Organisatie kijkt tevreden terug op boerenprotestdag: 'grandioos verlopen'

Ook morgen boerenacties

Duizenden boeren deden vandaag mee aan het boerenprotest in De Bilt en daarna Den Haag. Vier personen werden gearresteerd. Er staan nog ruim honderd trekkers op het Malieveld. Het boerenprotest gaat donderdag op kleinere schaal verder. Er is onder meer een groot boerenontbijt gepland.

Deze boer slaapt op het Malieveld

Organisatie kijkt tevreden terug

"We zijn over vandaag helemaal tevreden", zegt FDF-woordvoerder Jeroen van Maanen. Vier aanhoudingen op duizenden demonstranten: volgens de actiegroep hebben bijna alle boeren zich goed gedragen. Twee mensen zijn opgepakt voor het gooien van vuurwerk. Een ander werd gearresteerd vanwege belediging van een agent en de vierde persoon had niet voldaan aan een bevel van de politie.

Van Maanen vindt dat de boerenprotestdag "grandioos" is verlopen.

'Aantal violisten op het Binnenhof is een stuk minder intimiderend dan duizenden tractoren'

Denker des Vaderlands Daan Roovers kijkt met enige verbazing naar alle aandacht die de boerenprotesten krijgen. "Het hele land wordt voor ze platgelegd. Dat lukt klimaatactivisten nooit", zegt ze tegen Nieuwsuur. "Doordat hun tractoren worden toegelaten krijgen ze een machtspositie. Ze forceren er toegang mee en ze nemen ze als een soort wapens mee de stad in. En trekkers zijn mediageniek."

Hier lees je meer over hoe Daan Roovers kijkt naar het boerenprotest:

Blokkade opgeheven

De blokkade met militaire trucks op de Gravenstraat in Den Haag is opgeheven. De vrachtwagens staan er nog wel, maar het tramverkeer kan er weer door. De legervoertuigen werden gebruikt om een aantal wegen te blokkeren omdat er gebieden waren waar niet mocht worden gedemonstreerd.

Lees hier meer over waarom het leger vandaag werd ingezet:

Dit was het boerenprotest in De Bilt en Den Haag

Opnieuw was het een dag vol boerenprotest. Het begon al vroeg, bij het RIVM in De Bilt. Later togen de boeren naar Den Haag. Een overzicht van de dag:

Ongeluk met trekker op A4

De A4 tussen Roelofarendsveen en het Ringvaartaquaduct is dicht, na een ongeluk tussen een trekker en een auto.

Malieveld stroomt leeg

Het Malieveld in Den Haag is inmiddels zo goed als leeg. De honderden trekkers die op het veld stonden, hadden moeite om de stad uit te komen door verkeersopstoppingen. De vertrekkende landbouwvoertuigen vormden urenlang een file de stad uit. Rond 20.30 uur stonden er nog enkele tientallen tractoren op het veld, waarvan sommige al klaar stonden om te vertrekken, meldt het ANP.

Een ander deel staat nog geparkeerd op het terrein, mogelijk zijn dat boeren die in de stad blijven slapen omdat ze morgen ook willen actievoeren. Ze willen onder meer een ontbijt aanbieden aan de Hagenaars.

Ook op het naastgelegen Koekamp is het weer rustig. Daar stonden vanmiddag duizenden boeren te protesteren. Het tramverkeer is nog altijd niet volledig hersteld.

Nog steeds druk op wegen rond Den Haag

Op de snelwegen rond Den Haag is het nog steeds erg druk door de vele vertrekkende tractoren. Rijkswaterstaat denkt dat dat nog de hele avond zal duren. Vooral op de A12 is het druk: tussen Den Haag en Utrecht staat een lint van langzaam rijdend en stilstaand verkeer.

Omdat er ook veel boeren met de trein waren gekomen was het ook op de Haagse stations flink druk.

Remkes: niet handhaven op boeren die blijven slapen

Een aantal boeren blijft vannacht slapen in Den Haag. "Maar we weten niet hoeveel dat er zijn. Voor zover wij weten is het in beperkte mate", zegt waarnemend burgemeester Johan Remkes van Den Haag. "Het kan natuurlijk zijn dat er mensen in hotels slapen, dat weten we niet. Maar waar het gaat over overnachten in caravans is dat probleem overzichtelijk."

Remkes zegt dat de politie niet actief gaat handhaven als boeren met caravans op het Malieveld overnachten. "Optreden van de kant van de politie moet wel proportioneel zijn. Je kunt overal wel heel hard tegen optreden, maar als mensen zich uit zichzelf fatsoenlijk gedragen is een overreactie ook niet op zijn plaats."

Verder doet Remkes een beroep op de politiecapaciteit. "De Haagse politie mag dit bij wijze van spreken niet in zijn uppie oplossen. Ik vraag van de betrokken bewindslieden dat dit probleem landelijk wordt erkend."

Vier mensen aangehouden

Bij het boerenprotest vandaag in Den Haag zijn vier mensen aangehouden, meldt de politie. Twee mensen zijn gearresteerd voor vuurwerk gooien, één persoon voor belediging en er is iemand aangehouden "voor het niet voldoen aan bevel of vordering". De politie zegt dat het protest tot dusver zonder grote incidenten is verlopen.

Verkeersopstopping door trekkers

Het Haagse Malieveld loopt maar langzaam leeg door verkeersopstoppingen. Rond 18.30 uur stonden er volgens het ANP er nog honderden trekkers op het veld. Vertrekkende landbouwvoertuigen vormen een lange file de stad uit.

Tientallen boeren die hun trekkers aan de andere kant van de stad, in de buurt van de Dagelijkse Groenmarkt, hadden gestald op de tramrails zijn inmiddels vertrokken.

