Ze is de vrouw die het opneemt tegen dictator Alexander Loekasjenko en het gezicht van de Wit-Russische oppositie: Svetlana Tichanovskaja. Terwijl in eigen land meer en meer betogers de straat op gaan, zit zij inmiddels noodgedwongen in buurland Litouwen. Van daaruit probeert ze haar strijd tegen Loekasjenko voort te zetten. Ondertussen kijkt ze vol ongeloof naar het gewelddadige optreden van de Wit-Russische politie tegen haar volk. Nieuwsuur-verslaggever Gert-Jan Dennekamp zocht haar op in Litouwen.
Hoe is het met u?
Dank u wel. Ik ben nu bij mijn kinderen en dat is het grootste geluk voor een moeder. Maar ik leef wel mee met Wit-Rusland. Mijn hart is bij hen. Ik vind het erg jammer dat ik niet de atmosfeer mee kan voelen zoals die nu is onder de mensen wanneer ze de straat op gaan om te demonstreren.
Hebt u de beelden van zondagavond gezien met al die mensen op straat?
Heel veel mensen komen de straat op. Onze mensen hebben zich verenigd. Ze komen de straat op om te strijden voor hun rechten, de vrijheid om te spreken en de president te kiezen die zij willen. En natuurlijk protesteren ze ook tegen het geweld.
Bent u trots?
Natuurlijk. Ik ben enorm trots. We hebben zo lang geslapen en nu zijn we eindelijk wakker geworden. We begrijpen dat we in zo'n land met zo'n regering niet langer kunnen leven. Z moeten onze rechten respecteren, zoals in normale landen. Maar tegelijkertijd maak ik me zorgen over wat er allemaal gebeurt. Omdat de regering doorgaat met angst aanjagen, het geweld niet staakt, mensen op blijft pakken - gewoon mensen die naar buiten zijn gekomen om 'nee' te zeggen, nee tegen de huidige regering.
We hebben een foto gezien van Loekasjenko met een geweer. Wat laat dat zien?
Dat is al de tweede keer dat hij een geweer toont. Ik denk dat hij erg bang is en in verwarring. Hij ziet dat de mensen hem verder niet meer willen zien als president van hun land. Het is een soort zelfbescherming. Misschien wil hij laten zien: ik heb een geweer dus ik ben sterk.
Maakt u zich zorgen om de mensen? Want een aantal van hen is gearresteerd, geslagen, er zijn mensen omgekomen.
Ik maak me heel grote zorgen, want we hadden nooit verwacht dat zich in Wit-Rusland zo'n genocide zou afspelen. Dat er mensen geslagen worden tot ze halfdood zijn en zelfs tot ze dood zijn. En nog steeds zijn er veel mensen in de gevangenis, ook politieke gevangenen. Zeventig mensen zijn vermist. De familie weet niet waar ze zijn. Dat is een verschrikkelijke situatie. Onze mensen zullen niet vergeven en vergeten wat er is gebeurd.
De politie en de ME zijn dat lokale jongens? Begrijpt u waarom ze zo reageren?
Ik heb tot het laatste moment niet willen geloven dat het Wit-Russische ordetroepen zijn. Dat de Wit-Russische ME zoiets kon doen. We zijn vredelievende mensen. En zoveel wreedheid van Wit-Russen had ik niet verwacht. Het is op geen enkele manier te rechtvaardigen door te zeggen dat ze een bevel uitvoeren. Natuurlijk was het een misdadig bevel en ze hebben een misdaad begaan. De verantwoordelijkheid ervoor ligt bij elk van die ME-leden die mensen half dood hebben geslagen.
Mensen blijven toch de straat op gaan. Hebt u hen hoop gegeven? Voelt dat alsof dat ook uw zaak is?
Natuurlijk is dat mijn zaak, want ik ben één van hen. Ik kan fysiek niet bij hen zijn, maar met heel mijn hart en ziel ben ik bij hen. De mensen gaan de straat op voor een nieuw, vrij Wit-Rusland. Ze gaan niet de straat op voor één bepaald persoon. Bijvoorbeeld voor Svetlana Tichanvoskaja. Ik ben een symbool, maar zij gaan de straat op voor hun toekomst, tegen een bepaald persoon.
Ik heb u dat vaak zo horen zeggen, maar er zijn ook mensen die uw bijeenkomsten bezochten, die u persoonlijk hebben gesteund. Zij willen dat u president wordt.
