Niet eerder maakten politieke partijen zoveel gebruik van sociale media tijdens de verkiezingscampagnes. Facebook en Twitter zijn voor politici ideale media om zonder tussenkomst van een kritische pers te communiceren met de kiezer.
Partijpropaganda kan ongefilterd verzonden worden. Nederlandse politici maken zich daarbij, al dan niet bewust, schuldig aan het verspreiden van nepnieuws.
De slag om de kiezer wordt vooral gestreden op Facebook. Dat heeft miljoenen gebruikers meer dan Twitter. Ook is het op Facebook tegen betaling mogelijk specifieke doelgroepen te benaderen met spotjes. Zo kan 50Plus zich bijvoorbeeld uitsluitend richten op gebruikers ouder dan vijftig jaar.
"De VVD en GroenLinks doen het het best op Facebook", zegt politiek socioloog Niels Spierings van de Radboud Universiteit. Hij bestudeert sinds 2010 online verkiezingscampagnes. "Veel van hun filmpjes worden minstens een half miljoen keer bekeken: beduidend meer dan de meeste filmpjes van de PVV".
Wel heeft Geert Wilders ruim 770.000 volgers op Twitter. De PVV-leider tweet veel maar reageert zelden op anderen. De 'webcare'-afdelingen van andere partijen beantwoorden vragen van kiezers standaard binnen enkele uren. Reacties worden gemodereerd. Zo blijken lastige vragen over mogelijke samenwerking tussen 50Plus en de PVV van de pagina verwijderd.
Nep-accounts
De nieuwe partij Denk heeft met ruim 65.000 likes op haar Facebookpagina in korte tijd een flinke online achterban opgebouwd. Onlangs werd bekend dat de partij ook minstens twintig nep-accounts op sociale media heeft ingezet om de publieke opinie te beïnvloeden.
De partijtop reageerde niet op vragen van NRC Handelsblad, dat het schandaal onthulde, maar ging in de tegenaanval op de eigen Facebookpagina. "Zo kunnen ze minutenlang hun eigen boodschap kwijt", aldus Spierings.
Ook zei Denk-lijsttrekker Kuzu op Facebook dat artsen bij allochtone ouderen eerder stoppen met behandelen, zonder dit te onderbouwen.
"Geert Wilders heeft geen grote Facebookpagina nodig", zegt datawetenschapper Thomas Boeschoten, die groepen op sociale media onderzoekt aan de Universiteit Utrecht. "Veel van zijn aanhangers tuigen fanpagina’s op, zoals 'Nederland Mijn Vaderland', met een gelijkend gedachtegoed."
Wilders illustreert zijn gebruik van sociale media aan de hand van een cartoon over Donald Trump. Niels Spierings: "Wilders gebruikt sociale media net als Trump, vooral om aandacht van gewone media te genereren".
Zo maakte Wilders’ tweet met een fotomontage van D66-leider Alexander Pechtold een golf van publiciteit los, maar deed het ook de discussie over 'nepnieuws' oplaaien.
Voormalig Denk-kopstuk Sylvana Simons, nu aanvoerder van de partij Artikel1, haalde in de talkshow van Jeroen Pauw vorig najaar al een verzonnen quote van Donald Trump aan.
Volgens 'broodje-aap'-deskundige Peter Burger van de Universiteit Leiden verspreiden Nederlandse politici op Twitter regelmatig nepnieuwsberichten.
Zo deelden zowel Thierry Baudet (FvD) als verschillende PVV-politici onlangs een neppeiling. Baudet was zich daar niet van bewust. "Ik kende de peiling niet maar het leuke was dat de zetels overeen kwamen met onze eigen inschattingen."
Hij vindt niet dat volksvertegenwoordigers per se alles moeten checken wat ze retweeten. "Als twitteraars zoals ik, met veel volgers, iets retweeten gaan anderen het checken en help je het debat juist vooruit."
Uber-demonstratie misbruikt
VNL-leider Jan Roos gebruikte een kaartje uit 2005 om de recente rellen in Parijs te overdrijven. Fleur Agema, de nummer twee van de PVV, retweette beelden van die rellen die de media niet zouden mogen tonen.
In werkelijkheid betroffen het beelden van het protest tegen de Arbeidswet vorig voorjaar. Ook oude beelden van een demonstratie tegen taxidienst Uber werden zo door een PVV'er misbruikt.
Verder spreken PVV-politici op Twitter schande van een flat in Utrecht waarop de naam in het Arabisch zou staan. In werkelijkheid staat boven alle ingangen het woord 'welkom' in veel verschillende talen.
Ook wordt een artikel van een Italiaanse parodiewebsite met een door een kunstenaar gefabriceerde foto van bevroren grachten in Venetië aangehaald om het broeikaseffect in twijfel te trekken.
PVV-senator René Dercksen retweet een bericht over 'poepende en masturberende moslimmigranten' in een Zweedse kerk. In werkelijkheid ging het hier om overlastgevende drugsverslaafden, zo blijkt uit onderzoek van Zweedse media.
In een reactie verdedigt het Eerste Kamerlid de retweet door te verwijzen naar één zin in het artikel van de site Jihadwatch waarin de Zweedse kerk aangeeft dat het om Zweedse mannen met drugsproblemen gaat.
Volgens deskundige Peter Burger is nepnieuws op deze schaal alleen te zien bij de PVV. "Het werkt en er zijn geen sancties."
Populair zijn verzonnen berichten over vluchtelingen en moslims, zoals de valse claim dat de islamitische burgemeester van Londen een miljoen Korans zou hebben verspreid.
PVV-volksvertegenwoordigers verspreidden ook dit verzonnen verhaal dat een moord in Berlijn gepleegd zou zijn door een moslimmigrant die net in Duitsland was aangekomen en dit nepnieuws over een verkrachting die gepleegd zou zijn door een vluchteling die was opgenomen in een Italiaans gezin. "Die gelogen berichten maken mij extra boos", zegt Burger.
Interactie
"Zo’n nepbericht over een verkrachting door een vluchteling wordt vooral gedeeld in kringen van 'de boze witte man'", constateert Thomas Boeschoten. Hij brengt in beeld welke groepen op Twitter met elkaar communiceren. Zo is duidelijk te zien dat PVV'ers het minste interactie hebben met mensen met andere denkbeelden.
Het corrigeren van nepnieuws door bezorgde twitteraars blijkt volgens hem nauwelijks zinvol: "De tragiek van correcties is dat ze niet gelezen worden door het publiek dat is bereikt met de verzonnen berichten."
Ook voor de ‘900 dronken sexjihadisten in Keulen’ waarover de nummer drie van de PVV-fractie, Martin Bosma, onlangs tweette is geen enkel bewijs. Boulevardblad BILD heeft inmiddels excuus aangeboden voor deze ongefundeerde publicatie.
Van de twaalf (kandidaat)Kamerleden, Statenleden en raadsleden die Nieuwsuur om een reactie vroeg hebben er negen niet gereageerd.