'Kabinetsbeleid stikstof juridisch onhoudbaar'

Het stikstofbeleid voor de landbouw dat het kabinet nu voorstelt, is op juridisch drijfzand gebouwd. En de stikstofmodellen zijn zo onzeker dat daarop geen beleid zou moeten worden gebaseerd. Dat zeggen verschillende wetenschappers, juridisch deskundigen en advocaten die waren uitgenodigd door de Tweede Kamer.

De Kamerleden wilden zich voorbereiden op een debat met minister Schouten. Dat debat is morgen.

Geen filerecord

Het is erg druk op de wegen in en rondom Den Haag. De uittocht van boeren op trekkers zorgt ook elders in het land voor files en oponthoud. Maar de landelijke avondspits is niet drukker dan normaal, melden zowel Rijkswaterstaat als de ANWB.

Het filerecord van grote boerendemonstratie van oktober werd bij lange na niet gehaald. Toen was er ruim 1000 kilometer file, vandaag lag het hoogtepunt rond de 500 kilometer.

Boeren vertrekken met trekker uit Den Haag

Een deel van de boeren is aan het eind van de middag weer vertrokken uit Den Haag. Ze reden met hun trekker over de snelweg terug naar huis:

'We blijven hier slapen, als het lukt'

Een deel van de demonstrerende boeren in Den Haag is inmiddels op weg naar huis. Maar het plan is dat er ook een duizendtal blijft overnachten in de stad. "We proberen nog een slaapplek te regelen", zegt een boer tegen een NOS-verslaggever. Sommige mensen hebben een caravan meegenomen, maar deze demonstrant niet. "Mocht het niet lukken, dan gaan we naar huis."

Niet alleen rondom het Malieveld zijn er groepjes demonstranten. Ook in het centrum, bijvoorbeeld bij het Noordeinde. "De barbecue is hier aangestoken en de sfeer is gemoedelijk. Ook al mochten ze hier eigenlijk niet staan", zegt verslaggever Lars Geerts,

Boeren vertrekken uit Den Haag, gratis tanken langs A12

Inmiddels vertrekt een deel van de boeren weer uit Den Haag, nu het officiële programma is afgelopen.

En boeren die vanavond terugkeren over de snelweg A12 tussen Beek en Babberich kunnen bij het tankstation gratis tanken. "We hebben afgesproken dat als ze terugkomen, ze dan tien liter diesel per trekker krijgen", laat de eigenaar van het tankstation weten aan Omroep Gelderland. Met de actie wil hij de boeren een hart onder de riem steken.

Toch hoopt hij dat de boeren nu niet massaal naar het station komen. "We moeten wel kijken dat het niet te veel in de papieren gaat lopen", zegt hij lachend.

Voorstelling Cirque du Soleil afgelast

De voorstelling van Cirque du Soleil op het Malieveld gaat vanavond niet door vanwege het boerenprotest. "Je komt de stad bijna niet in en dan moet je nog langs alle tractoren op het Malieveld bij de tent zien te komen", zegt organisator Mojo.

Mensen die een kaartje hadden gekocht, krijgen hun geld teruggestort. Ze hebben een bericht gekregen dat de voorstelling is geannuleerd. Om hoeveel mensen het precies gaat, is niet duidelijk, maar de schatting is dat het er tegen de 3000 zijn.

Blijven slapen

De toespraken op het podium zijn afgelopen, maar het boerenprotest bij het Malieveld en het naastgelegen Koekamp in Den Haag is nog niet voorbij. Volgens NOS-verslaggever Jeroen de Jager maken vooralsnog weinig boeren aanstalten om weg te gaan.

"Er is nog een afterparty tot 22.00 uur. En het is de bedoeling dat rond de duizend boeren achterblijven en hier blijven slapen. Om morgen om 08.00 uur bij het boerenontbijt aan de Hofvijver te zijn."

Toespraak van Geert Wilders

PVV-leider Geert Wilders sprak vanmiddag de boeren toe in Den Haag. "Door hier met zo veel mensen te zijn, laten jullie zien dat jullie je niet laten belazeren", zei hij.

Bekijk hier de hele toespraak van Wilders:

Nep-account op Twitter

Sieta van Keimpena: 'Laf dat er niemand van het kabinet is'

Sieta van Keimpena van actiegroep Farmers Defence Force is blij met de opkomst voor het boerenprotest in Den Haag vandaag, maar ze is teleurgesteld dat er niemand van het kabinet is gekomen.

Toespraken voorbij, livestream afgesloten

De toespraken van de actievoerders in Den Haag zijn net afgelopen. "Gedraag je allemaal geen trammelant maken", sloot een van de organisatoren af op het podium. De organisatie is zeer tevreden over hoe de actiedag is verlopen. "Goede reis terug naar huis."

De livestream op de Facebookpagina van de NOS is daarmee ook afgesloten. Het liveblog gaat door.

Wilders tegen boeren: Nederland houdt van jullie

PVV-leider Geert Wilders sprak de boeren toe in Den Haag. "Door hier met zo veel mensen te zijn, laten jullie zien dat jullie je niet laten belazeren. Dat je niet over je heen laat lopen. Maar jullie staan hier niet voor niks. Jullie staan hier omdat jullie bedrijf, vaak een familiebedrijf, in gevaar komt."

Verder zei Wilders dat de boeren al veel hebben bereikt met hun acties. "Dankzij jullie zijn veel stikstofregels van de provincies ingetrokken. Dat is winst, nu Den Haag nog." Hij roept de boeren op om te blijven protesteren, als er niks verandert.

"Het belangrijkste vrienden, wees trots op je boeren beroep. Wees trots op je boerenbedrijf. Jullie zijn de trots van Nederland", sloot hij zijn toespraak af.

