Migratie, stikstof en andere kwesties maken van 2023 een spannend politiek jaar
De oorlog in Oekraïne overheerst alles; Europa is bang voor escalatie en energie is nog steeds duur. Verder slaat er nog steeds stikstof neer in de Nederlandse natuur, moeten klimaatdoelen worden gehaald om de opwarming van de aarde tegen te gaan, en zijn er binnenkort verkiezingen. En dan is er nog de toenemende migratie.
Het zijn grote kwesties voor de Haagse politiek en dus belooft 2023 een spannend politiek jaar te worden.
Zo ongeveer het eerste punt op de agenda is het rapport van de gas-enquête. Eind februari komt de parlementaire enquête aardgaswinning Groningen met zijn conclusies, na de verhoren van gedupeerden, ambtenaren, politici en andere betrokkenen afgelopen najaar.
In de enquête kwam naar voren dat geld voor de Staat een belangrijke drijfveer was om de gaswinning lang voort te zetten. Ook erkende premier Rutte in zijn verhoor dat de ernst van de situatie in Groningen pas laat tot hem is doorgedrongen.
Val van kabinet-Rutte 3
Hoe hard de conclusies van de commissie worden, weten we niet, en ook niet wat daarvan de gevolgen zijn. Maar een parlementaire enquête is een zwaar instrument. De vorige (mini-)enquête over de toeslagenaffaire leidde tot de val van het kabinet-Rutte 3.
Een ander lastig politiek dossier is de migratie. Afgelopen jaar was het chaos in aanmeldcentrum Ter Apel, moest staatssecretaris Van der Burg bedelen om slaapplekken en liep de spanning op in de coalitie.
Niets wijst erop dat dat dit jaar anders wordt. In het voorjaar neemt de migratie naar Europa altijd toe en het Nederlandse systeem is nog niet aangepast. De wet die asielzoekers beter moet verdelen over het land is er voorlopig nog niet en de nareisbeperking die de coalitie had bedacht staat op losse schroeven.
Intussen zijn er niet wezenlijk meer opvanglocaties beschikbaar dan vorig jaar, toen er soms mensen buiten moesten slapen. Sterker nog, dit voorjaar gaat een aantal grote locaties dicht, omdat het contract afloopt.
Het is vooral aan de coalitie om hier iets op te bedenken, maar tot nu toe was er alleen een vrijblijvend gesprek vorige week in het Catshuis. Na de Provinciale Statenverkiezingen op 15 maart willen de betrokken partijen verder praten, als de asielinstroom weer op gang komt.
De coalitiepartijen zijn onderling verdeeld. VVD en CDA willen graag de instroom beperken. VVD-leider Rutte heeft zijn fractie verzekerd ernaar te gaan kijken, maar inperking ligt gevoelig bij D66 en ChristenUnie.
Die laatste twee zijn het dan weer met elkaar oneens over arbeidsmigratie. De ChristenUnie wil meer reguleren en mikt op een richtgetal, terwijl D66 erop hamert dat arbeidsmigranten hard nodig zijn vanwege de krapte op de arbeidsmarkt. "Als het kabinet ergens over valt, dan is het migratie", klinkt het hier en daar.
Tractoren en hooibalen
Een thema dat ook sterk is verbonden met de verkiezingen is stikstof. Den Haag stelt dit jaar de reductiedoelen vast en voor de zomer moeten de provincies bedacht hebben hoe ze de doelen gaan halen. Of en hoe een provincie mee wil werken, wordt beïnvloed door de samenstelling van het provinciebestuur. Met andere woorden: zonder bereidwillige provincie kan Den Haag weinig tot stand brengen. Daarin zit voor de landelijke politiek een belang van de Statenverkiezingen.
Intussen komt het kabinet nog met een aanpak voor piekbelasters (bedrijven die veel stikstofneerslag veroorzaken op plekken waar dat niet de bedoeling is). Doel is om zo snel stikstofruimte te creëren, maar onduidelijk is nog hoe concreet dat plan wordt.
Wel lijkt het haast onvermijdelijk dat er onrust ontstaat met als ultieme vraag wie er gedwongen moet stoppen. Alles wat lijkt op 'doorpakken', zo is de vrees, leidt tot tractoren en hooibalen op ongewenste plekken. Voor het kabinet is dat een onaantrekkelijk vooruitzicht.
En dan is er nog de spagaat op het ministerie van Landbouw. Terwijl VVD-stikstofminister Van der Wal er druk op wil houden, wil de kersverse ChristenUnie-Landbouwminister Adema juist de agrarische sector erbij houden. Dat staat op gespannen voet met haast maken. Al met al genoeg ingrediënten om van stikstof ook dit jaar een heet hangijzer te maken.
Bodem van de schatkist
Waar voorlopig niemand (in het openbaar) zin in heeft, is praten over de oplopende financiële tekorten. Toch moet daar de komende tijd over worden nagedacht, omdat de bodem van de schatkist steeds meer in zicht komt. Bekend is dat VVD meer ziet in bezuinigen en D66 en ChristenUnie meer in lastenverzwaringen. Hoe de partijen dat willen oplossen en om welke bedragen het gaat, is nog niet duidelijk.
Dat komt vooral doordat nog niet bekend is is hoe groot de klap wordt, onder meer doordat de kosten van het energieplafond niet vaststaan. In het voorjaar moet de coalitie (in meer of mindere mate) kleur bekennen want dan komt het kabinet met de Voorjaarsnota. Daarmee kan de lopende begroting worden bijgesteld.
Het stemhokje
Maar voor het zover is, zijn er eerst op 15 maart de verkiezingen voor de Provinciale Staten. In Den Haag wordt daarbij uitgekeken naar de nieuwe samenstelling van de Eerste Kamer. De zetelverdeling vloeit voort uit de vers gekozen Provinciale Staten. Je kunt dus zeggen dat in het stemhokje wordt bepaald hoe de Eerste Kamer eruit komt te zien.
Het duurt nog even voor de kiezer mag stemmen, maar de peilingen voorspellen niet veel goeds voor de coalitie. VVD, D66 en CDA staan op flink verlies, alleen de kleinste partner ChristenUnie is stabiel in zetelaantal. Oppositiepartijen BBB en JA21 staan juist op flinke winst.
De coalitie heeft nu al geen meerderheid in de Eerste Kamer, en moet dus per onderwerp steun zoeken bij andere partijen als GroenLinks en PvdA op links of JA21 op rechts. Mogelijk wordt het na de verkiezingen lastiger om meerderheden te vinden, en moet er dus vaker (of meer) water bij de wijn worden gedaan. En dat heeft invloed op de slagkracht van een coalitie.
Genoeg problemen dus, en dan zijn andere belangrijke kwesties als het klimaat, het lage vertrouwen in de politiek, het woningtekort en de toenemende polarisatie nog niet eens aan bod gekomen. Om nog maar te zwijgen over wat er onverwacht op Den Haag zal afkomen.