Ja, maar ik had een programma waarbij ik niet zou meestrijden voor het toekomstige presidentschap. Ik ben een soort tussenschakel op de weg naar nieuwe, transparante verkiezingen. Ze hebben op mij gestemd als symbool van hoop, dat alles zal veranderen.
U hebt hen die hoop gegeven.
Ja, dat heb ik gegeven en zij hebben mij hoop gegeven. Dankzij hen ben ik verdergegaan. De mensen hebben mij geïnspireerd en ik inspireer hen.
Wie kwam er met het idee dat u zou meedoen aan de presidentsverkiezingen? Was dat uw idee of van uw man?
Het was mijn besluit. Mijn echtgenoot zat in de gevangenis toen ik die beslissing nam. Ik heb met niemand overlegd. Ik wilde gewoon mijn man steunen. En het is gegaan zoals het is gegaan.
Maar uw man is toch begonnen met de handtekeningcampagne voor u?
Mijn man wilde meedoen aan de verkiezingen, maar omdat hij in de cel zat hebben ze zijn registratie niet geaccepteerd. Zijn handtekening ontbrak. Om mijn echtgenoot te steunen heb ik de papieren namens hem ingeleverd. En mij hebben ze geregistreerd. En toen mijn man werd vrijgelaten, heeft hij de campagne voor het verzamelen van handtekeningen geleid. Niet lang, want hij werd opnieuw opgepakt en weer vastgezet. Ik heb dus nooit met hem besproken wat ik dan zou moeten doen. Hij hield zich met politiek bezig, ik zat thuis. Ik steunde hem natuurlijk wel, maar het besluit dat ik mee zou doen aan de verkiezingen, daar hebben we het nooit over gehad.
U dacht dat dat niet nodig was?
Ja, hij wilde immers meedoen aan de verkiezingen. En hem hebben ze niet geregistreerd en ik begreep hoe belangrijk dat voor hem was. En omdat ik heel erg van hem hou, moest ik hem toch op 1 of andere manier steunen. En gedurende één avond besloot ik dat ik hem op zo'n manier kon steunen.
Uw man was voor een boycot van de verkiezingen.
Ja, in het begin was zijn strategie. Er zijn geen eerlijke verkiezingen in het land en de enige manier om te bewijzen dat de verkiezingen gefalsificeerd worden, is een boycot van de verkiezingen. Dan vinden ze gewoon niet plaats. Dat heeft hij altijd zo gezegd. Maar het is zo gelopen dat we een ander besluit hebben genomen.
En waarom?
Omdat we zagen dat wij in de meerderheid waren. We begrepen dat Loekasjenko alle vertrouwen van de mensen had verspeeld. De keuze was simpel: voor of tegen. We zagen dat de meerderheid tegen hem zou stemmen. Daar waren we van overtuigd. Daarom besloten we dat er toch verkiezingen nodig waren en hebben we alle energie gestoken in de campagne om te bewijzen dat de verkiezingen corrupt waren. En dat is ons natuurlijk ten dele gelukt. De mensen hadden daar helemaal geen bewijs voor nodig. Ze hebben de rijen mensen gezien bij de stembureaus en de mensen weten op wie ze gestemd hebben.
Het was vermoedelijk ook de eerste keer dat de oppositie zich verenigd heeft. Dat waren drie vrouwen die dat deden. Hadden de drie mannen het ook gekund?
Eerlijk gezegd denk ik dat drie mannen zich niet verenigd zouden hebben. Vrouwen zijn onderling toegeeflijker en we begrepen dat we een doel hadden. Het was makkelijker voor ons om tot afspraken te komen. Dat is heel snel gelukt. Maar het is puur toeval geweest dat het drie vrouwen waren, dat er achter elke man ook een vrouw stond. Dat we hun plek konden innemen en dat we tot afspraken konden komen. En de kiezer achter ons konden krijgen.
Op meetings zei u altijd dat u daar niet wilde staan, maar dat uw man daar hoorde te staan. Maar ik heb ook van mensen op die meeting gehoord dat ze zeiden: wij vertrouwen u. Wat betekende dat voor u?
Voor mij is Sergej Tichanovski een held. Mijn held. Hij is dit alles begonnen. Zonder hem zou dit niet gebeurd zijn. Mensen geloofden in hem. Zoals ze ook in andere kandidaten geloofden. Maar mijn keuze om de plaats van mijn man in te nemen heeft mensen erg geïnspireerd. Toen ze zagen dat er in ons gezin zo'n steun voor elkaar was, dat het een voor allen, en allen voor een was, toen begrepen ze dat het ook in ons land zo zou kunnen zijn. We zijn nu een verenigd volk. We helpen elkaar en alleen samen kunnen we zorgen dat we een goed leven opbouwen in dit land.
