Verkiezingsblog: Update van Ipsos: VVD en D66 -1 • Rutte: ligt voor hand om naar D66 te kijken

De vier grote steden komen komende uren nog niet met volledige uitslag

We hebben het al eerder gemeld: het tellen van de stemmen gaat langzamer dan bij de vorige Kamerverkiezingen, in 2017. Er komen nog steeds uitslagen binnen en die zijn op deze kaart te zien, maar Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht melden dat ze de komende uren niet met een volledige uitslag komen.

Nieuwe update van onderzoeksbureau Ipsos

Op basis van daadwerkelijk getelde stemmen bij stembureaus waar Ipsos gemeten heeft:

Ipsos, dat onderzoek doet in opdracht van de NOS, benadrukt dat het om een steekproef gaat en dat er nog steeds marges zijn waarmee rekening moet worden gehouden.

Lees hier meer over de update:

Wilders niet meer de grootste in zijn geboortestad

De PVV is niet langer de grootste partij in Venlo, de geboortestad van partijleider Geert Wilders. De VVD kreeg er de meeste stemmen. Ook D66 won flink.

De VVD kreeg dit jaar 21,5 procent van de stemmen in Venlo. Vier jaar geleden had de partij van premier Mark Rutte 19,3 procent gekregen in de tweede stad van Limburg. De PVV zakte juist van 20,2 procent naar 18,3 procent.

D66 steeg van 10 procent naar 13 procent, Forum voor Democratie ging omhoog van 2,1 procent naar 5,7 procent.

Het tellen van de stemmen duurt langer dan vier jaar geleden

Het wachten nu is op de voorlopige prognose van persbureau ANP. In dit liveblog houden we de hele nacht het laatste nieuws bij en de NOS-uitzendingen op radio en televisie gaan ook nog even door.

De uitslagen in Hilversum en Alkmaar

De VVD is in de gemeente Hilversum de grootste partij geworden met 21,8 procent van de stemmen. In 2017 kreeg de partij van Mark Rutte nog 23,4 procent van de stemmen. D66 staat op plek twee met 20,9 procent, een stijging van 4 procent. De PVV is derde; de partij van Wilders krijgt 8,6 procent van de stemmen, Vier jaar geleden was dat 23,4 procent.

GroenLinks is in Hilversum de grootste verliezer en komt uit op 6,9 procent, een daling van 4,5 procent.

Alkmaar

Net als vier jaar geleden is de VVD bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer de grootste partij in de gemeente Alkmaar geworden met 20,7 procent van de stemmen, al moet de partij wel 1,5 procent inleveren in vergelijking met 2017. D66 is tweede met 17,9 procent, een winst van 4 procent.

GroenLinks is ook in de gemeente Alkmaar de grote verliezer. De partij van Jesse Klaver is er bijna gehalveerd en haalt een score van 6,8 procent tegen 12,8 procent vier jaar geleden.

Sylvana Simons: Niet langer weglopen voor racisme en discriminatie

Lijsttrekker Sylvana Simons van Bij1 wil haar zetel in de Tweede Kamer gebruiken om stevig oppositie te voeren.

Volgens de exitpoll van Ipsos komen er vier nieuwe partijen in de Kamer

JA21 (3), Volt (3), Bij1 (1) en de BoerBurgerBeweging (1) kunnen rekenen op een plekje in de Tweede Kamer, volgens de exitpoll van onderzoeksbureau Ipsos in opdracht van de NOS. Daarmee zouden in totaal zeventien partijen vertegenwoordigd worden, het hoogste aantal sinds 1918.

Lees er hier alles over:

BBB op 1 zetel in exitpoll: 'We hebben het gewoon gefixt'

"We hebben er vanaf dag één in geloofd", reageert lijsttrekker Van der Plas op de ene zetel die de BoerBurgerBeweging krijgt in de exitpoll van Ipsos, in opdracht van de NOS, die een foutmarge heeft van twee zetels. "We hopen natuurlijk dat het nog ietsje omhoog gaat, maar we hebben het gewoon gefixt."

#waaristhierry

Forum voor Democratie-voorman Baudet heeft als enige lijsttrekker van de grote partijen nog niet gereageerd op de exitpolls. Ook is onduidelijk waar Baudet op dit moment is. Eerder op de avond was de NOS aanwezig bij het partijkantoor in Amsterdam, maar kreeg daar geen gehoor. Op Twitter vragen mensen zich onder de hashtag #waaristhierry ondertussen af waar de lijsttrekker zich bevindt.

Ploumen (PvdA): 'Had op meer gehoopt, zeg ik heel eerlijk'

Lilianne Ploumen (PvdA) had op meer gehoopt. Met 9 zetels blijft de partij op hetzelfde niveau als na het enorme verlies van vier jaar geleden. "De kiezer heeft gesproken", zegt ze in een reactie. "Maar ik ga de komende jaren voor de mensen knokken die het vertrouwen in ons gesteld hebben."

Hoe dan ook toont de PvdA-lijsttrekker zich strijdlustig. "We gaan er alles aan doen om Nederland eerlijker en fatsoenlijk te maken", aldus Ploumen.

Ploumen feliciteert VVD met de goede cijfers en D66 met "Kaags knappe campagne", maar ook nieuwkomers, zoals Volt en de BoerBurgerBeweging.

Den Haan van 50Plus: 'onnodige verwarring gecreëerd over het verkiezingsprogramma'

Klaver (GroenLinks): hoort erbij dat je soms verliest

"Het is pijnlijk", reageert GroenLinks-leider Klaver op de exitpoll van Ipsos in opdracht van de NOS. Die zet hem op 8 zetels, vergeleken de 14 van vorige keer. "GroenLinks heeft veel verkiezingen gewonnen, dus het is even wennen dat we nu verliezen. We verliezen, maar we zijn niet verloren. Bij het politieke leven hoort dat je soms wint en dat je soms verliest", aldus Klaver, die het nog te vroeg vindt voor "allerlei analyses" over de uitslagen.

De lijsttrekker van GroenLinks stond erbij stil dat hij de afgelopen jaren met 14 "fijne collega's" heeft samengewerkt in het Kamergebouw. "En deze uitslag betekent ook dat collega's niet terugkomen en dat doet pijn."

Wat Klaver betreft ligt het initiatief voor de formatie nu bij de VVD en D66, die hij allebei feliciteert met hun uitslag. "Zij zijn de grote winnaars van deze verkiezingen. Het is nu echt aan D66 en de VVD om daar het voortouw in te nemen."

Rutte (VVD): ligt voor hand om naar D66 te kijken

"Landgenoten, ik ben supertrots", reageert VVD-lijsttrekker Rutte op de exitpoll van Ipsos in opdracht van de NOS. Die geeft hem 36 zetels. Hij zegt erg blij te zijn dat de VVD voor de vierde keer op rij de grootste is geworden. Na afloop van zijn toespraak zei Rutte dat het voor de hand ligt om naar D66 te kijken in de formatie. Verder herhaalde hij zijn eerder uitgesproken wens voor een korte formatie.

"De agenda die voor ons ligt, is enorm. We zullen de komen de weken en maanden Nederland verder moeten leiden door de coronacrisis", ging Rutte verder. Hij verwees daarbij onder meer naar steun voor het midden- en kleinbedrijf, het aanpakken van de problemen op de woningmarkt en naar de klimaatcrisis.

"En ik wil natuurlijk Sigrid Kaag van harte feliciteren met de enorme overwinning van D66." Hij zegt ook alle nieuwkomers van harte te feliciteren. "Iedereen nogmaals van harte gefeliciteerd. En nu hard aan het werk", besloot Rutte. "Dit was een mooie avond, maar er staat ons heel, heel, heel veel te doen."

Reactie Farid Azarkan (DENK): 'Dit valt tegen'

De Denk-lijsttrekker heeft wel goede hoop dat zijn partij er in de definitieve uitslag nog een zetel bij krijgt.

