Het drong pas heel laat tot premier Rutte door dat er in Groningen grote zorgen waren over de veiligheid. Ook de woede over de recordproductie in 2013 was hem ontgaan. Dat zei de premier tijdens een verhoor door de Parlementaire Enquête aardgaswinning Groningen.
Pas door een interview met oud-topman Jan de Jong van het Staatstoezicht op de Mijnen in 2018, vijf jaar later. realiseerde de premier zich "pas echt wat een bizar winningsniveau er was" na de zwaarste aardbeving tot nu toe in Groningen.
Rutte staat nog altijd achter het besluit begin 2013 om de gaswinning niet terug te schroeven, maar eerst een serie onderzoeken te starten, nadat het Staatstoezicht op de Mijnen dringend had geadviseerd om de gaswinning zo snel mogelijk te verlagen. Bij de ministerraad waar dat werd besloten was hij zelf niet aanwezig, vertelde Rutte. Maar hij weet dat het gevoel was: "we weten nog heel veel niet". Bovendien waren er "grote zorgen over verplichtingen in binnen- en buitenland".
Ook op de vraag of dan niet uit vóórzorg de gaswinning had moeten worden verlaagd, zei Rutte: er is voor gekozen om eerst meer onderzoek te doen. Maar het niveau bleef in 2013 niet gelijk, maar werd juist nog eens verhoogd met zes miljard kuub gas. Dat noemde Rutte "wel heel fors". Hij wist niet dat het wel degelijk mogelijk was geweest om de gaswinning te verlagen, zoals tijdens de parlementaire enquête is gebleken.
Vertrouwen herstellen
Wat heeft u gedaan om het vertrouwen te herstellen?, werd hem gevraagd. Dat vertrouwen is er niet, zei hij. "Dat is nu -30 of -100." Ook de vraag of hij erin geslaagd is de regie te nemen, beantwoordde Rutte negatief. Hij heeft geen toverstokje, zei hij, en is er tegen om de regie over te nemen van de ministers die nu en in het verleden bezig zijn geweest met de problemen in Groningen.
Rutte maakt zich vooral zorgen over de psychische gevolgen voor kinderen in het aardbevingsgebied. "De psychische gevolgen zijn voor heel veel mensen enorm." Tegelijkertijd benadrukt hij dat het niet alleen om een gevoel van onveiligheid gaat, maar ook om daadwerkelijke onveiligheid.
Daarom moeten er ook nog altijd duizenden huizen worden versterkt. Rutte wil geen garantie geven dat het streefjaar 2028 wordt gehaald, dat wordt genoemd als jaar waarin de operatie moet zijn afgerond.
Het verhoor van Rutte duurde lang, ongeveer vijf uur. Daarvóór werd vandaag de vroegere hoogste baas van Shell verhoord, Ben van Beurden. Hij bevestigde dat Shell al in 2017 wilde stoppen met gas winnen in Groningen. Hij heeft daarover destijds samen met de ceo van Exxon, Darren Woods, een gesprek met premier Rutte gevoerd. Aanleiding was een dreigende strafzaak tegen de oliemaatschappijen.
De multinationals wilden dat de Nederlandse Staat hen ging verplichten om gas te winnen, zodat de aansprakelijkheid niet meer bij de bedrijven zou liggen. Een besluit daarover duurde veel te lang, naar het oordeel van Van Beurden. Dat kwam mede door de langdurige kabinetsformatie in die tijd.
Rutte herinnert zich het gesprek met Van Beurden en Woods. "De baas van Exxon is twee keer bij een gesprek geweest, waar ook Kamp en Wiebes bij waren. Ze wilden stoppen met gaswinnen." Maar, zegt Rutte, "we wilden niet dat ze ervandoor gingen". Volgens Rutte leidde dat vrij snel tot een nieuw akkoord. Op andere terreinen kunnen de Staat en de multinationals het nog altijd niet met elkaar vinden; er lopen meerdere arbitragezaken.
Geheim memo
Een bijzonder moment tijdens het verhoor was toen er een vertrouwelijk memo aan de premier ter sprake kwam. Het zou om een memo van Shell gaan, maar Rutte zei niet te weten of hij dat inderdaad heeft gekregen. "Dat is het grote geheim van deze enquête", zei Rutte. Op het ministerie is uitgebreid naar het memo gezocht, maar het is volgens hem niet gevonden.
De commissie zegt het memo wel te hebben. Het zou gaan over gesprekspunten die Shell met de premier tijdens een ontmoeting in 2016 wilde bespreken.