Livestream gaat op Facebook door

De livestream van de demonstratie in Den Haag is afgesloten op NPO Nieuws, maar gaat door op de Facebookpagina van de NOS.

Wilders: dat gaan we regelen

PVV-leider Geert Wilders begon op deze manier zijn speech in Den Haag. "Ik ga jullie een vraag stellen: willen jullie hier in deze stad meer of minder stikstofregels? Nou, dan gaan we dat regelen." Het is een referentie naar de rechtszaak die tegen Wilders loopt vanwege zijn 'minder-Marokkanen-uitspraak'.

Vandaag werd bekend dat de behandeling van het hoger beroep tegen Wilders in ieder geval tot 9 december is uitgesteld.

Gemeente Den Haag roept op tot extra oplettendheid

Ook heeft een aantal ministeries hun ambtenaren geadviseerd om eerder naar huis te gaan, vanwege het boerenprotest.

Na de pauze spreekt Geert Wilders

Het boerenprotest in Den Haag is in volle gang. Op de sprekerslijst stond een 'mysterie guest', dat blijkt PVV-leider Geert Wilders te zijn. Op dit moment is er een korte pauze, na de pauze zal Wilders spreken. Volg het hier live.

Thierry Baudet: 'We moeten de Nederlandse boeren beschermen'

TNO: Nederland relatief grootste stikstofproducent

Nederland produceert per hectare de grootste hoeveelheid stikstof van heel Europa. Dat blijkt uit een factsheet van onderzoeksbureau TNO in opdracht van de Tweede Kamer.

'Boeren worden al jaren oneerlijk behandeld'

"Schande", zo begon Sita van Keimpena van actiegroep Farmers Defence Force haar speech in Den Haag. Ze vindt het oneerlijk dat demonstranten van geweld worden beschuldigd terwijl ze al jaren volgens haar oneerlijk zijn behandeld.

Ze refereerde ook aan de maandag door demonstranten ingebeukte deur van het provinciehuis in Groningen. "Die ontwrichte deur was na een dag al vervangen. Terwijl de Groningse boeren al jaren kampen met ontwrichte levens. Schande!"

Vervolgens pakte iemand de microfoon: "Even een huishoudelijke mededeling. Kom van dat dak af of de ME slaat jullie eraf." Daarna klommen de demonstranten van een gebouw naast het podium.

Baudet: 'Jullie zijn in de steek gelaten'

Thierry Baudet van Forum voor Democratie geeft een speech voor de demonstrerende boeren. "Jullie zijn in de steek gelaten", zegt hij tegen de juichende menigte. "Wij eisen dat de brief van minister Schouten onmiddellijk van tafel gaat. En dat er opnieuw met de boeren om de tafel wordt gegaan,"

Nog niemand aangehouden

De politie in Den Haag heeft nog geen aanhoudingen verricht. Dat laat een woordvoerster weten aan persbureau ANP. Honderden boeren verlieten woensdagmiddag het officiële demonstratieterrein, blokkeerden tramlijnen en staken vuurwerk af.

Ook protest bij provinciehuizen

Behalve in Den Haag wordt er ook bij verschillende provinciehuizen gedemonstreerd door de boeren. Bijvoorbeeld in Zwolle. Boeren zijn niet tevreden met de toezegging van gedeputeerde Ten Bolscher dat het stikstofbeleid opgeschort wordt, daarom willen ze met hem praten en hun verhaal nogmaals uitleggen, meldt RTV Oost.

In Leeuwarden wordt vanmiddag vergaderd over het stikstofbeleid, daarom zijn boeren naar het provinciehuis afgereisd:

Toch langer wachten op toespraken bij protest Den Haag

Het leek erop dat de toespraken waren begonnen, maar het is onduidelijk wanneer de eerste spreker er echt zal zijn. De demonstranten moeten dus nog even wat langer wachten in de regen, de muziek is weer aangezet.

Kijk hier live mee.

'Sfeer meer gespannen dan bij vorig protest'

De boerendemonstratie verloopt rustig, maar volgens NOS-verslaggever Eva Wiessing is de sfeer iets meer gespannen dan bij het protest van 1 oktober. "Misschien komt dat door het vuurwerk of door de legerafzettingen. Op 1 oktober zag je ook veel jonge vrouwen protesteren, nu zijn het vooral mannen. Het is minder feestelijk: de boeren willen echt een punt maken."

Overigens is het Binnenhof niet alleen voor demonstranten afgesloten:

Tractoren door winkelstraat Den Haag

Het boerenprotest in Den Haag speelt zich ook af op andere plekken dan het Malieveld en de Koekamp. Boeren rijden door winkelstraten in de stad.

Rutte: houd je aan de regels

Premier Rutte verdedigt het demonstratierecht, maar hij "staat er ook voor dat dit een fatsoenlijk land is."

'Ik moet naar een bezichtiging van een huis, dus ik ga even rennen'

De bewoners van Den Haag hebben flinke last van alle afzettingen vanwege het boerenprotest, maar lijken wel begrip voor het standpunt van de boeren te hebben:

Kijk live: boeren demonstreren in Den Haag

Na de bijeenkomst in de Bilt vanmorgen, wordt er nu gedemonstreerd in Den Haag. Kijk hier live mee.

Steeds drukker, ov in centrum ligt plat

Er komen nog altijd nieuwe trekkers aan in Den Haag, waar boeren hun protest voortzetten. Het Malieveld staat vol met trekkers en ook op andere plekken in Den Haag wordt geprotesteerd. Volgens ov-bedrijf HTM is het centrum van Den Haag onbereikbaar voor tram- en busverkeer door de actie van de boeren.

