Van Amerika tot de Zwarte Zee: voor deze uitdagingen staat Oekraïne in 2024
Het jaar 2023 bracht Oekraïne niet waar het op hoopte. Bezette gebieden werden niet bevrijd, Rusland bleef overeind en westerse steun brokkelde af.
"Niet alles ging zo snel als gewild", geeft president Zelensky deze week toe. "Maar Poetin is zeker niet aan de winnende hand." Want inderdaad, ook Rusland boekte het voorbije jaar nauwelijks vooruitgang.
2024 belooft opnieuw een cruciaal jaar te worden voor Oekraïne. Zowel aan het front en in de lucht als in de binnen- en buitenlandse politiek. Deze uitdagingen staan het land in het komende jaar te wachten.
1. Het slagveld
Het doel van Oekraïne blijft helder: alle bezette gebieden bevrijden. Anders dan vorig jaar spreken Oekraïense regeringslieden geen beloftes of verwachtingen uit. Wel laat Zelensky in een nieuwjaarsinterview met The Economist doorschemeren dat de focus ligt op de Krim en de Zwarte Zee. Terwijl Rusland vooral focust op de Donbas-regio.
Oekraïne lijkt erop gebrand de Krim te isoleren, zegt defensiedeskundige Peter Wijninga van de Haagse denktank HCSS. De afgelopen maanden werden de havens voortdurend bestookt, waardoor de Russische Zwarte Zeevloot gedwongen werd te verkassen. Wat rest is de Krimbrug. "Dat is een doel dit jaar. Als je die verwoest, wordt de Krim afgezonderd van Rusland."
Een nieuw Oekraïens tegenoffensief is absoluut mogelijk, zegt de Oekraïense analist Oleksandr Moesjenko van het Centrum voor Militair-Juridische Studies. "Wanneer is afhankelijk van de toevoer van westerse wapens. En eerst moeten de huidige Russische offensieven in het oosten worden gestopt." Bovendien moeten de benodigde honderdduizenden nieuwe militairen worden opgeleid.
In 2023 bevrijdde Oekraïne kleine stukjes land, maar verloor ook wat:
Het meest kansrijk acht hij een doorbraak aan de oostoever van de Dnjepr bij Cherson. Daar weet Oekraïne al maanden posities vast te houden. "Daar wordt gewacht op betere weeromstandigheden om verder op te rukken, richting de Krim." Ondertussen bouwt Oekraïne aan verdedigingslinies in het oosten en noorden, omdat een nieuw Russisch offensief richting Kyiv een reële dreiging blijft, aldus Moesjenko.
2. De lucht
Het strijdtoneel verplaatst zich steeds meer naar de lucht. "Het wordt meer en meer een rakettenoorlog", zegt Wijninga, verwijzend naar de massale luchtaanvallen van de afgelopen dagen. Andersom werkt ook Oekraïne aan eigen langeafstandswapens. "Moskou is niet veilig."
Daarnaast wachten Oekraïners hoopvol op de levering van F-16's, onder meer door Nederland. "Dat biedt kansen om enerzijds de Krim, de Russische vloot en logistieke routes aan te vallen en anderzijds dient het als luchtverdediging", zegt Moesjenko. Er is wel één maar: "Het effect is afhankelijk van hoeveel munitie wordt geleverd."
3. De eenheid bewaren
Met een voortdurende oorlog komt ook de eenheid onder druk te staan. Er zijn zichtbare spanningen tussen de Oekraïense politieke en militaire top en de voorgenomen uitbreiding van de mobilisatie leidt tot onvrede. Die scheurtjes moeten niet onnodig worden uitvergroot, zegt Moesjenko.
"Rusland probeert onze wil om te vechten te ondermijnen, door aan te sturen op onderhandelingen. Moskou wil het idee laten ontstaan dat een uitputtingsoorlog in het voordeel is van de Russen, omdat ze groter zijn." Moesjenko hoopt dat het doemdenken hierover verdwijnt: "Er zijn nog voldoende kansen voor Oekraïne om terreinwinst te boeken."
Het land kan zich niet neerleggen bij de huidige frontlinie als status quo, stellen onderzoekers van de Amerikaanse denktank ISW. Om tal van redenen zou deze 'nieuwe grens' erg nadelig zijn voor Oekraïne. Te veel cruciale industrieën en grote steden als Odesa en Dnipro liggen dan te dicht op de frontlinie om - in het geval van een wapenstilstand - te kunnen functioneren en floreren, aldus de onderzoekers.
Naast Charkiv in het noordoosten liggen vijf van de tien grootste steden van Oekraïne dicht bij de frontlinie:
4. De bondgenoten
Brede westerse steun is niet langer vanzelfsprekend. Zowel Amerikaanse als Europese steun is bevroren, door Republikeinse en Hongaarse tegenwerking. Kyiv houdt hoop dat beide blokkades worden opgeheven, maar aanstaande verkiezingen versterken de onzekerheid.
De wil om steun uit te breiden lijkt beperkt. Vooral Noord-Europese landen zegden de afgelopen maanden nieuwe steun toe; landen als Frankrijk en Italië blijven achter. Duitsland leidt de Europese steun, maar Berlijn blijft huiverig om bijvoorbeeld de gewenste Taurus-langeafstandsraketten te leveren. Volgens kenners is de huidige steun onvoldoende voor een overwinning.
Moesjenko: "Rusland kan weliswaar veel produceren, maar het heeft alsnog Noord-Korea nodig om te overleven. De Amerikanen en Europeanen kunnen gezamenlijk veel meer produceren, als ze willen."
5. De urgentie behouden
Na bijna twee jaar verdwijnt de oorlog in Oekraïne naar de achtergrond in het Westen, onder meer in de pers en politiek. "Het Westen heeft het gevoel van urgentie verloren en veel Oekraïners het besef van existentiële dreiging", stelt Zelensky bezorgd in het nieuwjaarsinterview.
Maar de Russische dreiging blijft. Poetin laat herhaaldelijk blijken dat zijn honger naar land niet is gestild. Steden als Odesa behoren toe aan Rusland, zei hij vorige maand nog. Ook tegen andere buurlanden, zoals Finland, worden onverholen bedreigingen geuit.
Oekraïne hamert daarom herhaaldelijk op het gevaar van Rusland voor de rest van Europa. Ook West-Europese leiders waarschuwen, in navolging van Centraal- en Oost-Europese leiders, nadrukkelijker voor een oorlog met Rusland. Analist Moesjenko is er helder over: "Als Oekraïne verliest, gaat Rusland verder."
