Economie herstelt sneller dan verwacht. Grote vraag is: blijven de prijzen stijgen? 

• Lisa Schallenberg

  redacteur Economie

Het optimisme over het herstel van de economie is groot. De cijfers zijn zo goed dat het steunpakket voor bedrijven volgende week stopt.

Dat ongekende steunpakket en het aldoor ruime monetaire beleid van centrale banken hebben helpen voorkomen dat veel bedrijven omvielen. Maar wat er schuil gaat onder de steunpakketten, en wat de gevolgen zijn van al die miljarden die in de economie zijn gepompt is nog ongrijpbaar.

"De economie herstelt goed", zegt Neeltje van Horen, hoogleraar Financiële Economie aan de Universiteit van Amsterdam. "Het gaat sneller dan verwacht."

"Nederland draait goed, en de wereld ook", zegt Roelof Salomons, hoogleraar beleggingstheorie en vermogensbeheer aan de Rijksuniversiteit Groningen. "Het is niet voor niets dat de prijzen stijgen."

Steunpakket

Van Horen wijst naar het grote steunpakket voor bedrijven als voornaamste oorzaak van dit snelle herstel. "Faillissementen hebben we voorkomen en bedrijven konden hun personeel behouden, dus nu mensen weer geld willen uitgeven kunnen bedrijven daar snel op inspelen. Het zorgde ervoor dat onze economie flexibel kon reageren."

Maar hoe staat het bedrijfsleven er echt voor nu het steunpakket stopt? "Economen kijken vaak naar gemiddelden, maar het zijn juist de staarten die inzicht geven. Wat zijn de bedrijven die het heel erg goed doen, en wat zijn de bedrijven die het heel slecht doen? En hoe groot is het deel dat het slecht doet?" De geaggregeerde groeicijfers worden voornamelijk gedreven door de grote bedrijven, zegt Van Horen. "Daar is dus minder goed uit te halen hoe het midden- en kleinbedrijf ervoor staat."

"We hebben er ook nog weinig zicht op hoeveel productiecapaciteit bedrijven zijn kwijtgeraakt", zegt Van Horen. "We hebben bedrijven gesteund bij het doorbetalen van salarissen en de vaste lasten, maar niet bijvoorbeeld voor het vernieuwen van machines."

Het risico is dat bedrijven die weinig investeren, op de langere termijn minder goed draaien. Van Horen heeft onderzocht hoe bedrijven herstelden na de financiële crisis. "Het gaat er vooral om hoe bedrijven ervoor stonden voordat de crisis begon. Als een bedrijf de crisis inging met veel cash, dan konden ze investeren en de productiecapaciteit op peil houden. Bedrijven die dat niet konden krijgen moeite wanneer de vraag aantrekt, zoals nu."

Stijgende prijzen

Dat bedrijven de vraag niet kunnen bijbenen speelt nu al, omdat de economie zich sneller herstelt dan werd verwacht, zegt Salomons. "De vraag naar auto's, elektronica en brandstof is weer hartstikke hard gestegen", zegt Salomons. "Maar de fabrieken draaien nog niet op volle toeren. Dan stijgen de prijzen."

Sluitingen van Chinese havens, de teruggeschroefde olieproductie en fabrieken die tijdelijk worden stilgelegd omdat er te weinig chips zijn: logistieke ketens kampen nog met naweeën van corona.

Je zag het de afgelopen maanden terug in de prijzen van allerlei producten: aan de pomp, bij kerstkaarten, bouwmaterialen en ook in de energierekening. En denk aan de personeelstekorten die steeds harder oplopen. "Het is de vraag hoe sectoren dat opvangen. Als ze hogere lonen moeten gaan betalen, dan zullen ze dat doorberekenen in de prijzen als dat kan", zegt Van Horen.