Kamerleden: houd je aan de regels

Ook Kamerleden roepen boeren op zich aan de regels te houden. ChristenUnie-leider Segers benadrukt dat demonstreren mag, maar dat de boeren niet "over grenzen mogen gaan". "We hebben wetshandhavers, en die moeten optreden."

En fractievoorzitter Heerma van coalitiepartner CDA voegt eraan toe dat boeren hun onvrede mogen uiten, maar dat ze niet mogen intimideren en geen onveiligheid mogen veroorzaken.

Rijkswaterstaat verwacht een zeer zware avondspits

Rijkswaterstaat waarschuwt voor een zeer zware avondspits, vanwege de boeren die aan het eind van de middag uit Den Haag vertrekken. Ook op andere plekken in het land verwacht Rijkswaterstaat drukte op de snelwegen. Waarschijnlijk zal het verkeer er de hele avond last van hebben.

Weggebruikers worden geadviseerd goed voorbereid op weg te gaan door de verkeersinformatie vooraf te checken en op de weg de omleidingsroutes die op de borden boven de weg worden aangegeven te volgen. Er extra worden weginspecteurs ingezet om stoeten trekkers te begeleiden als dat nodig is.

Trekkers in Leeuwarden en Groningen

Ook in het noorden van het land laten boeren van zich horen. In de binnenstad van Leeuwarden staan zo'n 200 trekkers. De boeren zijn daar voor een vergadering met de gedeputeerde die om 13.30 uur is begonnen. De publieke tribune zit vol met boeren. De sfeer is er goed, laat de politie weten.

Buiten Groningen rijden zo'n 300 trekkers, begeleid door de politie, een rondje over de ring.

"Niet een usual day at the office", zegt RIVM-directeur

Voor Hans Brug is vandaag geen gewone werkdag. "Het is niet een usual day at the office", zei hij tegen verslaggever Mattijs van de Wiel. Vanochtend vertelde Brug boeren in De Bilt over de stikstofmetingen van het instituut.

Zoals bekend zetten boeren vraagtekens bij die metingen, die volgens het RIVM "ook volgens internationale standaarden van hoge kwaliteit zijn". Op basis van metingen maakt het RIVM berekeningen. "Als je alleen gebruik zou maken van metingen, zou heel Nederland vol met meetapparatuur moeten staan. Dat is niet haalbaar en te kostbaar."

"Onze internationale collega's zeggen dat wij dat op een hele verantwoorde en robuuste manier doen. Het meetnet in Nederland is fijnmaziger dan in alle andere Europese landen. "Wel staat Brug ervoor open om "nader in gesprek" te gaan. "Wij zijn al jaren transparant, maar als er verbeteringen mogelijk zijn in de manier waarop we uitleggen, gaan we ons best doen."

Boeren blokkeren de trambaan

Vlak bij de Koekamp, waar officieel gedemonstreerd mag worden, blokkeren een aantal boeren met trekkers de trambaan. Het protest vindt plaats voor het Centraal Station in Den Haag. De trekkers worden weggestuurd, maar dat gebeurt erg langzaam. Rond de trekkers staan honderden demonstrerende boeren op de weg. Deze blokkade is tegen alle afspraken in.

'Ik denk dat dit de laatste keer is dat protest gewaardeerd wordt'

Een jonge demonstrant uit Winterswijk denkt dat dit misschien wel de laatste keer is dat de boeren optrekken naar Den Haag. "De laatste keer dat het echt gewaardeerd wordt door de mensen."

Politie moest wijken voor doorrijdende boeren

De veiligheid van agenten en medewerkers van Rijkswaterstaat is volgens de politie in het geding gekomen, doordat boeren de afzetting van de snelweg A12 bij Den Haag massaal negeerden. "Ze rijden gewoon door en houden zich niet aan de afspraken", zegt een woordvoerster van de politie.

Vanwege de grote drukte bij het boerenprotest, besloot de politie in de loop van de dag de A12 af te sluiten. Boeren moesten naar de parkeerplaats van het voetbalstadion van ADO. Daar hadden ze echter geen trek in.

Hoewel de weg bij Nootdorp was afgezet, reden veel boeren met hun tractoren door. "Het was voor ons niet veilig genoeg om daar te blijven staan", zegt de woordvoerster. "Als ze gewoon doorrijden, blijf je niet staan. We hebben in de binnenstad niet voor niets materieel van Defensie staan", voegt ze eraan toe. Van aanrijdingen of schade is geen sprake.

Ook minister Grapperhaus waarschuwt: 'Ga niet naar het Binnenhof'

Remkes: 'negeren van afspraken is gevaarlijk'

Demonstranten houden zich niet aan de afspraken waar ze wel en niet mogen demonstreren, schrijft waarnemend burgemeester Johan Remkes. "Het negeren van afspraken is onacceptabel en gevaarlijk voor inwoners en winkelend publiek".

Rond het Binnenhof en in het centrum van Den Haag mag niet gedemonstreerd worden. "Het is noodzakelijk dat afzettingen gerespecteerd worden en aanwijzingen worden opgevolgd."

Malieveld staat vol met trekkers

Rutte waarschuwt boeren

Premier Mark Rutte heeft de boeren gewaarschuwd. "Demonstreren mag, maar hou je aan de regels van de autoriteiten", zegt hij tegen RTL Nieuws. "doe je dat niet, dan ben je in overtreding en geldt het strafrecht."

Rijkswaterstaat vindt blokkade op A20 'NIET OKE'

Op dit moment worden de boeren, "bij hoge uitzondering", door de politie onder de rode kruizen geleid op de A12 bij het Prins Clausplein, meldt Rijkswaterstaat. Dit omdat de overige parkeervoorzieningen in Den Haag vol zijn. "De Utrechtsebaan wordt ingericht als parkeerterrein. Dit wordt overige bestuurders kenbaar gemaakt via bebording boven en langs de weg."

