Populistische revolutie bleef uit; strategie Rutte gamechanger?
De PVV begon het jaar als veruit de grootste partij in de peilingen. De buitenlandse pers was massaal naar Nederland gekomen om te zien of na de brexit en de verkiezing van Donald Trump de populistische revolutie zou doorgaan op het Europese vasteland. Misschien dat het later dit jaar alsnog gebeurt bij de verkiezingen in Frankrijk en Duitsland, maar in Nederland is het er niet van gekomen.
VVD-leider Rutte heeft de door hem zelf uitgeroepen "kwartfinale tegen het verkeerde populisme" gewonnen. Tegen zijn aanhangers zei hij dat Nederland "ho" heeft gezegd tegen dit populisme. D66-leider Pechtold zei dat het populisme in Nederland is gestopt. En GroenLinks-leider Klaver zei: "Dit is het antwoord dat we voor de rest van Europa hebben: het populisme is niet doorgebroken."
PVV-leider Wilders hield de moed erin. "Wij behoren ook tot de winnaars", zei hij, en: "Hij (Rutte) is nog niet van mij af." Maar hij gaf ook toe dat hij op een beter resultaat had gehoopt. Wat is er gebeurd met de PVV?
Rechtszaak
In de laatste Peilingwijzer van vorig jaar klom de PVV naar 35 Tweede Kamerzetels, terwijl de VVD zakte naar 24. De opmars van de PVV had volgens opinieonderzoek vooral te maken met de veroordeling van partijleider Wilders wegens zijn 'minder-minder'-uitspraken en met de discussie over Zwarte Piet.
Die twee factoren speelden na de jaarwisseling veel minder een rol. Op 18 januari was de PVV alweer iets teruggezakt in de Peilingwijzer, al bleef de partij van Wilders met 31 zetels wel de grootste. Drie dagen daarvoor had Rutte de PVV als regeringspartner uitgesloten. Misschien was dat achteraf wel de gamechanger, zoals dat in deze campagne veelvuldig werd genoemd.
Gamechanger
Op 15 februari, een maand voor de verkiezingen was de PVV in de Peilingwijzer nog steeds de grootste, maar de voorsprong op de VVD was geslonken tot 2 zetels. Uit onderzoek bleek dat Ruttes uitsluiting van de PVV een rol speelde. Zoals een deelnemer van De Stemming van EenVandaag zei: "Een proteststem op een partij die niet gaat regeren, heeft weinig zin."
Een week later bevestigde onderzoek van I&O Research dat Wilders last had van de uitsluitingsstrategie van Rutte. In de Peilingwijzer stond de PVV nog net voor op de VVD, maar die voorsprong was niet significant meer.
Afwezig
Eind februari barstte de campagne goed los met het NOS Radio 1-debat en het RTL-debat. Bij beide was Wilders afwezig. De debatten leidden niet tot duidelijke verschuivingen, maar de dalende trend van de PVV zette wel door, zo bleek uit de Peilingwijzer van 1 maart.
Wilders bleef in de campagne afwezig. Wegens zorgen over zijn beveiliging besloot hij geen campagne meer op straat te voeren. En uit woede over een interview met zijn broer Paul bleef hij ook weg bij het Carré-debat van Elsevier, BNR en RTL.
Turkije
Ruim een week voor de verkiezingen werd de VVD de grootste partij in de Peilingwijzer. De PVV daalde naar 23 Kamerzetels, de VVD stond op 26 zetels. Wilders had inmiddels besloten de straat weer op te gaan, en deed afgelopen maandag en dinsdag mee aan de debatten bij EenVandaag en de NOS. Dat kon het tij voor hem niet meer keren, mogelijk ook omdat Rutte krachtig was opgetreden in het conflict met Turkije.
Blijkens de laatste Peilingwijzer maakte de PVV nog steeds een kans de grootste te worden, maar de VVD was wel verder uitgelopen. De uitslag bleek dus uiteindelijk voor de VVD aanzienlijk beter uit te pakken dan voorzien in de peilingen. Hoe dat komt, wordt misschien de komende dagen duidelijk.