Marijnissen (SP) teleurgesteld: 'Niet verwacht en niet gehoopt'

SP-lijsttrekker Lilian Marijnissen reageert teleurgesteld op de exitpoll van Ipsos in opdracht van de NOS. Haar partij verloor met zes zetels behoorlijk. "Dit is niet de uitslag waar we op hadden gehoopt en ook niet de uitslag die we hadden verwacht." Ze denkt op dit moment niet aan aftreden.

Marijnissen hoopt dat er nog wat stemmen bijkomen, nadat alle briefstemmen zijn geteld. Al zet dat weinig zoden aan de dijk, denkt ze. "Dat zal het verlies iets minder groot maken, maar de teleurstelling natuurlijk niet."

De SP-vrouw denkt dat het grote verlies te wijten valt aan de coronacrisis. "We hebben allemaal gevoeld hoe moeilijk het is om nu campagne te voeren", zegt ze. "Wij moeten het van de straat hebben, maar het is verdomd lastig om nu gesprekken te voeren met mensen over wat ze bezighoudt." Desalniettemin zegt Marijnissen trots te zijn op haar partij. "Die is er en die zal er blijven."

Segers (CU): geen spijt van deelname aan Rutte III

Lijsttrekker Segers van de ChristenUnie zegt dat het wat hem betreft nog te vroeg is om na te denken over meeregeren in een volgend kabinet. Volgens de exitpoll van Ipsos in opdracht van de NOS, die een foutmarge heeft van 2 zetels, haalt zijn partij 4 zetels. Dat is 1 zetel verlies.

Segers zegt geen spijt te hebben van zijn deelname aan het kabinet-Rutte III. "We kijken dankbaar terug op wat we hebben kunnen doen. We hadden willen laten zien dat je niet afgestraft wordt voor verantwoordelijkheid nemen."

Volt-voorman Dassen 'ontzettend trots' op 3 zetels

Laurens Dassen van Volt is "ontzettend trots" dat zijn nieuwe partij zoveel stemmen heeft gekregen. Bij haar debuut komt de partij, afgaande op de exitpoll, met 3 zetels in de Tweede Kamer. "Laten we hopen dat we dit vast weten te houden", zegt hij in een reactie.

Met een "hyper-Europees, progressief programma" was het volgens Dassen spannend of het verhaal van de partij zou aanslaan bij kiezers. "Dan is het positief dat we zoveel mensen meekrijgen."

Volgens Dassen is er veel werk aan de winkel. "We moeten laten zien dat de Europese Unie niet alleen voor de grote bedrijven gaat werken, maar voor alle Europeanen. Dat is onze rol, om ervoor te zorgen dat dat ook echt gaat gebeuren."

Hoekstra (CDA): het is nu aan VVD en D66

CDA-lijsttrekker Hoekstra vindt dat nu de eerste zet aan de VVD en D66 is. "Het is voor ons natuurlijk een teleurstellende uitslag", reageert hij op de exitpoll van Ipsos in opdracht van de NOS, die zijn partij 14 zetels geeft, een verlies van 5 zetels. "Ik ben twaalf weken geleden begonnen en het resultaat is natuurlijk heel teleurstellend, ik had het liever anders gezien."

Pas op een later moment wil hij zijn campagne evalueren. "Dat is misschien niet voor vanavond." Morgen gaat hij met zijn fractie in gesprek of hij in een nieuw kabinet beschikbaar zou zijn.

"Ik wil ook van de gelegenheid gebruikmaken om Kaag en Rutte te feliciteren met hun uitslag", zegt Hoekstra. De lijsttrekker van het CDA bedankt verder alle vrijwilligers en iedereen die hem het vertrouwen heeft gegeven.

Wilders (PVV): 'Op meer gehoopt, maar prachtig resultaat'

Geert Wilders van de PVV had op meer gehoopt, maar is desalniettemin tevreden over de 17 zetels die zijn partij krijgt volgens de exitpolls van Ipsos in opdracht van de NOS. "We hadden liever meer gehad, maar dit is nog steeds een prachtig resultaat."

Wilders gaat ervan uit dat hij wederom in de oppositiebanken zal plaatsnemen. "Ik denk dat er geen ruimte voor ons is in de coalitie. Maar ook vanuit de oppositie zullen wij het stevige en forse PVV-geluid laten horen. Ik heb daar veel energie voor en veel zin in."

Ook feliciteerde de PVV-leider Rutte (VVD) en Kaag (D66) met hun verkiezingsoverwinning. "Ze hebben het goed gedaan. Maar ook Forum en die een miljoen kiezers die op de PVV hebben gestemd verdienen een felicitatie", aldus Wilders.

'Van Mierlo zou hebben gezegd: het is een krankzinnig avontuur'

"Democraten, het is gelukt. We zijn erin geslaagd de kiezers te laten zien wie we zijn en waar we voor staan. En wat we te bieden hebben", begon Kaag haar toespraak. "Hans van Mierlo zou hebben gezegd: het is een krankzinnig avontuur."

Kaag had ook warme woorden over voor VVD-lijsttrekker Rutte. Die feliciteer ik met zijn vierde verkiezingsoverwinning. Ook van PVV-leider Wilders zei ze dat hij het goed heeft gedaan.

Volgens Kaag zijn Nederlanders klaar voor "het optimisme en de visie van D66". Ze zegt hierin de bevestiging te zien dat "Nederlanders niet extreem, maar juist gematigd zijn."

De lijsttrekker van D66 benadrukte verder dat Nederland wat haar betreft niet kan wachten met het aanpakken van "de klimaatramp", op een "progressievere, eerlijkere en groenere manier". Ze wil daarbij investeren in onderwijs en in "goed wonen voor iedereen".

"Om dat te bereiken willen we samenwerken. We zullen rekening houden met onze partners. Met het in ons gestelde vertrouwen, gaan we heel serieus om en op basis van de inhoud willen we aan de slag. We zijn er klaar voor", besloot Kaag.

Van der Staaij (SGP): 'Behoud drie zetels grote zegen'

Dat de SGP waarschijnlijk drie zetels mag behouden, ziet lijsttrekker Kees van der Staaij als "een grote zegen", schrijft hij op Twitter. "Alle SGP-stemmers wil ik van harte bedanken voor het in ons gestelde vertrouwen."

Kaag (D66): 'Prachtige avond, mijn dank is groot'

Inmiddels is er ook beeld van Kaag die op de tafel staat te juichen na het horen van de exitpoll. "Wat een prachtige avond. Jullie steun aan onze idealen en ideeën is overweldigend. Mijn dank is groot", schrijft de lijsttrekker van D66 op Twitter.

Kaag feliciteert ook de andere winnaars van de avond. "Nu aan de slag, de toekomst wacht niet."

Den Haan (50 Plus): 'Niet waar we op hadden gehoopt'

50 Plus-voorvrouw Liane den Haan reageert teleurgesteld op de 3 zetels die haar partij verliest volgens de tweede exitpoll van Ipsos in opdracht van de NOS. "1 zetel, daar hadden we niet op gehoopt", zegt Den Haan in in een video op Facebook. "Maar gisteren stonden we nog op nul zetels in de peilingen."

Den Haan noemt de onrust binnen de partij als reden voor het zetelverlies. Het jarenlange geruzie binnen 50 Plus kwam afgelopen voorjaar tot een hoogtepunt. Voormalig partijleider Henk Krol en partijvoorzitter Geert Dales stapten uiteindelijk op en de zetels in de peilingen verdampten.

Uiteindelijk werd Liane den Haan, tot voor kort directeur van ouderenorganisatie ANBO, verkozen tot de nieuwe lijsttrekker. "Mensen stemmen liever op een partij waar rust en vertrouwen is", denkt Den Haan. Ze hoopt op nog wat zetels erbij. "De briefstemmers zijn nog niet meegeteld, dus we blijven positief."

