Hoe nepnieuws dit jaar trending werd

Hillary Clinton verkocht wapens aan Islamitische Staat en de paus steunt de verkiezing van Donald Trump. 2016 was het jaar van het nepnieuws. Post-truth werd door het Oxford woordenboek uitgeroepen tot woord van het jaar.

Veel nepberichten gingen over de Amerikaanse verkiezingen, maar werden verzonnen in een stadje in Macedonië. In Veles zouden jongeren duizenden euro's hebben verdiend via websites die nepnieuws de wereld in stuurden.

"Als je in deze stad een bedrijfje start dat werkt, doen velen je na. Ik weet niet wie er begon met nepnieuws, maar het verspreidde zich als een virus", vertelt een lokale barman.

Makers van nepnieuws gebruiken vaak clickbait-woorden in hun berichten. "Dat zijn woorden als 'oh mijn god', 'groot nieuws' en 'wauw'", vertelde een maker in een Amerikaans programma vorige week.

"We zien wat mensen leuk vinden en geven ze dat. Als ze van water houden, geven we ze water. Als ze van wijn houden, geven we wijn. Zo simpel is het."

Correspondent Marcel van der Steen ging in Macedonië op zoek naar de makers van het nepnieuws, maar die wilden niet reageren. Met de Macedonische journalist Goran Rizaov wilden ze eerder wel spreken. "Toen verscholen ze zich nog niet, zoals ze nu doen."

Hij sprak met 5 jongeren die het veelal doen om het geld. "Maar er zitten er ook een aantal bij die echt Trump wilden steunen in zijn campagne", vertelt Rizaov. "Eind 2015 begonnen ze met politieke berichten over Obama en Trump. Die sloegen aan verspreidden zich heel snel."

De makers gebruiken bestaande berichten, veranderen daar een paar woorden aan en publiceren het. De domeinnamen en nieuwslogo's die worden gebruikt lijken vaak erg op die van echte nieuwsmedia.

Ook in de Verenigde Staten worden veel nepberichten gepubliceerd. Dat waren tijdens de verkiezingen vooral berichten in het voordeel van Trump. Positieve berichten over Sanders en Clinton deden het minder goed.

"De conservatieve kiezer is teleurgesteld dat de media in de loop der jaren steeds linkser zijn geworden. Ze vinden dat zij niet gehoord worden. Dus als ze een verhaal zien dat in hun straatje past of het nou waar is of niet dan geloven ze dat en delen het", legt de Amerikaan Adam Schrader uit.

Hij werkte in het trending news-team van Facebook, dat valse berichten moest uitfilteren en software daarvoor 'trainde'. Nadat hij en zijn collega's werden ontslagen, na kritiek uit de conservatieve hoek op het team, groeide het nepnieuws.

"De algoritmen waren nog niet klaar om het van ons over te nemen", zegt Schrader. "Mensen deelden nepnieuws en daardoor groeide dat segment. Daardoor zagen mensen het vaker op hun tijdlijn en deelden ze het verder. Het werd een soort lawine."

Nepnieuws is van alle tijden, zegt broodje-aap-expert Peter Burger van de Universiteit Leiden. Maar door de technische mogelijkheden heeft het nu een enorme vlucht genomen.

"Met ontzettend simpele middelen valt er nu nieuws te maken dat over de hele wereld wordt gelezen. Daarnaast kun je via Facebook goed mikken op een bepaald publiek en zelf de advertentie-inkomsten binnen harken. Dat is nieuw", zegt Burger.

Uit onderzoek blijkt dat drie kwart van de Amerikanen nepnieuws gelooft. "Die berichten krijg je via een vriend, die je vertrouwt. Daardoor neem je eerder aan dat het waar is. Dan zie je eventueel pas van welke nieuwsorganisatie het is, maar dat valt minder op. Als het dan ook nog je vooroordelen bevestigt, stuur je het door."

Facebook meldde gisteren dat het maatregelen gaat nemen tegen de verspreiding van nepnieuws. Het platform gaat externe feitencheckers in de arm nemen om serieuze nieuwsberichten van leugens te scheiden.

Ook heeft Facebook, net als Google, de geldkraan van nepnieuwssites dichtgedraaid. Die kunnen geen gebruik meer maken van het advertentienetwerk van de techgiganten.

Toch denkt Burger niet dat nepnieuws daardoor verdwijnt. "Het wordt een wapenwedloop tussen Facebook, Google en de makers van nepnieuws."