Erdogan beloofde een aardbevingsbestendiger Turkije, heeft hij gefaald?

Het stof van de aardbeving is amper neergedaald, reddingsacties zijn nog in volle gang en het land verkeert in rouw. Toch is het vingerwijzen al begonnen. Want is er iemand schuldig aan al die ingestorte gebouwen? En hoe kan het dat de hulpverlening op veel plekken zo traag op gang kwam?

De antwoorden kunnen veel invloed hebben op de politieke toekomst van president Recep Tayyip Erdogan. In mei zijn er verkiezingen, dus Turken houden extra scherp in de gaten hoe hij en zijn coalitie reageren op de ramp.

1999

Erdogan zette zelf de standaard hoog. Na de aardbeving van 1999, waarbij meer dan 17.000 mensen omkwamen, was hij net geen burgemeester van Istanbul meer. Hij uitte toen stevige kritiek op de Turkse regering, zegt Nienke van Heukelingen, Turkije-expert bij Instituut Clingendael.

"De premier van toen zei steeds dat alles onder controle was en dat hulp onderweg was. Dat bleek achteraf niet zo te zijn. Er lag geen nationaal crisisplan en er was geen instantie voor rampenbestrijding. Erdogan zei: als je mij kiest en ik aan de macht kom, ga ik dat oplossen."

En in 2020 zette hij op de dag dat de aardbeving van 1999 werd herdacht, onderstaand bericht op Twitter. "Niet een aardbeving, maar onzorgvuldigheid is dodelijk", staat er aan het einde van de tweet.

Na 1999 kwamen er in Turkije een crisisplan, een rampendienst én nieuwe bouwvoorschriften. Ook onder Erdogan, die sinds 2003 als premier en later als president aan de macht is, werden er stappen in de goede richting gezet.

"Hij kwam aan de macht door het bekritiseren van het overheidsoptreden na de aardbeving van 1999", zegt Van Heukelingen. "Nu is hij zelf die overheid."

Ondanks alle verbeteringen en strengere bouwregels, stortten bij de aardbevingen duizenden gebouwen in. Het dodelijkst waren waarschijnlijk de gebouwen die voor 1999 gebouwd zijn, zegt de Turkse lector Ihsan Bal, die aan de Hanzehogeschool in Groningen onderzoek doet naar het aardbevingsbestendig maken van gebouwen. "Het grote probleem zijn de gebouwen van voor 1999."

"Er is een bouwhausse geweest in de jaren 80 en 90. Dus staan er in Turkije nu veel gebouwen met gewapend beton en meerdere verdiepingen, die heel kwetsbaar zijn voor aardbevingen. En de meerderheid van de bevolking woont daarin."

Juist door de manier waarop veel gebouwen gebouwd zijn, kon de aardbeving zo dodelijk zijn:

Maar: ook veel nieuwere woningcomplexen doorstonden de bevingen niet. "We zagen zeker ook gebouwen instorten die er nog maar een paar jaar stonden", zegt Van Heukelingen. "Hoe kan dat als die bouwvoorschriften de afgelopen jaren zo zijn aangescherpt?"

En ondanks het crisisplan en het bestaan van een rampendienst, kwam de hulpverlening vanuit de autoriteiten traag op gang, gaf Erdogan vrijdag zelf toe. Omdat er "zo veel gebouwen beschadigd" waren, duurde het volgens hem langer voor hulpdiensten om in actie te komen dan de overheid had gewild.

Flexibele fundering

Dat de hulpdiensten kennelijk onvoldoende voorbereid waren, is opvallend. Want het gebied staat algemeen bekend als aardbevingsgevoelig. "Wetenschappers wisten dat er op een dag een zware aardbeving zou komen", zegt onderzoeker Bal.

En alle gebouwen aardbevingsbestendig maken is duur maar had zeker gekund, zegt onderzoeker Bal. Bijvoorbeeld doormiddel van flexibele fundering. "Je wilt dat essentiële gebouwen functioneel blijven na zulke zware aardbevingen. Woningen mogen schade oplopen, maar zonder slachtoffers."

Het lijkt er dus op dat de overheid, ondanks de toezeggingen van Erdogan in 1999, steken heeft laten vallen. Van Heukelingen: "Je hoort 'jullie hadden toch beloofd dat het beter zou worden? Waarom zien we dagen na de ramp dan nog geen hulpverleners in ons dorp?'"

Critici wijzen op de warme banden tussen Erdogan en de bouwsector, die graag goedkoop en veel bouwt. De afgelopen decennia verstedelijkte het land snel. Maar, zegt Van Heukelingen, de schuld kan ook elders liggen, bijvoorbeeld bij corrupte toezichthouders.

Twitterblokkade

Hoe dan ook "drijft de kritiek Erdogan en zijn coalitie in het nauw", zegt ze. "We zien al een focus op mensen die kritisch zijn op het overheidsoptreden." Woensdag blokkeerde de Turkse overheid de toegang tot Twitter, mogelijk om kritiek te verstommen.

De nasleep van de aardbevingen kan dus grote gevolgen hebben voor de kansen van Erdogan bij de verkiezingen. De leider van de Turkse oppositie richtte zijn pijlen donderdag al op de president. "In twintig jaar heeft hij het land niet voorbereid op een aardbeving als deze", zei hij.

"We moeten oppassen met gelijk praten over politieke consequenties", zegt Van Heukelingen. Want onduidelijk is nog hoe de bevolking over het handelen van de overheid denkt. In tijden van rampspoed schaart de bevolking zich vaak juist achter hun leider. "Alles in Turkije is politiek, maar de focus ligt nog terecht op het redden van mensen onder het puin."