Felicitaties uit België voor Rutte

Vanuit België wordt premier Rutte gefeliciteerd door zijn Vlaamse evenknie Jambon:

Ouwehand (PvdD): 'Eerste exitpoll hoopgevend'

Esther Ouwehand is trots dat haar partij in een onrustige politieke tijd, volgens de eerste exitpoll, een zetel is gegroeid. In de tweede exitpoll blijft de partij op vijf zetels staan.

Knops (CDA): cijfers zijn minder dan gehoopt

De cijfers in de eerste exitpoll zijn wat het CDA betreft "beduidend minder dan gehoopt", zegt campagneleider en staatssecretaris Knops in een eerste reactie.

Hij wil niet kwijt of de tegenvallende prognose te wijten valt aan de last-minute wissel van lijsttrekker. Drie maanden geleden maakte minister De Jonge plaats voor minister Hoekstra als lijsttrekker.

"Het is nog te vroeg om daar conclusies uit te trekken. Het is een exitpoll, de avond is nog lang, ik wil er niet op vooruitlopen", reageert Knops.

Simons (BIJ1) blij met een zetel: 'Broodnodig entree'

Sylvana Simons, lijsttrekker van BIJ1, is volgens het ANP blij met de "broodnodige entree" die haar partij volgens de eerste exitpoll van Ipsos in opdracht van de NOS maakt in de Tweede Kamer. Bij1 krijgt waarschijnlijk 1 zetel.

Ze noemt de rest van de exitpoll wel een "teleurstellende winst voor de huidige status-quo". Zo noemt ze de 2 nieuwe zetels voor de VVD "winst voor Ruttes afbraakbeleid".

Het verlies van GroenLinks laat volgens Simons wel zien dat er "in ieder geval op links animo is voor nieuwe politiek". GroenLinks verliest volgens de eerste exitpoll zes zetels ten opzichte van de vorige verkiezingen in 2017.

Schiermonnikoog 'wint strijd' om de eerste verkiezingsuitslag

De gemeente Schiermonnikoog heeft als eerste alle stemmen geteld. Op het Friese eiland werd D66 de grootste partij. Ook Vlieland heeft inmiddels alle stemmen geteld. Daar won de VVD.

Schiermonnikoog, Vlieland en Rozendaal zijn meestal de eerste gemeenten die de stemmen hebben geteld. Met ongeveer duizend kiezers en elk één stembureau zijn dit de kleinste gemeenten van het land.

Meeste stemmers willen Rutte als premier, Kaag op plek twee

Op de vraag wie kiezers het liefst als de volgende premier zien, antwoordt een derde van de stemmers opnieuw Mark Rutte (VVD). Zestien procent van kiezers wil dat Sigrid Kaag (D66) premier wordt.

Vooral hoogopgeleide kiezers zien Kaag graag in het torentje, een kwart van hen ziet haar het liefst als premier. Onder laagopgeleide kiezers is maar 8 procent voorstander van Kaag, blijkt uit een representatief online onderzoek door onderzoeksbureau Ipsos in opdracht van de NOS.

Update exitpoll Ipsos: VVD grootste partij, D66 na grote winst tweede partij

Volgens een geüpdatete exitpoll van onderzoeksbureau Ipsos, in opdracht van de NOS, blijft de VVD de grootste partij met 36 zetels, 2 meer dan bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen. D66 wordt in de poll de tweede partij met 27 zetels, een winst van acht zetels. Dat is voor de partij het beste verkiezingsresultaat ooit; in 1994 haalde de partij 24 zetels.

De PVV, tot nu de grootste oppositiepartij, haalt volgens de exitpoll 17 zetels, een verlies van 3 ten opzichte van vier jaar geleden. Daarna volgt het CDA, dat een flink verlies zou moeten incasseren en 14 zetels overhoudt (-5). Alleen in 2012 haalde de partij minder zetels, met dertien.

Op grotere afstand volgt dan de PvdA, die met 9 zetels op hetzelfde niveau blijft als na het enorme verlies van vier jaar geleden. GroenLinks en de SP verliezen volgens de poll ook behoorlijk. GroenLinks zou op 8 zetels komen, een verlies van zes zetels. De SP komt eveneens op 8 zetels, een verlies van zes zetels. Forum voor Democratie wint volgens de exitpoll zes zetels en komt op 8. De Partij voor de Dieren staat in de poll op 6 zetels (+1).

Lees hier wat de geüpdatete exitpoll betekent voor de andere partijen:

VVD reageert trots, "vertrouwen in Mark Rutte"

De VVD is trots op het resultaat dat zojuist naar voren is gekomen in de exitpoll van Ipsos, in opdracht van de NOS. "Wij zijn vanaf de allereerste dag bezig geweest met winnen", reageert campagneleider Sophie Hermans van de VVD.

Volgens haar is hiermee duidelijk dat "Nederland vertrouwen uitspreekt in de VVD, in Mark Rutte, in deze ongekende crisis. Het is gelukt. Dat vervult mij met trots."

Ze feliciteerde ook D66-leider Kaag met "een fantastische uitslag". Ook andere partijen die winst hebben geboekt, feliciteert ze.

Geert Wilders (PVV) bedankt stemmers

Geert Wilders, lijsttrekker van de tot nu toe grootste oppositiepartij, bedankt zijn kiezers. Volgens de exitpoll van onderzoeksbureau Ipsos, in opdracht van de NOS, haalt de PVV 17 zetels. Dat is een verlies ten opzichte van vier jaar geleden.

BoerBurgerbeweging: zie je wel, darkhorse!

Lijsttrekker Van der Plas van de BoerBurgerBeweging (BBB) reageert blij op de voorlopige exitpoll, die haar partij één zetel geeft. "We hebben het altijd gezegd, #darkhorse", schrijft ze.

Eerdmans (JA21): 'Drie zetels is flinke voet tussen de deur'

Joost Eerdmans, de partijleider van de conservatieve nieuwkomer JA21, reageert verheugd op de exitpoll van Ipsos, in opdracht van de NOS. "Een fantastische binnenkomer", noemt Eerdmans de 3 zetels die hij krijgt volgens de exitpoll. "Hiermee krijgen we een flinke voet tussen de deur, die pakken wij met veel plezier op."

Hoewel Eerdmans nog niet weet waar 'zijn Kamerleden' moeten gaan zitten, heeft hij nu al zin in zijn zetelinname. "We gaan er met ontzettend veel enthousiasme en plezier in. We gaan er wat van maken!" In de zaal bij JA21 zijn alle aanwezigen vooraf getest op het coronavirus en volgens de partij zijn ze allen negatief bevonden.

Tot voor kort was Eerdmans kandidaat-Tweede Kamerlid voor Forum voor Democratie. Zijn partij JA21 is ontstaan na onenigheid binnen FvD. Aanleiding voor Eerdmans en partijgenoot Annabel Nanninga om eruit te stappen waren uitspraken en app-verkeer die de partij voorman Thierry Baudet in verband brachten met antisemitisme en racisme.

Eerdmans ziet ondanks de geschiedenis geen problemen in een samenwerking met FvD. "In de Kamer moet je samenwerken en zo volwassen zijn we wel."

Ook verbazing en blijdschap bij Volt

Ook bij Volt is erg blij gereageerd op de exitpoll van Ipsos, in opdracht van de NOS. Volt komt uit op vier zetels. Juichend nam lijsttrekker Dassen kennis van de cijfers. "Wij staan hier nog een beetje bij te komen", reageert hij. Hij zegt "ontzettend trots" te zijn op zijn campagneteam.

D66 schreeuwt het uit van blijdschap

Bij D66 is met grote vreugde gereageerd op de exitpoll van onderzoeksbureau Ipsos in opdracht van de NOS. Volgens de exitpoll haalt D66 27 zetels en wordt de partij daarmee de tweede van Nederland.