A13 staat nu helemaal vast

De A13 bij Rotterdam, Delft en Den Haag staat momenteel helemaal vast, meldt de ANWB. Na afloop van het protest in Den Haag de organisatie ervan uit dat het grote aantal trekkers opnieuw voor problemen zal zorgen bij het verlaten van de stad. De drukte hangt volgens de verkeersorganisatie af van wie er blijft, en wie naar huis gaat.

Morgen staat er een ontbijt met boeren op het programma in Den Haag.

Politie met schilden rond Binnenhof

Voertuigen van defensie staan nog altijd in Den Haag om toegangswegen richting het Binnenhof te blokkeren. Bij de voertuigen staan nu ook agenten met schilden opgesteld.

Die vertellen aan verslaggevers ter plaatse dat ook alle niet-boeren er niet meer door mogen. Bij het torentje komen nu ook agenten met schilden te staan.

Verwarrende situatie op A12

Verslaggever Roel Pauw spreekt van een "verwarrende situatie" op de A12, waar Rijkswaterstaat de afslag richting het stadion van ADO Den Haag had afgezet met pijlwagens en militaire voertuigen.

"Maar die zijn inmiddels aan de kant gegaan. Waarschijnlijk omdat de boeren na de afslag gewoon weer de A12 aan de andere kant opgingen", aldus Pauw. Hij ziet de colonne vol trekkers langzaam in beweging komen op de snelweg, onder begeleiding van politiemotoren. "Dus misschien dat ze nu toch regelrecht een konvooi krijgen richting het Malieveld."

Malieveld al flink gevuld

Het Malieveld is nu voor twee derde gevuld door trekkers. Er komen steeds meer boeren bij. "De politie hield vanochtend vroeg mensen tegen, maar blijkbaar is het toch gelukt", zegt verslaggever Roel Bolsius. "Als je ziet hoeveel trekkers er zijn en hoeveel politieagenten, dan begrijp je wel dat er geen houden meer aan was", zegt verslaggever Roel Bolsius.

De sfeer op het Malieveld is gemoedelijk, zegt hij. Wel wordt hier en daar vuurwerk gegooid. "Dat hoeft niet door de boeren gedaan te zijn, er zijn ook heel veel sympathisanten."

Boeren negeerden rode kruizen

Op veel plaatsen op de weg verloopt de situatie chaotisch door de vele trekkers op de weg. Persbureau ANP meldt dat boeren massaal rode kruizen negeren. Rijkswaterstaat nuanceert dat. Het zou om een enkeling gaan die bij de A12 bij Nootdorp tóch door de afzetting reed.

Een aantal boeren reed echter toch door op de A12 bij Nootdorp. Politiewagens hebben de boeren tegengehouden. Ze worden weggeleid van de snelweg.

De A12 bij Nootdorp is afgesloten. Rijkswaterstaat zegt dat reizigers Den Haag moeten mijden.

Chaos bij uittocht

Een groot aantal boeren rijdt nu op de A12 richting Den Haag. Bij het vertrek uit De Bilt vanochtend ontstond er chaos op de weg bij de boerenuittocht:

Boeren rijden door politieafzetting

Het is niet de bedoeling dat meer trekkers het Malieveld oprijden, maar toch doen ze dat. Een verslaggever ziet ter plaatse hoe ze door een politieafzetting rijden. De politie gaat opzij om erger te voorkomen.

A12 staat op veel plekken richting Den Haag vast

Malieveld bijna vol

Het gedeelte waar de trekkers op het Malieveld mogen parkeren is bijna vol. In Den Haag is het erg druk, meldt de gemeente. "Omdat alle parkeerplaatsen vol zijn, is er ruimte om tractoren te parkeren bij het Cars Jeans Stadion."

A12 bij Nootdorp afgesloten

Rijkswaterstaat heeft op verzoek van de politie de A12 bij Nootdorp afgesloten met rode kruizen boven de weg. Op de A12 is het heel druk met trekkers die richting Den Haag willen om daar te demonstreren. Ook op de toegangswegen richting Den Haag, zoals de A4 en A44 staat het verkeer vast door grote aantallen boeren. Voor de regio Den Haag geldt dan ook het advies de snelwegen rondom de stad te mijden, aldus Rijkswaterstaat.

De boeren worden volgens de politie via afrit 5 op de A12 geleid naar het parkeerterrein van het Cars Jeans Stadion. Ze worden daarvandaan met pendelbussen naar de locatie gebracht waar ze kunnen demonstreren.

Bij Harmelen is de A12 afgesloten wegens een ongeluk. Daar staat nu een grote groep trekkers stil. Ze zijn onderweg vanuit De Bilt naar Den Haag. De snelweg is afgesloten om de hulpverlening erdoor te laten, meldt de poltiie.

Boeren parkeren tegen afspraak in op het Malieveld

De eerste boeren zijn al in Den Haag. Ze parkeren op het Malieveld, maar hier hadden ze geen toestemming voor. De politie laat dit nu toch toe, omdat het rustig en geordend verloopt. "En er is genoeg plek." Verslaggevers ter plaatse zien hoe ze dwars over de weg het grasveld oprijden en zich weinig van de politie aantrekken.

Opnieuw via het strand

Een deel van de boeren die onderweg zijn om te demonstreren in Den Haag rijdt opnieuw weer via het strand naar de stad. Agenten vangen de boeren op vanaf het Zwarte Pad. Ze worden daarna begeleid naar het beachstadion aan de Strandweg. Daar staan pendelbussen klaar om de demonstranten naar de Koekamp te brengen.

Ook twee weken geleden bij de demonstratie in Den Haag besloten veel boeren via het strand te rijden.

