Tweede golf werkt door in de economie. 'We hebben perspectief nodig'

• Lisa Schallenberg

  redacteur Economie

Oplopende besmettingscijfers, persconferenties en nieuwe maatregelen: de herfst is begonnen, maar er zijn steeds meer parallellen met het voorjaar. Na de klap van de coronamaatregelen van toen, werkt ook de tweede golf nu al door in de economie.

"Het grote verschil met vorige maand is dat er opnieuw een hele grote onzekerheid in de economie is geslopen", zegt Barbara Baarsma, directievoorzitter van Rabobank Amsterdam en hoogleraar Economie aan de Universiteit van Amsterdam. "De wereld is veranderd. In de zomer leek er nog een stip op de horizon te zijn, maar nu hangt opnieuw het zwaard van Damocles boven ons hoofd."

"Vorige maand leek het de stilte voor de storm, nu is de storm aan het aanwakkeren", zegt Jasper Lukkezen, econoom en hoofdredacteur van economenvakblad ESB.

Hieronder kan je het eerste effect al zien. We blijven meer thuis en geven minder geld uit:

Dat we minder geld uitgeven betekent opnieuw omzetverlies voor bedrijven. Maar minstens zo belangrijk voor de economie: ondernemers weten niet hoe lang de maatregelen duren, en of ze nog strenger gaan worden.

"Ondernemers hebben daardoor niet de zekerheid die nodig is om te investeren", zegt Baarsma. Door investeringen kan een bedrijf innoveren en verder groeien. "Ook voor de crisis had een groot deel van ons midden- en kleinbedrijf een achterstand op het gebied van innovatie. Als dat nog langer onder druk staat betekent dat dat onze economie in de toekomst minder kan groeien." Er is wel een nationaal groeifonds aangekondigd, maar op korte termijn doet dat volgens Baarsma te weinig.

"We hebben perspectief nodig", zegt Lukkezen. "Economie is verwachtingen, en die verwachtingen moeten gemanaged worden." Het kabinet moet volgens hem explicieter aangeven wat voor soort maatregelen onder welke omstandigheden worden ingezet. "Breng scenario's naar voren, en zeg wat voor maatregelen je in verschillende scenario's inzet. Dan kun je wat onzekerheid uit de markt wegnemen en help je de investeringen weer op gang."

Contactbeperkende maatregelen zijn overigens niet per definitie slechter voor de economie dan niks doen, zei het IMF afgelopen week. Het is het belangrijkste dat het virus onder controle is, anders kunnen economieën überhaupt niet goed herstellen, schreven ze in hun onderzoek.

Stoppen

Hoewel bedrijven hard geraakt worden door de crisis, gaan er weinig bedrijven failliet. Dat kun je in de grafiek hieronder zien. Door het massale steunpakket houden bedrijven het vaak nog vol. Maar minister Hoekstra waarschuwde er al aan het begin van de coronacrisis voor: niet alle bedrijven gaan dit redden.

Zie hier hoeveel bedrijven er dit jaar failliet zijn gegaan ten opzichte van vorig jaar, en hoeveel bedrijven gestopt zijn:

Het aantal bedrijven dat stopt ligt al het hele jaar hoger dan vorig jaar. Volgens de Kamer van Koophandel, dat het aantal stoppers registreert, is het niet te zeggen of dat door corona komt, omdat ze dat niet aan bedrijven vragen. Een deel van de hogere cijfers zou ook verklaard kunnen worden door een vertraagde registratie.

De langetermijnstrategie waar Baarsma over spreekt moet volgens haar ook bestaan uit het helpen van bedrijven die niet levensvatbaar zijn en willen of moeten stoppen. "De overheid is nu vooral aan het stutten en steunen om bedrijven overeind te houden."