Wanneer was het voor u duidelijk dat de mensen ook achter u zouden gaan staan?
Dat is geleidelijk gegaan, dat was niet een moment. Vanaf de eerste zaterdag zagen we steeds meer mensen naar onze bijeenkomsten komen. En toen begonnen we te voelen dat de steun kolossaal was. Mensen begrepen op dat moment dat het zou lukken, dat ze succes zouden hebben, dat we het dit jaar voor elkaar moesten krijgen. Dat we ons moeten ontdoen van ...., dat we ons moeten verzetten tegen de macht.
Wie heeft de verkiezingen gewonnen?
Svetlana Tichanovskaja.
En waarom hebt u toen niet meteen gezegd?
Dat heb ik niet gezegd omdat er wel een wettelijke basis voor moet zijn. We hebben geleidelijk aan bewijzen verzameld dat Loekasjenko niet had gewonnen, dat hij de verkiezingen had verloren. We wilden het doen met een wettelijke onderbouwing, zoals we dat gedurende onze hele campagne hebben gepropageerd. Alles moet volgens de wet. We hebben getuigenissen en bewijzen verzameld van vervalsingen. Voor de mensen was alles al lang duidelijk, maar de wet is de wet. Daarom heb ik niet meteen gezegd dat Tichanovskaja de nieuwe president was.
's Avonds zag u de gewelddadige reactie van de regering, Loekasjenko en de politie. Wat dacht u op dat moment?
We hadden de hoop dat de verkiezingen eerlijk zouden verlopen, maar als dat niet zou zijn, zouden mensen de straat op gaan om hun stem te verdedigen. Tijdens de verkiezingscampagne hebben we het gezag, de ME, de politie gevraagd om niet op te treden tegen het volk. De mensen hebben immers geen kwaad in de zin. De mensen zijn gewoon de straat op gekomen om te laten zien met hoeveel ze zijn en op wie ze gestemd hebben. We hebben gevraagd: schiet alstublieft niet op de mensen, treed niet tegen hen op. En toch heeft de overheid besloten om de ME in te zetten en ze hebben geprobeerd om het vreedzame protest met verschrikkelijke middelen te onderdrukken. Wit-Rusland is gewoon opgestaan. Dat ingrijpen, het geweld en de moorden was een enorme fout van de overheid.
Ik heb uw persconferentie de dag na de verkiezingen gezien. U leek moe en teleurgesteld. Had u de hoop verloren dat een overwinning nog mogelijk was?
Nee hoor, we hadden gewoon niet geslapen 's nachts. We waren vanaf tien uur 's morgens in touw geweest. We waren in shock over wat er allemaal gebeurd was, maar we hebben er geen seconde aan getwijfeld dat we zouden gaan winnen. We waren overtuigd van onze kracht, maar we waren gewoon in shock door al het geweld dat is gebruikt tegen de mensen, dat had niemand verwacht.
Was het ook zwaar voor u? U gaf de mensen hoop en daarna zag u de gewelddadige reactie van de overheid?
Natuurlijk. Ik voelde mijn verantwoordelijkheid maar ik geef mijzelf niet de schuld van dat wat de overheid deed. Wij hebben altijd gezegd dat áls er protesten komen, dat het dan vreedzame protesten zouden zijn. Wij zijn geen mensen van oorlog, uw wapens hoeft u niet tegen ons in te zetten. Maar de macht besloot anders. Ze zijn gewend om op zo'n manier te handelen, maar het bereikte een niveau van genocide. Ik voel me nog steeds verantwoordelijk voor de mensen, maar niet voor de misdaden die de overheid heeft begaan.
U hebt gezegd dat de mensen hun angst hebben overwonnen.
Ja.
Maar kan die angst weer terugkeren?
Het overwinnen van de angst was een omvangrijk proces. Iedere dag een stap. Wanneer je de straat op gaat, voel je de angst. De vrouwen die naar vreedzame betogingen gaan, zijn bang. Maar we leren die angst te overwinnen. Je kan de angst die in een mens zit niet in een keer doorstrepen, de angst die hen 26 jaar lang is ingepeperd. Geleidelijk stappen mensen over die angst heen. Die angst zal vermoedelijk niet meer terugkeren. Ik denk het niet,. Het is niet meer de angst die de mensen drijft, maar de willekeur van de overheid zet de mensen aan tot actie. Een gevoel van rechtvaardigheid, een gevoel van zelfrespect en waardigheid. Dat dek je niet meer af met angst.