Boeren vertrekken naar Den Haag

Vanochtend waren de boeren in De Bilt om te praten met de directeur van het RIVM. Nu vertrekken ze naar Den Haag. In eerste instantie wilden ze op het Binnenhof demonstreren, maar daar zijn betogingen nooit toegestaan. De demonstratie zal daarom plaatsvinden op de Koekamp, naast het Malieveld bij Den Haag Centraal.

Op belangrijke punten in de stad heeft Defensie voertuigen neergezet om boeren die mogelijk naar het centrum of Binnenhof willen rijden tegen te houden. Defensie schiet te hulp, omdat particuliere partijen de gemeente niet op tijd konden voorzien van vrachtwagens, zei een woordvoerder van de gemeente eerder.

'Boeren worden naar afgrond gedreven'

Boeren zijn de kop van jut, zei woordvoerder Jeroen van Maanen van de Farmers Defence Force zojuist op het podium in De Bilt. Volgens hem worden de boeren door het RIVM, de politiek en de media naar de rand van de afgrond gedreven.

"De media misbruiken het ene na het andere nepnieuwsrapport om nog meer problemen op naam van de landbouw te schrijven", zei Van Maanen. "De politiek neemt dit zonder gedegen onderzoek over. Op basis van leugens, aannames en emoties wordt een beslissing genomen die de hele landbouwsector steeds dichter naar de rand van de afgrond drijft."

Eerder stond RIVM-directeur Hans Brug op het podium. Na zijn toespraak wilden de boeren dat hij nog eens terugkwam, maar daar gaf hij geen gehoor aan. "Dit zorgde ineens voor woede hier die er eigenlijk amper was", zegt verslaggever Mattijs van de Wiel.

Brug wordt zwaar beveiligd. "Hij is omringd door een aantal kleerkasten. Sommigen herkende ik als beveiligers van het Koninklijk Huis."

Eerder zei Brug dat de RIVM zo zorgvuldig en robuust mogelijk berekeningen maakt. Ook volgens internationale standaarden."

Bekijk zijn toespraak hier:

RIVM: 'We werken zorgvuldig en robuust'

Om stikstof te meten maakt het RIVM "zo zorgvuldig en robuust mogelijk" gebruik van de gegevens die het instituut verzamelt, zei directeur Hans Brug in een korte toespraak tegen de boeren in De Bilt.

"Ook volgens internationale standaarden zijn de stikstofberekeningen die wij doen van hoge kwaliteit. Dat zeggen deskundigen uit het buitenland ook over ons." Jaarlijks bekijken buitenlandse experts de metingen die het RIVM doet.

Jan Cees Vogelaar van het Mesdagfonds, dat onderdeel is van de boerenlobby-organisatie NLTO, is kritisch. "Dat internationale model is nog nooit gevalideerd met metingen op de grond." Het fonds laat volgende week zelf stikstofmetingen doen, zei Vogelaar tegen de boeren. "We hebben jullie steun nodig om de politiek en de minister te overtuigen dat ze onze metingen serieus gaan nemen."

Het was vanochtend druk bij het protest in De Bilt. Zelf vlak voor de start van de bijeenkomst stond het op de snelweg nog vast:

Live: RIVM in gesprek met boeren in De Bilt

Kijk hier live mee met de protestdag. Boeren zijn nu in De Bilt. Ze wilden bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) protesteren, maar dat mocht niet vanwege de veiligheid. Daarom staan ze nu bij een sportpark.

Kritiek op meetmethoden RIVM 'oud nieuws'

Boeren die vandaag protesteren in De Bilt en Den Haag twijfelen aan de betrouwbaarheid van de meetmethode die door rijksgezondheidsinstituut RIVM gebruikt om de stikstofneerslag bij te houden. De RIVM-cijfers vormen de basis voor de stikstofplannen van het kabinet.

Het RIVM liet eerder al weten dat de kritiek op de methode oud nieuws is. "Een jaar geleden kregen we al geluiden dat we niet transparant zouden zijn. Maar alle data zijn in te zien. Het staat alleen niet allemaal online, omdat het een computersysteem is en dus te groot is om online te publiceren. Daarom nodigen we onderzoekers uit om op ons kantoor alles in te zien."

Volgens het RIVM is de rekenmethode "robuust en wetenschappelijk verantwoord". "Dat zeggen ook internationale onderzoekers", aldus een woordvoerder. "Dat er nu een club is die het niet eens is met de uitkomsten doet niets af aan het onderzoek. Wij maken geen beleid. Wij meten alleen."

NOS-weerman Peter Kuipers Munneke benadrukt vanochtend in een tweet nog eens dat de uitkomst van het onderzoek onderbouwd wordt door internationale instituten:

Motoragent op A7 aangereden door trekker

Een motoragent van de politie is vanochtend op de A7 aangereden door een boer op een trekker, meldt NH Nieuws. Volgens de politie lijkt het erop dat er geen opzet in het spel is.

De aanrijding gebeurde rond 7.45 uur in de buurt van Middenmeer. De tractor raakte de motorrijder tijdens het nemen van een bocht. De politie is een onderzoek gestart. De agent is gewond afgevoerd naar het ziekenhuis. De verwondingen van de agent lijken mee te vallen.

Drukte ochtendspits achter de rug, maar niet rond Utrecht

Hoewel de drukte op de weg in Nederland woensdag aan het afnemen is, geldt dat niet rondom Utrecht. Waar woensdagochtend vroeg nog ruim 450 kilometer file stond, is dat rond 09.30 uur afgenomen tot zo'n 170 kilometer. "Maar op een paar wegen ben je nog heel lang onderweg", aldus een woordvoerder van de ANWB.