Campagneleider Sjoerd Sjoerdsma zegt dat lijsttrekker Kaag op tafel sprong bij het horen van de eerste exitpoll.

'Vierde overwinning op rij VVD is politieke historie, D66 nog nooit zo groot

Corona niet de belangrijkste reden voor niet-stemmers

Het coronavirus was voor niet-stemmers een belangrijke reden, maar niet de belangrijkste reden, om verstek te laten gaan. Een vijfde van de mensen die niet is gaan stemmen, gaf het coronavirus als reden, blijkt uit een representatief online onderzoek door onderzoeksbureau Ipsos in opdracht van de NOS.

Mensen konden in het onderzoek meerdere redenen opgeven. Net als bij voorgaande verkiezingen waren een gebrek aan vertrouwen en desinteresse in de politiek de belangrijkste redenen voor niet-stemmers.

Nog steeds lange rijen bij stembureaus

Het is inmiddels 21.00 uur geweest, de stembureaus zouden nu eigenlijk moeten sluiten, maar op sommige plekken staan nog tientallen mensen te wachten. Volgens de Kiesraad mag iedereen die voor sluitingstijd 'in of bij de ingang' van het stembureau stond, nog stemmen.

Op de Coolsingel in Rotterdam stond rond sluitingstijd nog een rij van meer dan een half uur:

Ook bij het stembureau in het Paleis-Raadhuis in Tilburg is het nog steeds druk:

Opkomst tot 21.00 uur 81 procent

Tot vanavond 21.00 uur, toen de stembureaus sloten, was de totale opkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen naar schatting 81 procent, meldt onderzoeksbureau Ipsos. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 was de opkomst op dit tijdstip 81,6 procent.

Ipsos benadrukt wel dat het lastig is om beide opkomstcijfers met elkaar te vergelijken, omdat dit jaar vanwege het coronavirus al eerder kon worden gestemd. Ook konden 70-plussers hun stem per post uitbrengen.

Exitpoll Ipsos: VVD grootste partij, gevolgd door D66

Volgens een exitpoll van onderzoeksbureau Ipsos, in opdracht van de NOS, blijft de VVD de grootste partij met 35 zetels, 2 meer dan bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen. D66 wordt in de poll de tweede partij met 27 zetels, een winst van acht zetels. Dat is voor de partij het beste resultaat ooit.

De PVV, tot nu de grootste oppositiepartij, haalt volgens de exitpoll 17 zetels, een verlies van 3 ten opzichte van vier jaar geleden. Daarna volgt het CDA met 14 zetels (-5).

Op grotere afstand volgen dan de PvdA, die met 9 zetels onveranderd groot zou blijven, GroenLinks met 8 (-6), de SP met eveneens 8 (-6). Forum voor Democratie wint volgens de exitpoll vijf zetels en komt op 7. De Partij voor de Dieren staat in de poll op 6 zetels (+1).

De pan-Europese partij Volt haalt bij haar debuut in de Tweede Kamer 4 zetels. Hetzelfde aantal haalt de ChristenUnie, die daarmee één zetel zou verliezen.

Ook het conservatieve Ja21 komt nieuw in de Kamer, met 3 zetels. SGP zou zijn 3 zetels behouden. Denk zou een zetel verliezen en komt uit op 2 zetels. Andere debutanten zijn volgens de exitpoll Bij1 en de BoerBurgerBeweging, beide met 1 zetel. 50Plus houdt een zetel over, drie minder dan ze nu hebben.

Foutmarge van twee zetels

Voor de exitpoll geldt een foutmarge van twee zetels. Het aantal zetels van een partij kan dus twee hoger of lager worden. De exitpoll is vanwege het stemmen per post en het feit dat op meerdere dagen gestemd kon worden iets minder nauwkeurig dan bij vorige verkiezingen.

Om 21.00 uur voorlopige exitpoll

Nog even totdat de stembureaus sluiten en langzaam meer duidelijk zal gaan worden over hoe de Tweede Kamer er de komende vier jaar uit gaat zien. Alle ontwikkelingen, van exitpoll tot prognose en het binnendruppelen van de uitslagen per gemeente, zijn te volgen in NOS Nederland Kiest op NPO 1.

Om 21.00 uur wordt een exitpoll van Ipsos, in opdracht van de NOS verwacht, met rond 21.45 uur een nauwkeuriger exitpoll. Rond die tijd worden ook de eerste uitslagen van gemeenten verwacht. Rond 21.45 uur volgt een actuele update van die exitpoll.

Rond middernacht komt persbureau ANP met een voorlopige prognose van de uitslag. Die geeft een betrouwbaar beeld van het resultaat, maar het is waarschijnlijk dat er nog een en ander verandert naarmate er meer uitslagen binnenkomen.

Je kunt de uitslagenavond live volgen bij de NOS, op de site en app via ons verkiezingsblog. Daarnaast is de uitzending van NOS Nederland Kiest te volgen via de volgende kanalen:

Rotterdamse vrouw bedreigd na grap over verscheuren PVV- en FVD-stemmen

Op sociale media wordt een voormalig medewerker van een stembureau bedreigd die eerder deze week grapte alle PVV- en Forum voor Democratie-stemmen te zullen verscheuren. Stemmers van beide partijen zijn boos en hebben onder meer haar adresgegevens bekendgemaakt, schrijft het AD.

De vrouw, die bij een stembureau in Rotterdam werkte, plaatste een foto van zichzelf en haar vader op Instagram en schreef daaronder dat ze alle stemmen voor Wilders en Baudet zou verscheuren. "Een domme fout", zegt ze nu tegen de krant. "Het was een grapje voor mijn vrienden, een ludieke manier om hen te enthousiasmeren om te gaan stemmen, op welke partij dan ook. Democratie is voor mij een groot goed. Ik heb me nooit gerealiseerd dat deze opmerking zo'n impact zou hebben. Dat is stom van mij en daar bied ik mijn verontschuldigingen voor aan."

De gemeente Rotterdam en de politie zijn op de hoogte van de situatie en keuren iedere vorm van haatzaaien af. "Mensen mogen een eigen mening hebben. Dat is prima. Maar ga nooit voor eigen rechter spelen", zegt een woordvoerder van de politie. "Dan gaat het al snel de verkeerde kant op. Dat vinden wij kwalijk en houden wij altijd scherp in de gaten."

Stemmers mogen potlood mee naar huis nemen: 'Wel grappig, leuk aandenken'

Is het rode stempotlood dit jaar een collector's item? Sommige kiezers denken van wel en bieden het potlood, dat ze in sommige gemeenten na het stemmen mee naar huis mogen nemen, te koop aan op Marktplaats.

Gemeente Amsterdam: coronaregels geschonden bij manifestatie FvD

Volgens de gemeente Amsterdam zijn vanmiddag bij de manifestatie van van Forum voor Democratie in het Westerpark Amsterdam de coronamaatregelen onvoldoende nageleefd. De gemeente meldt dat het Openbaar Ministerie bekijkt of en welke consequenties er zijn voor de organisatoren.

Eerder werd al een onderzoek gestart naar een bezoek van Baudet aan Urk. Toen was op beelden te zien dat Baudet met veel belangstellenden te dicht op elkaar stond. Ook werden er handen geschud.

Een paar dagen geleden werd Baudet in het kader van dat onderzoek door de politie verzocht om zich te melden om uitleg te geven. Tientallen aanhangers van Baudet verzamelden zich toen bij het politiebureau in Emmeloord. Twee mensen kregen een boete omdat ze daar de coronaregels hadden overtreden. Eén persoon is aangehouden omdat hij zich niet kon identificeren.

Stel jouw vragen over stemmen in coronatijd

Wat gebeurt er met mijn stembiljet nadat ik die in de stembus heb gegooid? Hoe zit het nu met die briefstemmen? Kunnen de coronaregels wel goed nageleefd worden?

