Een nieuw hoofdstuk in het mondkapjesschandaal rond Sywert van Lienden. De rechter bepaalde woensdag dat hij en zijn compagnon geen bestuurder meer mogen zijn van hun eigen stichting Hulptroepen Alliantie.
Dit kan grote gevolgen hebben voor de miljoenen die de mannen verdienden aan hun handel, zeggen juristen. Vijf vragen over het vonnis.
Waar gaat de affaire ook alweer over?
Van Lienden, Bernd Damme en een derde bestuurslid dat eerder al opstapte, Camille van Gestel, verdienden in 2020 20 miljoen euro aan de verkoop van mondkapjes aan het ministerie van Volksgezondheid (VWS). Die bestelling, een deal van in totaal 100 miljoen euro, liep via hun bv Relief Goods Alliance, een commercieel bedrijf.
Dat terwijl Van Lienden meerdere keren tegen de buitenwereld had gezegd "om niet" te werken en zich met de Stichting Hulptroepen Alliantie zonder winstoogmerk in te zetten voor de zorg.
Wat oordeelt de rechter?
Volgens de rechtbank hebben Van Lienden en Damme de naam van hun stichting misbruikt om met hun commerciële bv de miljoenendeal te sluiten met de overheid. "De bv gebruikte de naam en goodwill van de stichting voor eigen gewin", zegt advocaat en hoogleraar ondernemingsrecht (Universiteit van Utrecht) Manuel Lokin. "Ze hebben een miljoenenorder van VWS onttrokken van de stichting en stiekem ondergebracht in de bv. Ze hebben daar geen duidelijkheid over verschaft naar buiten."
Van Lienden heeft altijd volgehouden dat ze naar eer en geweten hebben gehandeld. Maar, zegt Lokin, "de rechter veegt het verweer van Van Lienden echt van tafel".
Kan de stichting het geld terugeisen?
De kans dat Van Lienden geld moet terugbetalen door de uitspraak van woensdag een stuk groter geworden. Er zijn twee partijen die geld kunnen terugeisen: de Stichting Hulptroepen Alliantie, en het ministerie van VWS.
"Als een stichting iets wil terugvorderen, dan is dat aan het bestuur", legt Lokin uit. Nu Van Lienden en kompanen zijn ontslagen uit het bestuur is de weg vrij voor het nieuwe bestuur om het geld te verhalen op de mannen.
Ook advocaat Wilco Oostwouder, gespecialiseerd in bedrijfsrecht, verwacht dat Van Liendens ontslag "een staartje gaat krijgen". Zijn opvolger in het bestuur "kan hem namens de stichting aansprakelijk stellen voor onbehoorlijk bestuur".
Van Lienden hangt een celstraf boven het hoofd.
Lokin denkt dat zo'n aansprakelijkheidsclaim goeie kans maakt, omdat de rechter woensdag al oordeelde dat Van Lienden en Damme onbehoorlijk bestuurd hebben. "Een stichtingsbestuur heeft de plicht om te handelen in het belang van de stichting. En de rechter zegt vrij duidelijk dat ze dat belang hebben geschonden". Want door hun acties mist de stichting "een enorm kapitaal dat anders voor het goede doel gebruikt kon worden".
Ook Oostwouder zegt: "Zodra het vermogen van de stichting is verminderd, heeft deze stichting schade geleden. Als blijkt dat de stichting geen geld mocht doorsluizen naar een bv, moet in beginsel alles terugbetaald worden."
Wat kan VWS doen?
Ook de overheid zou geld kunnen terugkrijgen. Dan moet het ministerie de mondkapjesdeal ongedaan maken vanwege bedrog. Maar dat is een moeilijke juridische route, zegt Lokin. "Het ministerie zou moeten aantonen dat zij niet wisten dat het geld voor de mondkapjes niet bij een stichting, maar bij een commercieel bedrijf terecht zou komen."
Een uitgemaakte zaak is het allemaal nog niet, zegt Lokin. "Maar je kan wel zeggen: Sywert staat 2-0 achter." Oostwouder: "Hij heeft een groot probleem."
Welke andere onderzoeken lopen er nog?
Naast deze civielrechtelijke procedure loopt er nog een strafrechtelijke procedure waarin Van Lienden en zijn zakenpartners worden verdacht van witwassen, oplichting en verduistering. "Hier hangt Van Lienden een celstraf boven het hoofd", zegt Lokin.
En adviesbureau Deloitte onderzoekt de inkoop van coronabeschermingsmiddelen door het ministerie van Volksgezondheid, waar ook de mondkapjesdeal van Van Lienden onder valt. Dit rapport moet duidelijkheid geven over alle mondkapjesdeals die de overheid sloot in de coronacrisis.
