Zorgen om desinformatiewet Turkije: 'Wat kunnen we nog zeggen?'
Toen Sedef Kabas in januari werd opgepakt en naar de zwaarbewaakte vrouwengevangenis in het Istanbulse district Bakirkoy werd afgevoerd, was ze niet eens verbaasd. De bekende tv-presentator en politiek commentator had eerder justitie op haar dak gehad vanwege haar kritische commentaren. Onder toeziend oog van draaiende camera's werd ze geboeid door twee vrouwelijke agenten de gevangenis ingeduwd. De rechter was van mening dat ze een vluchtrisico was, en dat ze haar proces in de cel moest afwachten.
Haar veronderstelde misdrijf? In een live tv-programma had ze een spreekwoord gebruikt dat werd opgevat als een belediging aan het adres van de Turkse president. "Als een os het paleis binnengaat, wordt hij geen koning, maar wordt het paleis een stal", had ze gezegd. "En daarvoor hebben ze me 49 dagen in een cel gestopt", zegt Kabas in een interview met NOS.
Een rechter veroordeelde Kabas tot 28 maanden cel. In afwachting van haar hoger beroep liet de rechter haar in maart voorlopig vrij. Haar arrestatie was een waarschuwing aan alle journalisten, activisten en andere critici van de regering, zegt Kabas. "Ze hebben me opgepakt om me het zwijgen op te leggen, maar ook om te laten zien aan het publiek: dit is wat er gebeurt als je doet wat zij doet."
"Ik doe dit omdat ik in vrijheid geloof", zegt Kabas:
Kabas werd veroordeeld op basis van de wet die het beledigen van de president strafbaar stelt, een oude wet die onder president Erdogan vaker is ingezet dan ooit tevoren. Journalisten worden in Turkije ook op basis van andere wetten aangeklaagd en veroordeeld, zoals terrorismewetgeving.
Maar nu heeft Erdogan een nieuw juridisch wapen in handen, dat mogelijk nog meer mensen gaat raken. In oktober werd de langverwachte wet op het verspreiden van desinformatie aangenomen in het parlement. De wet richt zich op de (sociale) media en maakt het verspreiden van desinformatie strafbaar.
Critici zien de wet als pure censuur. "Want wat is desinformatie in de ogen van deze regering? Wie bepaalt dat? Wat kunnen we nog zeggen of schrijven? Dat is allemaal heel onduidelijk. Dus loopt iedereen gevaar", zegt Kabas. "En het zijn dit keer niet alleen journalisten die moeten oppassen. Ook ons publiek, onze kijkers, onze volgers. De boodschap is: als je kritische journalisten volgt en hun berichten deelt, dan kan ook jij de gevangenis in gaan."
De regering vindt het noodzakelijk dat de verspreiding van nepnieuws wordt aangepakt. President Erdogan noemde sociale media eerder een "bedreiging voor de democratie" en spreekt geregeld van "socialemediaterreur".
Erdogan maakte bekend dat hij de desinformatiewet wilde na de hevige bosbranden in de zomer van 2021. Er was toen, vooral op sociale media, veel kritiek op het handelen van autoriteiten bij de bluswerkzaamheden. 172 mensen werden voor de rechter gesleept vanwege hun kritische posts en ook online nieuwswebsites kregen justitie achter zich aan voor het 'verkeerd' verslag doen van de nasleep van de branden.
Deze wet bedreigt niet alleen persvrijheid en vrijheid van meningsuiting, maar ook het verkiezingsproces.
De desinformatiewet criminaliseert het delen van "misleidende informatie". Wie dat doet met als doel "paniek te veroorzaken of de orde, veiligheid en volksgezondheid te bedreigen" kan tussen de 1 en 3 jaar celstraf krijgen.
De wet reguleert ook socialemediabedrijven, die 'misleidende' content moeten verwijderen als de Turkse autoriteiten daarom vragen. Daarnaast zijn ze verplicht accountinformatie van gebruikers vrij te geven.
Omdat de definitie van 'desinformatie' vaag en breed is geformuleerd in de wet, kan alles dat niet geheel in lijn is met de regering nu eenvoudig dat stempel krijgen, zegt advocaat Veysel Ok. Hij stond verschillende prominente journalisten bij in de rechtbank. "Ze laten een rechter bepalen wat nepnieuws is en wat niet. En we weten dat rechters in Turkije volledig onder controle van de regering staan. Deze wet bedreigt niet alleen persvrijheid en vrijheid van meningsuiting, maar ook het verkiezingsproces."
Grote druk op Erdogan voor verkiezingen
In juni 2023 staan presidents- en parlementsverkiezingen gepland en de regering van Erdogan staat onder grote druk het land uit de economische malaise te trekken. Volgens Ok heeft de introductie van deze wetgeving daar alles mee te maken. "Omdat bijna alle reguliere media onder controle van de regering staan, volgen veel mensen sociale media en internetmedia. Dat weet de regering. Nu willen ze ook daar grip op krijgen. Met deze macht willen ze straks de verkiezingen winnen."
Veysel Ok vreest dat er de komende tijd meer rechtszaken en arrestaties zullen komen. "In de tijd na de mislukte staatsgreep in 2016 hadden we zo'n 180 journalisten in de gevangenis, en honderden politici, advocaten en activisten. In de jaren erna werden veel mensen vrijgelaten. Maar nu begint het weer. Vanwege de verkiezingen zal de repressie groter worden."