Verslaggever Youssef Abjij staat om 21.15 uur bij een stembureau in Pekela, Groningen om te vertellen over het stemmen van vandaag.

De Q&A met Yousseff is te volgen op de Facebook- en YouTube-pagina van de NOS. Heb jij vragen? Stel ze in de comments.

Volg hier hoe er in jouw gemeente is gestemd

Wil je vanavond volgen hoe er in jouw gemeente is gestemd? Op deze kaart zijn de uitslagen te bekijken. Er zijn nu nog geen uitslagen bekend, maar wanneer de uitslag in een gemeente binnen is, krijgt die gemeente vanavond op de kaart de kleur van de grootste partij.

Via het menu is de landelijke uitslag te bekijken, in percentage en in verwachte aantal zetels. In de coalitiebouwer kun je kijken met welke combinatie een meerderheid haalbaar is in de Tweede Kamer.

Totale opkomst tot 19.45 uur 74 procent

Tot vanavond 19.45 uur was de totale opkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen naar schatting 74 procent, meldt onderzoeksbureau Ipsos. Vandaag heeft tot die tijd 55 procent van de kiesgerechtigden gestemd. De opkomst van gisteren en maandag wordt geraamd op 12 procent. Verder schat Ipsos dat het opkomstpercentage van de briefstemmers 7 procent is. In totaal komt de geschatte opkomst daarmee dus op 74 procent.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 was de opkomst op dit tijdstip 73 procent. Ipsos benadrukt wel dat het lastig is om beide opkomstcijfers met elkaar te vergelijken, omdat dit jaar vanwege het coronavirus al eerder kon worden gestemd. Ook konden 70-plussers hun stem per post uitbrengen.

GroenLinks verplaatst uitslagenavond naar Kamergebouw

GroenLinks houdt de uitslagenavond niet in poppodium Het Paard, in Den Haag, zoals eerder was gepland. In plaats daarvan reageren partijleider Klaver en Kamerlid Ellemeet op de eerste prognoses in het Tweede Kamergebouw. Dat heeft de partij besloten na overleg met de gemeente.

"In een last-minute gesprek met de gemeente kwamen we erachter dat er misschien discussie zou kunnen ontstaan over het beleggen van een bijeenkomst", reageert een woordvoerder. In verband met het coronavirus is het verboden om met groepen bijeen te komen. "We willen het zekere voor het onzekere nemen."

Ook de lijsttrekkers van de kleinere partijen hebben gestemd

Lange rijen bij 'bijzondere' stembureaus

Op verschillende plekken in het land is (of was) het erg druk bij stembureaus. Sommige steden hebben interactieve kaarten waarop te zien is of het druk is bij een stemlokaal, of juist niet. In Rotterdam geeft deze interactieve kaart aan of er een lange rij staat voor een lokaal stembureau. Ook Nijmegen heeft zo'n kaart. Daar werden mensen bij stemlokaal Het Badhuis, 'het drukste stembureau van de stad', geadviseerd om elders te gaan stemmen, meldt De Gelderlander.

Met name bij stembureaus waar iets bijzonders georganiseerd wordt, is het druk. Zo kunnen kiezers in Amsterdam dansend in een silent disco naar de stembus. In het cultureel centrum Tolhuistuin krijgen stemmers een draadloze hoofdtelefoon waarmee naar muziek kunnen luisteren. Ook bij het poppodium 013 in Tilburg was het druk, omdat stemmers daar mochten stemmen op het podium.

Ook op het Binnenhof stonden vanmiddag lange rijen:

Totale opkomst tot 17.45 uur 57 procent

Tot vanmiddag 17.45 uur was de totale opkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen 57 procent, meldt onderzoeksbureau Ipsos. Vandaag heeft tot die tijd 38 procent van de kiesgerechtigden gestemd. De opkomst van gisteren en maandag wordt geraamd op 12 procent. Verder schat Ipsos dat het opkomstpercentage van de briefstemmers 7 procent is. In totaal komt de geschatte opkomst daarmee op 57 procent.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 was de opkomst op dit tijdstip 55 procent. Ipsos benadrukt wel dat het lastig is om beide opkomstcijfers met elkaar te vergelijken, omdat dit jaar vanwege het coronavirus al eerder kon worden gestemd. Ook konden 70-plussers hun stem per post uitbrengen.

Vanuit de auto stemmen in stemstraten: 'Fluitje van een cent'

Vanwege corona zijn op meerdere plekken stemstraten ingericht. In Vijfhuizen en Aalten zien ze er, ondanks het onhandig grote stemformulier, de voordelen wel van in: "Ik vind het zeer relaxed".

'De exitpoll kan wel eens een knaller worden’

Om 21.00 uur komt de NOS met de eerste exitpoll, een peiling onder mensen die net hebben gestemd. "We hebben heel weinig verschuivingen gezien in de peilingen de afgelopen weken. Het leek soms wel dood water tussen de partijen. En dus kan het zijn dat de exitpoll echt een knaller gaat worden, omdat heel veel kiezers nog tot het allerlaatste moment zweefden en pas vandaag gaan bepalen wat ze willen stemmen", zegt Arjan Noorlander, politiek duider van Nieuwsuur.

De VVD wordt waarschijnlijk de grootste partij. Spannender, zegt Noorlander, is de strijd om plek twee. "Die mag misschien wel als eerste aanschuiven bij een formatie. Wordt dat de PVV, het CDA of misschien zelfs wel D66?" Ook interessant zijn de kleine nieuwkomers. "Het kunnen weer de verkiezingen worden waarin veel nieuwe partijen in de Tweede Kamer komen. Volt en JA21 lijken het in de peilingen nu al te gaan redden, maar er is nog een kans dat daar Bij1 en BoerBurgerBeweging (BBB) bij gaan komen."

Veel kleine partijen betekent dat het straks lastig wordt om tot een coalitie met 76 zetels (de meerderheid in de Kamer) te komen. "Het zou kunnen dat de VVD heel groot wordt, meer dan 30 zetels, en de rest allemaal minder dan 20 zetels. Dat kan de formatie wel eens heel moeilijk maken."

Nieuwsuur vroeg de lijsttrekkers van alle grote partijen welke coalitie hun voorkeur heeft. Tot deze coalities kan jouw stem leiden:

Grote (en kleine) partijen uitgelegd

Ben je er nog niet uit wat je gaat stemmen? NOS op 3 heeft de dertien grootste partijen op een rij gezet. Waar staan ze voor en wat willen ze bereiken? Bekijk de video hieronder.

(NOS op 3 heeft overigens ook een video gemaakt over dertien kleine partijen die meedoen aan de Tweede Kamerverkiezingen, die vind je hier.)

Politie grijpt in op stembureau vanwege mondkapjesweigeraar

De politie heeft ingegrepen op een stembureau in het Gelderse Rheden. Een inwoner wilde stemmen zonder mondkapje en zei een ontheffing te hebben. Maar de voorzitter van het stembureau en agenten concludeerden dat de man geen geldige ontheffing in zijn bezit had, meldt Omroep Gelderland.

Omdat de man op "heftige toon" tegen de mensen van het stembureau sprak, schakelden zij de politie in. "Ik heb een slecht hart en krijg het benauwd van een mondkapje", zei de man tegen de regionale omroep. Hij beweert dat zijn document wel rechtsgeldig was. De burgemeester van Rheden spreekt dit tegen. "Ik heb het verslag van de agenten gelezen en de voorzitter van het stembureau gesproken."

Rode stempotloden op Marktplaats

Is het rode stempotlood dit jaar een collector's item? Sommige kiezers denken van wel en bieden het potlood, dat ze in sommige gemeenten na het stemmen mee naar huis mogen nemen, te koop aan op Marktplaats.

