijfel. Er waren in die gevallen ook weinig aanwijzingen voor zelfmoordgedachten of dat mensen ongelukkig waren."

Hummels: "De politie in Kiev gaat in het geval van Sjisjov niet meteen uit van zelfmoord. Of het een gewone moord is, of een moord die door het regime is opgezet als zelfmoord, is niet onaannemelijk. Het is niet ondenkbaar dat ze dat hebben gedaan. Daarmee geven ze een heel duidelijk signaal af aan Wit-Russen in het buitenland: het maakt niet uit waar je woont, het regime zal er alles aan doen om je in het gareel te houden."

Sjitsjerbitski woont al 18 jaar in Nederland en spreekt zich als activist uit tegen het regime. Het nieuws over Sjisjov kwam hard binnen. "Het bericht verspreidde zich snel onder de Wit-Russische diaspora. Het was een schok", zegt hij. "We willen iets doen, maar vragen ons af wat... en weten niet wat Loekasjenko in de toekomst gaat doen. Als hij niet wordt gestraft, zal hij verder gaan."

De activist voelt zich steeds onveiliger, zeker de afgelopen zes maanden. "Ik moet opeens oppassen met wat ik zeg, waar ik ben en waar ik naartoe ga, ook voor mijn familie. Dat gevoel beperkt mijn vrijheid als persoon. Ook doe ik bewust geheimzinnig over mijn leven. Het voelt gek, het lijkt alsof ik niet meer veilig ben in Nederland."

Ondanks die angst blijft Sjtsjerbitski zich uitspreken tegen het regime. "Niet alleen voor mezelf, maar ook voor Wit-Russen die zich niet meer kunnen uitspreken, bijvoorbeeld omdat ze zijn opgepakt of vermoord. Als ik aan hen denk en aan mijn familie die nog in Wit-Rusland woont, wordt het alleen maar erger als ik niets zeg. Dat wil ik voorkomen. Als ik het niet doe, doen heel weinig mensen het. Iemand moet de kar trekken."

Sjtsjerbitski en andere Wit-Russen organiseerden de afgelopen maanden verschillende acties in Nederland, waaronder protestmarsen in Den Haag, Eindhoven en Utrecht. Ook zamelt de diaspora via stichting BySol geld in om dissidenten te ondersteunen. Toch wordt de groep Wit-Russen die op de acties afkomt, steeds kleiner.

"Ze worden terughoudend en helpen minder actief mee. Doordat ze bang zijn, maar ook omdat ze opgebrand zijn door alle emoties. Je moet je voorstellen dat we elke dag leven met slecht nieuws. De ene dag horen we dat er iemand is gemarteld of verkracht, de andere dag is er weer iemand gearresteerd of vermoord."

Recent gevlucht

De NOS sprak ook een andere Wit-Russische activist die onlangs naar Nederland vluchtte. Ze wil anoniem blijven omdat ze vreest dat het interview gevolgen kan hebben voor haar familie in Wit-Rusland. De vrouw ging vorig jaar ook de straat op toen er grote protesten uitbraken. De eigenaar van een kunstgalerij in Minsk waarvoor ze werkte, werd opgepakt.

Eerder dit jaar kwam een groep mannen langs bij haar huis. "Ze vroegen mensen in de buurt specifiek naar mij, maar ik was niet thuis. Het was duidelijk dat ze van een staatsorgaan waren." De vrouw besloot na een werkbezoek in het buitenland niet meer terug te keren naar Wit-Rusland en hoopt in Nederland asiel te krijgen.

De dood van Sjisjov, verbaast haar niet. "Het regime vermoordt al 27 jaar mensen." Ze verwijst naar de dood van een Wit-Russische journalist in Kiev in 2016. Hij kwam door een autobom om het leven en ook in die zaak wordt vermoed dat inlichtingendiensten van Wit-Rusland betrokken zijn. "Bij Sjisjov is precies hetzelfde gebeurd", zegt ze.

De vrouw verwacht niet dat ze in Nederland gevaar loopt en dat Wit-Rusland haar hier iets wil doen. "Ik ben een burger die demonstreert, geen Roman Protasevitsj of Svetlana Tichanovskaja", zegt ze. Komende zaterdag gaat ze weer demonstreren, ditmaal in Den Haag waar een protestmars is aangekondigd. Maar naar Wit-Rusland durft ze, zolang Loekasjenko aan de macht is, niet meer terug.