En voor u persoonlijk?
En voor mij persoonlijk.
Maar u bent weggegaan?
Ja, ik ben vertrokken. Daar had ik een reden voor die ik in de toekomst misschien nog zal delen. Dat kan ik voorlopig niet. Maar ik heb inderdaad besloten te vertrekken. Dat betekent niet dat ik van mijn mensen in de steek heb gelaten. Ik ga door met het werk dat ik beloofd heb aan de mensen. Wel op een iets ander niveau. De mensen inspireren en steunen mij zoals ik ook hen steun en inspireer.
Wij hebben twee video's van u gezien. De eerste was in Minsk, u was bang, die lijkt onder druk te zijn opgenomen, maar daar wilt u het nu niet over hebben. De tweede is hier opgenomen. Het leek alsof u de strijd had opgegeven.
Ja, misschien had ik het opgegeven, zoals ik ook tijdens de campagne het gevoel had dat ik op zou geven. Maar ik zag de steun van de mensen, dat ze bereid zijn tot verandering, en daarom ging ik door. Zo was het ook op dat moment. Na die video heb ik zoveel warme woorden gelezen. Ik heb de kracht weer in mijzelf gevonden. Ik heb toen wat uitgerust, en ben weer verdergegaan. Enkel dankzij het Wit-Russische volk ben ik nu hier op deze plek.
Was u teleurgesteld in uzelf?
Niet zozeer teleurgesteld, het was geen teleurstelling. Ik had het gevoel dat ik geen kracht meer had. Ik kon niet meer. Het is te zwaar voor me. Ik ben hier niet op voorbereid, ik heb alles gedaan wat ik kon. En toch vond ik nog ergens de kracht, de mensen gaven me die. De mensen zeiden dat ze in me geloofden. Kom op, Svetlana. Alleen dankzij die steun heb ik doorgezet. Zelf had ik waarschijnlijk niet voldoende kracht in mijzelf kunnen vinden. Dat hebben de mensen voor mij gedaan.
Hoe ziet u de toekomst nu? Want Loekasjenko heeft al gezegd dat hij heeft gewonnen, dus dat hij blijft. Rusland steunt Loekasjenko tot op heden, wat gaat er gebeuren?
Loekasjenko heeft gezegd dat hij heeft gewonnen en dat Poetin hem steunt, maar de Wit-Russen zeggen dat hij niet heeft gewonnen. Het Russische volk steunt ons. En het Oekraïense volk. En Europa. De hele wereld steunt ons. Wat er gaat gebeuren? Zij moeten bang zijn voor wat er gaat gebeuren, niet wij.
Het lijkt alsof er nu in Minsk geen leider is, maar als je iets wil veranderen moet er dan niet iemand de leiding nemen?
De situatie is dat er geen leider nodig is. De mensen komen al twintig dagen op voor hun rechten. Iedereen gaat voor zichzelf de straat op. Voor zijn gezin, voor de toekomst van zijn kinderen.
Hebt u contacten gehad met Rusland? Met het Kremlin?
Ik heb veel telefoontjes gehad van leiders van verschillende landen, maar niet met vertegenwoordigers van Rusland. Wij staan open voor dialoog. En wij staan open voor overleg met vertegenwoordigers van elk land.
Maar heeft u geprobeerd om contact te leggen met het Kremlin, met Poetin?
Wij hebben met geen enkel land contact gezocht. Want wij vinden dat wat er nu gebeurt in Wit-Rusland, een binnenlands conflict is. We hebben ons nergens opgedrongen. Elke uitspraak van steun hebben we met dank aanvaard. Maar zelf hebben we niemand gebeld.
Loekasjenko heeft maandag gezegd dat hij de grondwet wil aanpassen. Wat bedoelt hij daarmee? Is dat een belangrijke stap?
Hij zegt zoveel maar mensen begrijpen niet waar hij het over heeft. Hij moet de mensen vragen wat voor een grondwet dat zou moeten worden. Maar omdat het volk hem niet meer aanvaardt als hun president, kan hij zeggen wat hij wil.
Dus?
Het is niet de stap die de mensen nodig hebben. Wat hij voor ook voor zichzelf bedenkt, het volk steunt hem niet.