"Slechts één keer gebruikt", zeggen ze er ter aanprijzing bij:

Totale opkomst tot 15.45 uur 49 procent

Tot vanmiddag 15.45 uur was de totale opkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen 49 procent, meldt onderzoeksbureau Ipsos. Vandaag heeft tot die tijd 30 procent van de kiesgerechtigden gestemd. De opkomst van gisteren en maandag wordt geraamd op 12 procent. Verder schat Ipsos dat het opkomstpercentage van de briefstemmers 7 procent is. In totaal komt de geschatte opkomst daarmee op 49 procent.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 was de opkomst op dit tijdstip 43 procent. Ipsos benadrukt wel dat het lastig is om beide opkomstcijfers met elkaar te vergelijken, omdat dit jaar vanwege het coronavirus al eerder kon worden gestemd. Ook konden 70-plussers hun stem per post uitbrengen.

Stembureaus in het hele koninkrijk open

Ook op Bonaire, Sint Eustatius en Saba zijn sinds vanochtend 07.30 uur lokale tijd de stembureaus open voor de Tweede Kamerverkiezingen. De drie eilanden in het Caribisch gebied zijn bijzondere gemeenten van het koninkrijk. Op Bonaire kunnen 13.700 kiesgerechtigden naar de stembus, op Sint Eustatius bijna 1900 en op Saba ongeveer 800. Ze kunnen tot vanavond 21.00 uur lokale tijd stemmen, dat is 02.00 uur 's nachts Nederlandse tijd.

Voor inwoners van Curaçao, Aruba en Sint Maarten ligt het anders. Dat zijn autonome landen binnen het koninkrijk. Om te kunnen stemmen, moeten inwoners zich daarom actief als kiezer buiten Nederland hebben geregistreerd.

Bewoners van deze eilanden kunnen alleen voor de Tweede Kamer stemmen als zij ten minste tien jaar in Nederland hebben gewoond. Op Curaçao gaat het om 994 geregistreerde kiezers, op Aruba 474 en op Sint Maarten mogen 175 mensen hun stem uitbrengen. Het stemmen gaat op deze eilanden alleen per briefstem en mag tot 15.00 lokale tijd, dat is tot 20.00 uur Nederlandse tijd.

Bijzondere stemlocaties

VNG haalt site opkomstenuitslag.nl offline na lekken uitslagen

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft de website opkomstenuitslag.nl offline gehaald. In de broncode van de site konden van vier steden naast opkomstcijfers ook al uitslagen per partij, in aantallen en in percentages worden gevonden. Een gebruiker van het forum van techsite Tweakers ontdekte dit.

Het gaat om data van de steden Groningen, Nijmegen, Den Haag en Eindhoven. Het lijkt er volgens Tweakers niet op dat het gaat om de uitslagen van alle stembureaus in die steden, omdat de aantallen per gemeente sterk verschillen. Zo waren er uit Nijmegen bijna 2500 stemmen te vinden, maar uit Den Haag 147. Het zou volgens de site kunnen gaan om briefstemmen, die worden al vanaf vanochtend 07.30 uur geteld.

Het publiceren van uitslagen mag pas vanaf vanavond 21.00 uur.

Ongeadresseerde enveloppen bezorgd bij 25 gemeenten

In 25 gemeenten in Nederland is vanmorgen een stapel ongeadresseerde enveloppen bezorgd met daarin waarschijnlijk een stembiljet. De enveloppen, bedoeld voor het briefstemmen, waren niet volgens de regels verstuurd: 70-plussers hadden ze samen met hun stempas in een andere, wel geadresseerde retourenvelop moeten doen. Het was al bekend dat sommige ouderen per ongeluk de 'stembiljetenveloppen' hadden verstuurd in plaats van de geadresseerde retourenveloppen. PostNL schatte vorige week dat bij ongeveer 2,5 procent van de verstuurde briefstemmen geen adres op de envelop stond.

Die ongeadresseerde enveloppen zijn nu dus afgeleverd bij meerdere gemeenten in Nederland. Zij mogen de enveloppen vanmiddag openmaken. Als er inderdaad stembiljetten in zitten, worden ze naar de juiste gemeente doorgestuurd. Daar mogen ze worden meegeteld, doordat minister Ollongren gisteren de procedure voor het tellen van briefstemmen heeft aangepast. Er moet dan wel ook een stempas in de envelop zitten.

Totale opkomst tot 13.45 uur: 42 procent

De opkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen was tot vanmiddag 13.45 uur 42 procent, schat onderzoeksbureau Ipsos. Vandaag heeft tot die tijd ongeveer 23 procent van de kiesgerechtigden gestemd. Ipsos schat de opkomst van gisteren en maandag op 12 procent en die op basis van de briefstemmers op 7 procent. In totaal komt de geschatte opkomst tot 13.45 uur daarmee op 42 procent.

Ter vergelijking: bij de Tweede Kamerverkiezingen vier jaar geleden was de geschatte opkomst op dit tijdstip 33 procent. Ipsos benadrukt wel dat het lastig is om beide opkomstcijfers met elkaar te vergelijken, omdat dit jaar vanwege het coronavirus al eerder kon worden gestemd. Ook konden 70-plussers hun stem per post uitbrengen.

'Mag ik het potlood houden?'

"In COVID-19 election, Dutch voters ask: Can I keep the pencil?", kopt het internationale persbureau Reuters. Vrij vertaald: "Nederlanders vragen zich deze verkiezingen af: mag ik het rode potlood houden?"

Op Twitter gaan veel foto's rond van stempotloden met teksten als: '#jouw stem telt!', 'bedankt voor je stem' of het logo van de gemeente. Toch zijn er ook gemeenten waar het rode potlood na afloop, net als bij andere verkiezingen, moet worden ingeleverd. Tot groot verdriet van de stemgerechtigden.

Gemeenten mogen zelf bepalen of stemmers het rode potlood mee mogen nemen naar huis of dat het potlood wordt ingeleverd om te reinigen of recyclen voor een volgende verkiezing.

Layla de Jong verzamelt op haar Twitteraccount een hele reeks potloodfoto's:

NOS op 3 zocht uit: zo gaat het stemmen tellen

Het stemmen zelf kost elke kiezer maar een paar minuten. Maar wat gebeurt er eigenlijk als jij dat stembiljet in die stembus hebt gegooid? En hoe leidt jouw stem tot een zetel in de Tweede Kamer?

NOS op 3 zocht de route van jouw stem uit, van de stembus tot de Tweede Kamer:

Stemmen in coronatijd: van stemstraten tot potlodenrekjes

Gemeenten hebben tal van maatregelen genomen om de Tweede Kamerverkiezingen in coronatijd mogelijk te maken. Zo zijn er zogenoemde stemstraten ingericht, waar mensen vanuit de auto kunnen stemmen. En de gemeente Hilversum heeft rekjes neergezet in stemlokalen, waar gebruikte stempotloden in geplaatst kunnen worden. Ook zijn er gemeenten waar kiezers de potloden in een bak kunnen deponeren of het potlood mogen houden.

Maurice uit Kerkrade ontving geen stempas

In Kerkrade kunnen mensen niet stemmen, omdat hun stempas niet is bezorgd. Tot en met vrijdag kon er nog een nieuwe stempas worden aangevraagd, maar er zijn ook veel mensen die zich vandaag pas realiseren dat ze helemaal geen stempas hebben gekregen. Zo ook Maurice, die niet met zijn achternaam opgevoerd wil worden: "De gemeente zegt niets meer voor me te kunnen doen. Het voelt knap lullig dat ik in deze historische tijd geen stem kan uitbrengen."

Een woordvoerder van de gemeente Kerkrade zegt tegen L1 dat onderzocht wordt hoeveel van de 43.000 verzonden stempassen er niet zijn bezorgd zijn. Ruim 250 mensen hebben in ieder geval nog een nieuwe stempas aangevraagd. Volgens Maurice zijn er nog veel meer niet bezorgd. "Meerdere mensen om mij heen kunnen vandaag ook niet stemmen, en ook op Facebook regent het klachten."

