Nieuwsuur-verslaggever Rudy Bouma verdiepte zich de afgelopen maanden in nepnieuws.
In Homeland werd vorige week een trollenleger ingezet om met een nepnieuwsverhaal de reputatie van de Amerikaanse president om zeep te helpen. Het kwade brein hierachter is gebaseerd op Alex Jones van complotsite Infowars, die met een verzonnen pedofielennetwerk de campagne van Hillary Clinton probeerde te ontwrichten.
Toen het script werd geschreven twijfelden de makers van de populaire serie nog of de tijdgeest rijp was voor de verhaallijn. Maar inmiddels is nepnieuws op sociale media dagelijkse realiteit. Facebook neemt bijvoorbeeld nu in Frankrijk 30.000 accounts met nepnieuws op de korrel.
De afgelopen maanden maakte ik reportages over Amerikaans nepnieuws, toonde hoe Nederlandse politici nepnieuwsberichten verspreidden en sprak ik met makers van de nepberichten. Daarnaast houd ik op Twitter een 'draadje' bij over verzonnen berichten. Die serie is inmiddels gegroeid tot 200 tweets.
De mechanismen achter nepnieuwsberichten blijken vaak hetzelfde: een maatschappelijk probleem wordt overdreven, geïllustreerd met oude foto's of beelden van een andere gebeurtenis, of incidenten worden compleet verzonnen. Zoals het bericht over asielzoekers die een puppy mishandelen.
Het zijn vaak onderwerpen waar media volgens critici te terughoudend over berichten, zoals de vluchtelingenproblematiek, misdaad door migranten en moslimterrorisme. Met koppen als: 'De beelden die de media niet (mogen) tonen' worden lezers gelokt.
Het factchecken van nepnieuws stemt soms moedeloos. De onkrachting van een nepnieuwsbericht bereikt de lezers nauwelijks. Nepnieuws wint vaak van het echte nieuws.
Ook tonen verspreiders van aantoonbaar onjuiste berichten zelden berouw na ontmaskering. Zelfs politici die verzonnen berichten verspreiden reageren niet. Slechts een enkeling verwijdert nepnieuws nadat ze erop attent zijn gemaakt.
De meesten gaan stug door met het retweeten van nepnieuwsberichten. Zo blijft een PVV-Statenlid uit Flevoland nepnieuwsberichten van een berucht haatblog verspreiden, nadat hij herhaaldelijk werd gewezen op de onbetrouwbaarheid van de pagina. Het account is recent door Twitter verbannen.
Zij die wel reageren doen dat in de regel met jij-bakken ("Jullie zijn pas nepnieuws!") of presenteren echte berichten die het nepnieuws moet legitimeren. "Is dit soms ook nepnieuws?", klinkt het dan. Zo wordt een verzonnen aanval door moslims gerechtvaardigd door een echte terroristische aanslag aan te dragen.
Als ik een week geleden een reportage maak over de segregatie in de voorsteden in Stockholm leidt dat bij enkelen tot verbazing. Vlak daarvoor had ik nog een factcheck getweet waarin enkele hardnekkige mythen over de situatie in Zweden worden weerlegd. Dat gaat volgens sommigen niet samen: in de zwart-wit wereld van nepnieuws-fans is wijzen op onjuiste feiten ontkenning van problemen.
Nepnieuws is een hardnekkig fenomeen dat niet zal overwaaien. Bots zullen de verspreiding ervan versnellen. Bovendien worden video- en audiomanipulatie steeds makkelijker.
Het goede nieuws is dat na Facebook nu ook Google gaat verwijzen naar analyses van onafhankelijke factcheckers. Ook werd tijdens de Nederlandse verkiezingscampagnes volop gefactcheckt. Het lijkt erop dat in ons land minder nepnieuws werd gedeeld dan in de Verenigde Staten.
Ook groeit in het onderwijs het bewustzijn dat jongeren makkelijke slachtoffers zijn. Leraren worden bijgespijkerd: een Nieuwsuur-collega die filmde bij een cursus voor docenten Mediawijsheid zag mijn tweets terug in hun lesmateriaal.
Met deze blog beëindig ik mijn nepnieuws-draadje op Twitter. Ik hoop dat de tweets lezers bewuster hebben gemaakt van nepnieuws. Alternatieve nieuwsbronnen kunnen een verrijking zijn, maar er is ook een stroom aan nepberichten die je op het eerste oog niet altijd herkent.
Maakt chocoladefabrikant Cadbury's in Groot-Brittannië echt alleen nog maar halal-paaseitjes? Dat zullen gebruikers van sociale media toch echt zelf moeten fact-checken.
Vrolijk Pasen.