RIVM zo in gesprek met boeren

De directeur van RIVM zal zo met de boeren in gesprek gaan in De Bilt, om te reageren op het boerenprotest. "Wij willen alles netjes opzetten. Het is dan ook fijn als hij reageert", zegt een organisator van het boerenprotest. "We zullen niet de microfoon uit zijn handen trekken", wordt er beloofd.

Zo ziet het boerenprotest er vanuit de lucht uit

Defensie in Den Haag

Al de hele ochtend staan er in Den Haag vrachtwagens van Defensie om tractoren met demonstrerende boeren tegen te kunnen houden. Zo staan er bij het ministerie van Financiën, dat tussen het Malieveld en het Binnenhof ligt, een paar dwars op de weg, net als bij het ministerie van Defensie, iets verderop. Ook op het Spui wordt de toegang naar het Binnenhof met grote vrachtauto's geblokkeerd.

De gemeente meldde dinsdag dat er nooit demonstraties op het Binnenhof zijn toegestaan. Ook is het drukbezochte centrum niet toegankelijk voor grote voertuigen omdat dat gevaarlijk kan zijn voor winkelend publiek. Om die reden zijn enkele straten richting het centrum afgesloten.

Boeren probeerden RIVM te bereiken

Een verslaggever van RTV Utrecht zag op een rotonde in De Bilt hoe een stel boeren probeerde het terrein van het RIVM in Bilthoven te bereiken. Dit mag niet en zij werden tegengehouden door de politie. De ME was aanwezig. De boeren dropen af maar reden niet richting het demonstratieterrein. Zij verdwenen een woonwijk in. Daar zat het tempo er goed in, en ging het bijna mis:

Live vanuit De Bilt

Naar schatting 3000 boeren hebben zich op hun trekker gemeld in De Bilt om te protesteren tegen de rekenmethode voor schadelijk stikstof van het in die gemeente gevestigde RIVM. Volgens burgemeester Sjoerd Potters van De Bilt waren er 1500 tractoren aangemeld, maar zijn er veel meer boeren gekomen.

De boeren hebben zich verzameld op het terrein van honkbalvereniging HSV Centrals, waar toespraken worden gehouden van onder anderen de directeur van het RIVM. Verslaggever Martijn Bink is er live bij. Bekijk het hier.

Vooral enorme drukte richting Utrecht

Het verkeer is woensdagochtend helemaal vastgelopen rondom Utrecht door het boerenprotest. Op de A27 is het het drukst, daar bedraagt de vertraging momenteel meer dan twee uur, meldt de ANWB.

Maar ook op de andere snelwegen richting Utrecht is het druk, zoals op de A28 vanuit Amersfoort, evenals op de A1 en de A12. "Alle wegen naar Utrecht toe kleuren bij ons in de schermen helemaal rood", aldus een woordvoerder van de ANWB.

Het aantal kilometers file dat er staat, schommelt al een tijdje rond de 400. Er stond even in totaal 450 kilometer file, maar iets voor 08.30 uur stond er nog 375 kilometer. "Maar hoe het de rest van de ochtend verloopt, is even afwachten."

Overigens kleurt het ook rood op de A7 tussen Hoorn en Purmerend, eveneens door tractoren. Daar bedraagt de vertraging inmiddels een uur.

Zo zag het er vanochtend uit op de A28:

'We moeten gewoon iets doen'

"Vorig jaar hoorde je nog niets over stikstof, en nu gaat iedereen er opeens dood van", zegt Micha Bouwer van Farmers Defence Force. "Dat zijn allemaal mensen in de stad die twee plantjes op het balkon hebben en zeggen dat het zogenaamd met de natuur niet goed gaat."

"Dit kan je gewoon niet maken", zegt een andere boer over het huidige stikstofbeleid:

Boeren gaan parkeren en te voet verder

De groep boeren die aan het einde van de A12 op weg naar het Binnenhof staande was gehouden, gaat parkeren en dan te voet naar de protestplek naast het Malieveld.

'Meetgegevens kunnen niet kloppen'

Volgens verschillende boeren die vanochtend in het NOS Radio 1 Journaal te horen waren kunnen de meetgegevens van het RIVM niet kloppen. De natuur zou er daar nog te goed voor uitzien. Vanochtend zei Micha Bouwer van de Farmers Defence Force: "De hei waar ik langs rij is nog mooi paars en het bos is nog steeds groen en ik rij er elke dag doorheen."

Zojuist zei een andere boer: "Kijk naar de Oostvaardersplassen, het staat daar geel van het jacobskruiskruid." Gevraagd naar de wetenschappelijke meetmethode zegt de boer "dat ze toch een gekleurde bril op hebben. Ze zijn ambtenaar, en hebben er te weinig verstand van denk ik." De onderzoeken zijn volgens de boer gedaan op basis van aannames. Ministers en het RIVM staan achter het wetenschappelijke onderzoek dat naar stikstof in Nederland gedaan is.

Trekkers op de A27

'Hei is nog mooi paars, en het bos is groen'

Verslaggever Mattijs van de Wiel is in De Bilt. "Het lijkt eigenlijk meer op een soort festivalterrein. Je kan hier muntjes kopen, er zijn cateringkarren, een biertap is net aangesloten."

De boeren proberen er "een mooie ochtend" van te maken, zegt Micha Bouwer van de Farmers Defence Force. Hij heeft geen vertrouwen in de metingen van het RIVM. Bouwer ziet de gevolgen van stikstof voor de natuur niet. "De hei waar ik langs rij is nog mooi paars en het bos is nog steeds groen en ik rij er elke dag doorheen."

Legervoertuigen in Den Haag

In Den Haag is het leger ingezet om te voorkomen dat de boeren bijvoorbeeld het Binnenhof betreden. Tientallen legervoertuigen reden vanochtend het centrum van de stad in.