Hugo de Jonge heeft een baaldag

Nadat demissionair minister De Jonge (Volksgezondheid) vanochtend eerst werd weggestuurd bij een stembureau vanwege het tonen van een ongeldig paspoort, blijkt de politicus nu ook nog in quarantaine te moeten vanwege een melding in de CoronaMelder-app.

EenVandaag-presentator Lammert de Bruin wenste op Twitter De Jonge daarom maar "sterkte", waarop De Jonge antwoordde dat "de dag nog maar op de helft is".

De verkiezingsuitslag, in drie stappen

Tot 21.00 uur zijn de stembureaus vandaag geopend. Daarna begint het tellen. In de loop van de avond en nacht zal steeds duidelijker worden wat de verkiezingsuitslag is, op basis van exitpolls en getelde stemmen. Bij de NOS wordt de verkiezingsuitslag in drie stappen gebracht.

Overigens is vanwege het briefstemmen en de verdeling van het fysieke stemmen over meerdere dagen de foutmarge groter dan normaal. Waar in andere jaren het daadwerkelijke aantal zetels dat een partij behaalt meestal maximaal eentje scheelt met de exitpoll, zijn dat nu twee zetels.

'Hele lading' briefstemmen geteld

Sinds 07.30 uur mogen de uitgebrachte briefstemmen worden geteld, zoals in onderstaande video gebeurt in Bilthoven. De resultaten mogen pas na 21.00 uur openbaar worden gemaakt, om het stemproces niet te beïnvloeden.

Rijen voor stembureaus in Amsterdam, Almere, Den Haag

Onder meer in Amsterdam, Utrecht en Almere stonden vanochtend rijen voor stembureaus. Vanwege de coronaregels mag een beperkt aantal personen tegelijkertijd aanwezig zijn in stemlokalen:

Ook op het Binnenhof in Den Haag wachtten veel mensen om hun stem te kunnen uitbrengen:

Opstartproblemen bij stembureaus: verkeerde sleutel en geen potloden

Verschillende stembureaus kampten vanochtend met opstartproblemen. Zo ging een locatie in Haarlem twee uur later open dan gepland, omdat de gemeente de verkeerde sleutel had meegegeven. Daardoor kon de gleuf van de stembus niet worden geopend. "We hebben zeker twintig mensen naar een andere locatie moeten verwijzen", zegt een medewerker tegen NH Nieuws.

De medewerkers van het bureau ontdekten de vergissing vanochtend rond 7.00 uur, toen ze de bus wilden legen. "Die legen we 's ochtends, zodat we zeker weten dat er bij aanvang van het stemmen geen stembiljetten in de bus zitten." Uiteindelijk kon de locatie om 9.30 uur open. Volgens een woordvoerder van de gemeente duurde het even om de juiste sleutel te vinden. "Heel vervelend natuurlijk."

Ook in Arnhem ging het niet overal van een leien dakje. Bij een locatie waren er 's ochtends nog geen stempotloden afgeleverd door een foutje van de gemeente. "Er had een doos met potloden klaar moeten staan maar die was er niet", zegt een woordvoerder tegen Omroep Gelderland. Later zijn de potloden alsnog bezorgd. Wachtende stemmers is gevraagd om hun stem uit te brengen bij een van de stemlocaties in de buurt.

In Barendrecht gingen 20 van de 24 stembureaus later open dan gepland, omdat de registerlijst niet aanwezig was. Daarop staat iedereen aangekruist die de afgelopen dagen al gestemd heeft. Kiezers moesten daardoor weggestuurd worden bij stemlokalen, schrijft Rijnmond.

Totale opkomst tot 10.30 uur: 30 procent

De opkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen was tot vanochtend 10.30 uur zo'n 30 procent. Dat meldt onderzoeksbureau Ipsos. Vandaag heeft tot nu toe zo'n 11 procent van de kiesgerechtigde mensen gestemd. In de afgelopen twee dagen was de totale opkomst naar schatting 12 procent en Ipsos schat de opkomst op basis van briefstemmers op 7 procent. Samen is dat dus 30 procent.

De opkomstcijfers zijn hoger dan in voorgaande jaren. Ter vergelijking: vier jaar geleden was de opkomst rond 10.30 uur zo'n 15 procent. Reden voor de hogere opkomst is dat de stembureaus al sinds maandag open zijn. Dat is ook meteen een belangrijke kanttekening. Volgens Ipsos is het lastig om de opkomst in 2017 gedurende de dag met die in 2021 te vergelijken, juist vanwege het briefstemmen en vervroegd stemmen.

Het bureau komt op nog vier momenten vandaag met opkomstcijfers: rond 13.55 uur, 15.55 uur, 17.55 uur en 19.55 uur.

Spotje over briefstemmen nog steeds te horen op de radio

Op de radio was de afgelopen dagen (en ook vandaag nog) een spotje van de Rijksoverheid te horen over briefstemmen. De reclame, bedoeld voor 70-plussers, roept briefstemmers onder meer op om hun stem "voor 12 maart" op de post te doen. Dat leidde tot verwarring bij luisteraars en daarom kwam het onderwerp ter sprake in de rubriek 'de kritiek van Jan Publiek' in het NOS Radio 1 Journaal.

De Rijksvoorlichtingsdienst ziet geen reden om de spotjes te annuleren, omdat ze volgens de dienst niet feitelijk onjuist zijn, zo bleek in de uitzending. In de reclame wordt namelijk gezegd: "Stuur de retourenvelop per post op voor 12 maart 17.00 uur of geef deze af bij een afgiftepunt in uw gemeente." Dat laatste kan nog steeds.

Luister hieronder de Jan Publiek-rubriek terug:

Over het briefstemmen ontstond de afgelopen dagen enige onrust. Zo'n 8 procent van de stemmen die ouderen per post hadden uitgebracht, bleek niet volgens de regels te zijn verstuurd. Daarom paste demissionair minister Ollongren gisteren de telprocedure voor briefstemmen aan. Een reconstructie laat zien dat waarschuwingen over eventuele problemen met briefstemmen al vanaf het begin niet serieus werden genomen.

NOS Stories nu live met voorzitters van jongerenpartijen

NOS Stories is tot vanavond 21.00 uur live op Instagram. De voorzitters van twaalf jongerenpartijen komen langs om te praten over verkiezingen, hun eigen ambities en de vraag op welke punten ze verschillen met hun moederpartijen. Verder staat NOS Stories bij stembureaus en wordt er gesproken met jongeren die daar aan het helpen zijn. Volg het allemaal hier.

Meer lijsttrekkers naar stembus

Ondertussen hebben nog meer lijsttrekkers hun stem uitgebracht, onder wie demissionair premier Rutte (VVD). Zijn partij was in de laatste Peilingwijzer de grootste, afgaande op de laatste peilingen.

Ook zijn lijsttrekkers Wilders (PVV), Simons (BIJ1), Baudet (Forum voor Democratie), Van der Staaij (SGP), Klaver (GroenLinks), Hoekstra (CDA) en Azarkan (Denk) inmiddels langs geweest bij stemlokalen in hun gemeenten.

Zie hieronder een compilatie van stemmende lijsttrekkers:

In Arnhem wordt er ook gestemd over huisvuil

In Arnhem wordt tijdens deze Tweede Kamerverkiezingen ook een raadgevend referendum gehouden over het afval- en huisvuilbeleid. Burgemeester Ahmed Marcouch was gisteren bij verschillende stembureaus in Arnhem, vertelde hij bij Goedemorgen Nederland. "Tot mijn spijt merkte ik dat sommige kiezers wel voor het afvalreferendum kwamen stemmen, maar niet voor de Tweede Kamer."

