Terwijl de reddingsoperatie na de aardbevingen in Turkije en Syrië ten einde loopt, zwelt de kritiek op diezelfde reddingsoperatie aan. En daarmee ook de repressie, zo lijkt het.
De politie pakte een aantal prominente critici op nadat ze op sociale media berichten plaatsten over de - in hun ogen te trage en beperkte - hulpverlening. Critici zien de arrestaties als bevestiging dat de regering bang is voor de politieke gevolgen van de aardbeving.
Wie moet je anders de schuld geven dan de regering? Toen reddingswerkers aankwamen, was het al te laat.
"Er zijn duizenden soldaten die nu niets doen terwijl ze puin zouden kunnen ruimen en soep en dekens zouden kunnen uitdelen", tweet de Turkse politicoloog Özgün Emre Koç een dag na de aardbeving. Hij noemt de regering "verraders". Dezelfde dag wordt hij opgepakt door twee agenten.
De reden voor zijn arrestatie is dat hij zou hebben aangezet tot geweld, zo wordt hem verteld. "Ik zei dat ik niemand tegen elkaar opzet, maar juist de rechten van mensen probeer te verdedigen", zegt Koç tegen Nieuwsuur. "Maar de aanklager besloot me toch vast te zetten."
Op sociale media ontstaat er vervolgens een opstand tegen zijn arrestatie. "Advocaten, journalisten, andere socialemediagebruikers en ook parlementsleden kwamen voor me op en wilden me vrij. En de volgende dag, na zo'n twintig uur, werd ik vrijgelaten."
Gevluchte journalisten
Ook andere overheidscritici worden opgepakt, onder wie een bekende YouTuber en de tv-presentator Merdan Yanardağ. De Turkse ambassadeur in Nederland, Selçuk Ünal, ontkent tegenover Nieuwsuur dat er mensen zijn aangehouden vanwege hun uitlatingen op sociale media. "Turkije is een open samenleving en iedereen mag zeggen wat hij wil, ook over deze aardbeving."
Maar het zou zeker niet de eerste keer zijn dat de Turkse autoriteiten mensen oppakken vanwege overheidskritiek. Zo werd de bekende Turkse journalist Can Dündar in 2015 vervolgd toen hij een verhaal had gepubliceerd over Turkse wapenleveringen aan Syrische rebellen. Daarmee onthulde hij staatsgeheimen, volgens de rechtbank. Hij kreeg 27 jaar gevangenisstraf, maar uit voorzorg was hij al gevlucht.
Dündar woont nu in Berlijn. "Je kunt in Turkije nog wel kritiek leveren op de overheid, maar dat is wel gevaarlijk. Je moet bereid zijn om een hoge prijs te betalen."
Als het hele systeem afhankelijk is van één man, is de rest van het land verlamd.
Volgens Dündar is het niet meer dan terecht dat de Turkse regering al snel na de aardbevingen stevige kritiek kreeg. "Wie moet je anders de schuld geven? Ze hebben dagen gewacht met hulp sturen. Toen reddingswerkers aankwamen, was het al te laat."
"De mensen hebben alle recht om de overheid te bekritiseren om die trage reactie", beaamt Gönül Tol, Turkije-expert bij het Midden-Oosten Instituut in Washington. "Tienduizenden mensen zijn dood. Ja, dat komt door een aardbeving. Maar deze ramp is ook deels door mensen veroorzaakt. In Turkije heerst wijdverbreide corruptie en reageert de overheid langzaam."
Dündar en politicoloog Koç wijzen specifiek naar president Recep Tayyip Erdogan. "Het huidige systeem heeft de autonomie van overheidsinstellingen vernietigd", zegt Koç. "Iedereen wacht steeds op de bevelen van Erdogan, zelfs voordat ze hun gewone wettelijke taken uitvoeren."
Dündar: "Als het hele overheidssysteem afhankelijk is van één man, van één dictator, is de rest van het land verlamd."
Flats bovenop hotspots
Kritische berichten over het overheidsoptreden noemt Erdogan nepnieuws. Wel gaf hij vorige week toe dat de overheidshulp te traag op gang kwam. Omdat er "zo veel gebouwen beschadigd" waren, duurde het volgens hem langer voor hulpdiensten om in actie te komen.
Maar ook het grote aantal ingestorte gebouwen valt deels te wijten aan de regering. De afgelopen jaren was de Turkse overheid vaak meer dan bereid om aannemers te ontzien als bouwprojecten niet helemaal voldeden aan de officiële eisen. Turkije-expert Tol: "Erdogan stond bouwbedrijven toe om woningen en infrastructuur te bouwen op aardbeving-hotspots zonder zich aan de bouwvoorschriften te houden."
Mogelijk om dit soort kritiek over het overheidsoptreden te smoren, werden socialemediaplatforms TikTok en Twitter vorige week enige tijd door de regering geblokkeerd. Voor de opgepakte politicoloog Koç is dit een signaal dat de regering bang is.
"Het lukt ze niet om het land te besturen met de gebruikelijke methoden. Dus ze proberen ons de mond te snoeren. Maar dat zal ze niet lukken. We zullen onze rechten blijven opeisen."
Tol: "Dit is een keerpunt. Erdogan zou hier weleens een hoge politieke prijs voor kunnen gaan betalen."