Voor sommige mensen lijkt stoppen geen optie, omdat hun bedrijf bijvoorbeeld schulden heeft. "Neem als overheid bijvoorbeeld een deel van die schulden over, waardoor stoppen wel een optie wordt", zegt Baarsma. "Nu staat het kabinet wel garant voor extra leningen waarmee een bedrijf extra schuld op zich neemt, maar zijn er geen pakketten om gecontroleerd te stoppen."

Een loket voor stoppers kan volgens Baarsma helpen om ondernemers te ontzorgen en te wijzen op de mogelijkheden, zoals het verkopen van een deel van het bedrijf. Want hoewel er volgens Baarsma een taboe heerst op stoppen, kan het veel leed voorkomen. "Een faillissement doet zoveel pijn, en kan zo wanordelijk zijn", zegt Baarsma. "Dat wens je ondernemers niet toe."

Hieronder kun je zien dat de werkloosheid is opgelopen sinds de coronacrisis, maar dat die stijging niet is doorgezet. "Met die werkloosheidscijfers is iets vergelijkbaars aan de hand als met de faillissementscijfers", zegt Lukkezen. "De steunmaatregelen houden mensen aan het werk."

"Daarnaast komen we van een volledig overspannen arbeidsmarkt waarbij het heel lastig was om personeel te vinden", zegt Lukkezen. "Dat moet eerst opdrogen voordat het echt omslaat naar een tekort aan banen."

Zie hieronder hoe de werkloosheid sinds de coronacrisis is opgelopen, en hoeveel banen er verdwenen zijn bij bedrijven die loonsteun kregen:

"De flexibele schil heeft tot nu toe de prijs betaald", zegt Baarsma. "Maar met de versoberde derde NOW-regeling gaan we ook meer werkloosheid zien bij mensen met een vast contract." Steeds meer grote bedrijven hebben vanwege bedrijfseconomische redenen reorganisaties aangekondigd, zoals onder meer de NS en KLM.

"Er is wel een discussie of het derde steunpakket voldoende is in deze tijd met extra maatregelen", zegt Lukkezen. "De tegemoetkoming voor de vaste lasten en de loonsteun dekken een deel van de kosten, maar niet alles. Nu hebben bedrijven nog wel wat reserves, maar minder dan in het voorjaar en over een paar maanden is dat ook op."

Lange termijn

Zowel Lukkezen als Baarsma pleiten voor maatwerk. "Sommige bedrijven in een sector groeien in arbeidsproductiviteit, terwijl andere geen toekomst meer hebben", zegt Baarsma. "Durf ook alleen die bedrijven te steunen die bijdragen aan productiviteitsgroei. Dan ben je bezig met de lange termijn."

Bedrijven waar het goed mee gaat moeten ook extra geholpen worden, zegt Baarsma. "Zorg er als overheid voor dat die bedrijven meer investeringsruimte hebben, want dat helpt de economische groei op de lange termijn."

Zie hieronder hoeveel bedrijven gebruik hebben gemaakt van het eerste en tweede steunpakket:

Niet iedereen wordt even hard geraakt door de maatregelen, zegt Baarsma. Juist daarom moet het kabinet transparanter zijn over de manier waarop de maatregelen tot stand komen en welke afwegingen daarbij worden gemaakt, zegt ze.

"Als het kabinet oproept om thuis te werken, dan maakt dat voor mensen met een mooie werkplek thuis niet zoveel uit. Zeker niet als ze een fijne gezinssituatie hebben. Maar alleenstaanden kunnen in een sociaal isolement terechtkomen en lopen een groter risico op een burn-out." Op z'n best worden dat soort kosten nu impliciet meegewogen door het kabinet, maar dat moet expliciet worden, zegt Baarsma.

Zonder zo'n expliciet afwegingskader neemt het draagvlak voor de maatregelen verder af, denkt Baarsma. "Dan worden de maatregelen ineffectief en dreigen extra maatregelen, waardoor het draagvlak nog meer afneemt en zo komen we in een neerwaartse spiraal." Explicieter de maatschappelijke en economische effecten afwegen kan dat doorbreken, denkt Baarsma.