Via het referendum worden kiezers bevraagd of ze het "voorgenomen besluit" steunen om te stoppen met onder meer het betalen per afvalzak. Ze kunnen ja of nee zeggen. 'Ja' betekent waarschijnlijk dat alle Arnhemmers dezelfde kosten gaan betalen voor huisvuilverwerking. De gemeenteraad bepaalt eerst nog wat er met de uitslag gebeurt.

De Jonge naar huis gestuurd vanwege ongeldig paspoort

Demissionair minister De Jonge (Volksgezondheid) is bij een stembureau in Rotterdam weer naar huis gestuurd, omdat hij een ongeldig identiteitsbewijs bij zich had. "Zijn paspoort was verlopen, de gaten waren er al in gestampt", zegt de voorzitter van het stembureau bij de Kuip tegen Rijnmond.

De Jonge moest daarom weer naar huis om een geldig identiteitsbewijs op te halen. Een half uur later bracht de minister alsnog zijn stem uit. "We hebben die dingen in een bak liggen, het was nogal laat gisterenavond, ik heb de verkeerde gepakt", liet hij weten.

Coronaproof stemmen op een basisschool

Op een stembureau op een basisschool in Den Haag werd vanochtend al volop gestemd. Mensen namen hun kinderen mee naar het stemlokaal.

Marijnissen (SP), De Mos (Code Oranje) en Ploumen (PvdA) brengen stem uit

Meerdere lijsttrekkers hebben inmiddels hun stem uitgebracht. SP-lijsttrekker Marijnissen stapte kort na 08.00 uur een basisschool in Oss binnen. Ze stemde daar op haar partijgenoot Renske Leijten, liet ze weten aan Omroep Brabant. In Den Haag was lijsttrekker De Mos van Code Oranje er vroeg bij en in Amsterdam bracht PvdA-lijsttrekker Ploumen haar stem uit.

GroenLinks-Kamerlid Bromet is de verkiezingsdag begonnen met het sturen van succesappjes aan haar concurrenten, twittert ze. "Niemand kan het alleen", schrijft Bromet.

Bijna 2,2 miljoen kijkers voor slotdebat NOS

Bijna 2,2 miljoen mensen hebben gisteravond naar het NOS-slotdebat op NPO 1 gekeken, zo blijkt uit cijfers van Stichting KijkOnderzoek (SKO). In het debat stonden de lijsttrekkers van de acht grootste partijen tegenover elkaar.

Het slotdebat werd minder goed bekeken dan het laatste debat bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen, in 2017. Toen zaten er bijna 3,3 miljoen mensen voor de buis.

Eerder op de avond was er bij Nederland Kiest, de Stemming ook aandacht voor zeven kleinere partijen. Naar dat programma keken bijna 1,3 miljoen mensen.

Kaag (D66) als eerste lijsttrekker naar stembus

D66-lijsttrekker Kaag heeft als eerste lijsttrekker vandaag haar stem uitgebracht. Ze deed dat op een stembureau in Den Haag. "Ik kies voor een nieuw iemand op de lijst en een vrouw", zei ze bij tv-programma Goedemorgen Nederland. "Ik hoop dat we vandaag heel veel stemmen binnen gaan halen. Het gaat ook echt ergens over. Het gaat over de toekomst van Nederland."

Over de discussie met PVV-leider Wilders gisteravond in het NOS-slotdebat zei ze nog: "Ik was heel erg boos. Het ging over mijn integriteit. Als je iemand een verrader noemt, dan is dat nogal wat."

Op basis van de laatste Peilingwijzer is Kaags partij met de PVV en het CDA verwikkeld in een strijd om de tweede plek. D66 staat, afgaande op de peilingen, op 17 tot 19 zetels.

Stembureaus in hele land geopend

Alle ongeveer 9200 stemlokalen zijn sinds 07.30 uur geopend voor de laatste dag van de Tweede Kamerverkiezingen. Er kan tot 21.00 uur worden gestemd.

Volgens het het Centraal Bureau voor de Statistiek zijn er deze verkiezingen zo'n 13,2 miljoen mensen kiesgerechtigd. Voor alle stembureaus in het land gelden dit jaar speciale maatregelen om de kans op besmetting met het coronavirus zo klein mogelijk te houden. Zo worden in het stemlokaal potloden, stemhokjes, tafels, en andere voorwerpen geregeld schoongemaakt. Ook zijn er schermen geplaatst tussen kiezers en leden van de stembureaus.

Precies om 21.00 uur brengt de NOS op basis van onderzoeksbureau Ipsos een eerste exitpoll.

In een archeologisch museum in Castricum ging een stembureau om middernacht al open. Voor de mensen die kwamen stemmen was dat vanwege de avondklok extra bijzonder:

70-plussers kunnen briefstemfout nog herstellen

70-plussers die bij het briefstemmen zijn vergeten hun stempas mee te sturen in hun briefstemenvelop, kunnen vandaag alsnog hun stem uitbrengen. Zij moeten dan zelf naar het stembureau gaan en hun stempas nog in hun bezit hebben, zo meldde het ministerie van Binnenlandse Zaken gisteren.

In het stembureau wordt dan de normale procedure gevolgd en krijgen ze een stembiljet. Ook kunnen ouderen iemand machtigen voor hen te stemmen, als ze hun stempas nog hebben. Vooralsnog zijn de poststemmen waarbij geen stempas is meegestuurd, aangemerkt als ongeldig.

Door 70-plussers een foute briefstem nog te laten herstellen, hoopt het ministerie het percentage ongeldige briefstemmen terug te dringen. Gisteren paste demissionair minister Ollongren ook al de procedure voor het tellen van de briefstemmen aan. Briefstemmen die niet helemaal volgens de regels zijn opgestuurd, mochten onder bepaalde voorwaarden toch worden meegeteld.

Wat is er anders bij verkiezingen in coronatijd?

Vandaag is dan eindelijk de officiële verkiezingsdag voor de Tweede Kamerverkiezingen. Toch gaan mensen al twee dagen naar de stembus. Het onderstreept: door de coronapandemie verlopen de verkiezingen anders dan anders.

In onderstaande video legt verslaggever Youssef Abjij uit hoe precies. Want corona heeft zelfs invloed op het rode potlood.

Lijsttrekkers stonden gisteravond nog één keer tegenover elkaar

De lijsttrekkers van de acht grootste partijen probeerden gisteravond in het NOS-slotdebat nog zoveel mogelijk zwevende kiezers aan hun kant te krijgen. In de hal van het Tweede Kamergebouw zochten ze de confrontatie op verschillende onderwerpen.

Zo viel PVV-leider Wilders VVD-lijsttrekker Rutte aan op zijn leiderschap. De demissionair premier had de stelling aangeleverd dat Nederland alleen met realisme en positivisme uit de crisis kan komen.

Ook was er een aanvaring tussen Wilders en Kaag (D66):

12 procent heeft al gestemd

De afgelopen twee dagen heeft zo'n 12 procent van de kiezers zijn stem al uitgebracht. Vanwege het coronavirus waren maandag en dinsdag ongeveer 1600 stemlokalen open.

Op maandag stond de teller op 6 procent. Volgens onderzoeksbureau Ipsos stond het opkomstpercentage dinsdagavond op 12 procent. Briefstemmers zijn niet meegenomen in het opkomstpercentage. Vandaag openen alle 9200 stembureaus hun deuren.

Eerste stemlokalen geopend

Bij de meeste stemlokalen kunnen kiezers vandaag pas om 07.30 uur terecht, maar op sommige plekken gingen de deuren vannacht al open. Castricum was een van de plaatsen waar dat gebeurde. Daar ging een stembureau al om middernacht open. Sinds 05.15 uur kan er ook gestemd worden op station Nijmegen.

Welkom!

In dit liveblog houden we je op de hoogte van het laatste nieuws rond de verkiezingen. Het blog van gisteren kun je hier teruglezen.