De grote vraag die economen bezighoudt: is dit tijdelijk, of blijven de prijzen stijgen? De knelpunten in logistieke ketens zullen tijdelijk zijn, verwacht Salomons, en de prijsstijgingen als gevolg daarvan dus ook. "We hebben onderschat hoe krachtig het herstel zou zijn, en hoe snel de vraag zou terugveren. Dat je dan hogere inflatiecijfers krijgt is logisch."

De Europese Centrale Bank mikt op een inflatie van 2 procent. Zoveel zouden de prijzen idealiter gemiddeld per jaar moeten stijgen. Het zorgt ervoor dat mensen geld willen blijven uitgeven, want als je wacht kan je er net minder van kopen - is het idee.

Tijdelijk

In augustus kwam de inflatie in de Europese Unie uit op 3 procent. De Europese Centrale Bank gaat ervan uit dat het tijdelijk is, dus maatregelen, zoals de rente verhogen, worden nog niet verwacht. Met een hogere rente wordt het duurder om geld te lenen, daarmee kunnen centrale banken de economie afkoelen.

De Europese Centrale Bank draagt juist bij aan die inflatie, door het ongekende pandemie-opkoopprogramma waardoor overheden, bedrijven en huishoudens goedkoop geld kunnen blijven lenen. Het maakte het steunpakket voor bedrijven mogelijk.

Ook het Centraal Planbureau concludeerde in een analyse afgelopen week dat de prijsstijging waarschijnlijk tijdelijk is, onder meer omdat de onderliggende oorzaken lijken af te nemen.

Er zijn ook zorgen dat de inflatie wel structureel is, onder andere bij voormalig minister van Financiën in de Verenigde Staten Larry Summers. Hij wijst onder meer op de huizenprijzen die wereldwijd stijgen, maar niet worden meegenomen in de inflatiecijfers.

"Economen hebben het pas over inflatie als je het ziet aan de kassa", zegt Salomons. "Daar zie je sinds het herstel prijsstijgingen. Maar in financiële bezittingen is het al langer aan de gang." Zo stijgen de beurskoersen al maanden. Deze week sloot de AEX voor het eerst boven de 800 punten.

Summers maakt zich zorgen over de grote uitgaven die de Verenigde Staten doen, van honderden miljarden om de economie aan te zwengelen. Het stuwt de vraag nog meer op, en daardoor dus ook de inflatie, is de vrees.

En daarin zit wel een risico, zegt Salomons. "Niet alleen centrale banken zoals de ECB zijn in de crisis veel geld in de economie gaan pompen, ook overheden hebben dat gedaan. De vraag is uiteindelijk: gaat één van de twee weer op de rem staan? Ik denk dat politici dat minder snel gaan doen, omdat ze weer herkozen moeten worden."

Als overheden te lang doorgaan kan de inflatie blijvend oplopen, denkt Salomons. "Dan gooi je olie op het vuur. Dan stijgen de prijzen structureler, en gaan mensen hogere looneisen stellen, wat de prijzen nog verder opdrijft."

Een economie met hoge inflatie hebben we al tientallen jaren niet meer gezien. Het zorgt ervoor dat geld snel minder waard wordt. "Bedrijven durven dan niet te investeren, omdat ze minder zekerheid over de toekomst hebben. De pensioenen van ouderen worden minder waard. De rentes stijgen, waardoor huizenprijzen dalen, de werkloosheid is hoog", schetst Salomons.

Salomons verwacht niet dat het zo'n vaart gaat lopen. "Maar de belangrijkste vraag voor mij is wel: blijven overheden heel veel geld uitgeven? En wanneer gaan centrale banken op de rem staan?" Die rem, de rente verhogen, heeft meer gevolgen dan voor de coronacrisis: overheden en bedrijven zijn enorme schulden aangegaan. Het terugbetalen daarvan wordt duurder als de rente stijgt.

"Ondertussen moet er ook nog een energietransitie gefinancierd worden die ook wel tot hogere prijzen zal leiden", zegt Salomons. "De afgelopen decennia daalde de inflatie alleen maar, maar die tijd is denk ik wel voorbij."