Druk op alle wegen richting Utrecht

De ANWB meldt dat het druk is op alle wegen naar Utrecht, vooral op A2, A12, A27, A28. Ook richting Den Haag neemt de file toe. Volgens de ANWB is het goed dat het weer meezit, anders was het waarschijnlijk nog drukker geweest. Na een drukke ochtendspits rond Utrecht verplaatst die drukte zich richting Den Haag. Dan zal de A12 nog drukker worden.

'Stap niet uit je trekker op de snelweg'

Rijkswaterstaat roept boeren op rechts aan te houden, zodat overig verkeer kan passeren. "Maar dat gebeurt niet overal. Op sommige plekken staan boeren zelfs stil en stappen ze uit." Dat leidt tot onveilige situaties. Een woordvoerder waarschuwt dat er verkeer over de vluchtstrook kan rijden. "Mocht er een ongeval zijn, dan rijdt er politie. Plus, het is gewoon nooit de bedoeling uit de auto, of in dit geval tractor, te stappen op de snelweg."

Het is niet de bedoeling dat boeren met hun trekkers de snelweg opgaan, maar als ze dat doen "dan moeten we daar mee dealen. We zorgen samen met de politie dat dit veilig gebeurt." Rijkswaterstaat doet dat onder meer met borden boven de weg.

'Dit gaat flink uit de hand lopen'

De files door het protest van boeren lopen snel op. Even na 06.30 uur stond er al 285 kilometer file. Vooral op de wegen richting Utrecht rijdt het verkeer langzaam, meldt de ANWB. "Utrecht is sowieso al een grote bottleneck. Dit gaat flink uit de hand lopen, vooral in de regio Utrecht."

De demonstrerende boeren doen eerst Bilthoven bij Utrecht aan. Vooral op de A2 van Den Bosch naar Utrecht, de A28 van Zwolle naar Utrecht, de A1 van Hengelo naar Amersfoort en de A6 van Emmeloord naar Almere is sprake van langzaam rijdend verkeer. In en rond De Bilt loopt het volgens de ANWB naar verwachting binnen een halfuur vast.

'Ik vertrouw de stikstofmetingen niet, want ik ben het er niet mee eens'

"Het wordt telkens strenger. Er komen steeds meer regels", zegt een vrouw tegen verslaggever Mattijs van de Wiel. Ze is gisteravond al vanuit Friesland vertrokken voor het protest richting De Bilt. Ze vertrouwt de uitkomst van de stikstofberekeningen van het RIVM niet:

Boeren vertrekken: 'Start de trekkers en gedraag je!'

Boeren staande gehouden richting Binnenhof

De politie heeft op de Utrechtsebaan in Den Haag vijftien boeren staande gehouden die naar het Binnenhof wilden om te protesteren. Ze mogen daar echter niet komen.

"We zijn met de boeren in gesprek. We hebben aangegeven dat ze naar een andere plek kunnen", aldus de politie.

Rijkswaterstaat: trekkers moeten rechts rijden

Rijkswaterstaat plaatst borden boven de snelweg met de oproep aan trekkers zoveel mogelijk rechts te rijden, omdat ze op sommige wegen midden op rijden. "Zo kan het overige verkeer ook zoveel mogelijk door rijden. Verder geldt nog steeds de oproep: werk thuis, mijd snelwegen rondom Utrecht of rijd om", zegt een woordvoerder.

Het leger in Den Haag

De boeren waren van plan te protesteren op het Binnenhof, maar daar zijn betogingen nooit toegestaan. Het is onduidelijk of de boeren van plan zijn zich aan dat verbod te houden.

Defensie zet op belangrijke punten in de stad zware verplaatsbare voertuigen neer, om de veiligheid te waarborgen. Een woordvoerder van de gemeente zei eerder dat het leger te hulp schiet, omdat bedrijven niet op tijd hulp konden bieden.

100 kilometer file

Door de protesterende boeren stond er woensdagochtend iets voor 06.00 uur al ruim 100 kilometer file. Vooral op de A1, A2, A6 en A28 is het druk. Daar rijden veel trekkers die onderweg zijn naar Bilthoven om actie te voeren bij het RIVM.

Twee weken geleden leidden de protesten van de boeren in Den Haag tot een recordfile van ruim 1000 kilometer.

Gisteravond reden er al veel boeren op de snelweg:

Verkeersinfarct

Van de trekkers die richting De Bilt rijden wordt veel overlast verwacht. Rijkswaterstaat adviseert automobilisten de snelwegen rond Utrecht vanochtend zoveel mogelijk te vermijden. Bovendien werkt de rijksdienst aan de Galecopperbrug (A12), waardoor sowieso al veel oponthoud is in de regio Utrecht.

In de loop van de ochtend wordt grote drukte verwacht op de wegen van Utrecht naar Den Haag, als de boeren zich verplaatsen van De Bilt naar Den Haag.

Stoet op A28

Grote groepen boeren die naar het boerenprotest gaan, zijn op pad. Onder meer op de A28 richting Amersfoort rijdt een lange stoet met boeren uit de noordelijke provincies, op weg naar de verschillende protestlocaties.

Ook vanuit andere delen van het land zijn boeren met hun tractoren op weg naar de betogingen, bijvoorbeeld vanuit Noord-Brabant en Zeeland.

Door de vele tractoren op de weg zijn her en der inmiddels files ontstaan op de snelwegen richting het midden van het land, zoals de A1, A2, en A6. Volgens Rijkswaterstaat rijdt de grootste colonne op de A28 tussen Amersfoort en Maarn.

RIVM in De Bilt

In eerste instantie waren de boeren van plan te betogen bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), omdat ze de stikstofberekeningen van het instituut wantrouwen. In overleg met de gemeente en boeren is het protest verplaatst naar een locatie in de buurt. Veel medewerkers van het instituut werken vandaag thuis.