Halverwege de rit bekennen coalitie en oppositie kleur met plannetjes

• Erika de Joode

  redacteur Online

Een autoloze zondag, een fonds dat schulden opkoopt en gratis openbaar vervoer voor kinderen op woensdagmiddag. Of deze ideeën ooit het levenslicht gaan zien is de vraag, maar de plannen hebben in ieder geval één ding gemeen: ze komen niet van het kabinet, maar van een coalitie- en een oppositiepartij.

Sinds september, de start van het nieuwe politieke jaar, zijn er in de media al zeker zes van zulke ideeën gelanceerd. Vorig jaar waren dat er nul, in dezelfde periode. Ook bij de Algemene Politieke Beschouwingen, het debat na Prinsjesdag over de kabinetsplannen, viel de constructieve houding van de oppositie op. Het ging lief tegen lief, in plaats van - zoals gebruikelijk bij de beschouwingen - hard tegen hard.

De samenwerkingsgezinde sfeer in Den Haag valt samen met de start van de tweede helft van het kabinet. Vandaag is het precies twee jaar geleden dat premier Rutte met zijn bewindspersonen en de koning op het bordes stond.

Geen verrassing

"Er is een zekere ontspanning in de coalitie geslopen", zegt politiek verslaggever Ron Fresen. "Dat zie je vaker halverwege een kabinetsperiode. In de eerste helft hebben de bewindspersonen allerlei wetten ingediend, nu zijn ze toe aan de uitvoering. Maar ondertussen staat de wereld niet stil. Coalitiepartijen willen daarop inspelen met nieuwe plannen, die niet in het regeerakkoord staan. En dan is er ruimte om buiten de coalitie te kijken."

Volgens Fresen hebben de coalitiepartijen afgesproken dat ze elkaar daarbij niet verrassen. "Dus ze informeren elkaar voordat ze een plannetje lanceren met een oppositiepartij. Ook geldt dat ze elkaars bewindspersoon niet in verlegenheid willen brengen en dat de plannen niet ingaan tegen het regeerakkoord."

Bij de nieuwe plannen speelt profilering een belangrijke rol, zegt politicoloog Tom Louwerse, die aan de Universiteit Leiden onderzoek doet naar de samenwerking tussen regerings- en oppositiepartijen. "Vaak gaat het om dingen die politiek niet heel gevoelig liggen, maar waarmee regeringspartijen wel kunnen laten zien waar ze voor staan."

Als voorbeeld noemt Louwerse het idee voor een autoloze zondag, waarmee ChristenUnie en GroenLinks half oktober kwamen. "De ChristenUnie zegt daarover: 'Goed idee.' En dan kan de VVD heel hard roepen: 'Nee!' En dan hebben ze zich allebei geprofileerd."

Voor kleinere regeringspartijen, zoals de ChristenUnie, is die profilering overigens belangrijker dan voor grote partijen, zegt Louwerse. "Kleine partijen kunnen de successen van een kabinetsperiode moeilijker claimen dan de grootste partij, die ook de minister-president levert. De VVD kan straks zeggen: als je het kabinetsbeleid zo goed vond, waarom stem je dan niet op ons? Voor de ChristenUnie geldt dat minder."

Noodzakelijk

Coalitiepartijen kunnen dankzij plannetjes met een oppositiepartij dus politieke kleur bekennen en laten zien dat ze openstaan voor nieuwe samenwerkingsverbanden. En dat is handig: vooral nu de coalitie niet alleen in de Eerste Kamer, maar ook in de Tweede Kamer geen meerderheid meer heeft.

Ook voor de oppositie is samenwerken noodzakelijk, zegt Louwerse. "Anders krijgen ze niets voor elkaar. Meestal benoemen oppositiepartijen dat samenwerken niet zo expliciet als bij de laatste Algemene Beschouwingen, maar ze doen het wel. En dat is ook begrijpelijk, want vanwege ons politieke stelsel heb je als oppositiepartij altijd kans dat je in de toekomst in een coalitie komt met partijen waar je nu tegenover staat. Die kans wil je niet verspelen door altijd 'nee' te zeggen."

Constructieve samenwerking tussen coalitie en oppositie is dan ook allesbehalve nieuw, benadrukt Louwerse. "In de vorige kabinetsperiode had je bijvoorbeeld de zogeheten C3, de 'constructieve drie', bestaande uit ChristenUnie, D66 en SGP. Die hebben de toenmalige coalitie van VVD en PvdA op veel thema's aan een meerderheid geholpen."

Irritatie

Na twee jaar sluipt er natuurlijk ook wel irritatie in de samenwerking, zegt politiek verslaggever Fresen. "Zeker over D66. Die partij wil zich duidelijker profileren op onderwijs, milieu en Europa. Maar zelfs voor dat soort irritatie wordt tot nu toe ruimte geboden. Ook daarover doen ze redelijk ontspannen."