Exitpolls, prognoses en getelde stemmen: zo brengt de NOS de verkiezingsuitslagen
Vanavond, (avond)klokslag 21.00 uur. Dan sluiten de stembureaus en begint het tellen. In de loop van de avond en nacht zal steeds duidelijker worden wat de verkiezingsuitslag is, op basis van exitpolls en getelde stemmen. In deze drie stappen brengen we bij de NOS de verkiezingsuitslag.
Eerst de exitpoll
Precies om 21.00 uur brengen we op basis van onderzoeksbureau Ipsos een eerste exitpoll. Een exitpoll is nog geen uitslag, maar een peiling. Alleen is het geen peiling met de vraag wat mensen gáán stemmen, maar wat mensen daadwerkelijk gestemd hebben.
Onderzoeksbureau Ipsos was maandag en dinsdag bij 25 stembureaus en staat vandaag bij 45 stembureaus verdeeld over het hele land. Door aan mensen die hun stem hebben uitgebracht te vragen wat ze hebben gestemd, heeft Ipsos over het algemeen een goed representatief beeld van de daadwerkelijke verkiezingsuitslag. Als aanvulling vraagt Ipsos ook online aan 5000 mensen wat ze hebben gestemd.
Toch is het dit jaar anders dan anders. Er zijn 2,5 miljoen kiesgerechtigde 70-plussers in Nederland. Vanwege de coronapandemie mochten die per brief stemmen. Ipsos kan dus niet bij het stembureau aan die groep briefstemmers vragen wat ze gestemd hebben. Dat probeert Ipsos te ondervangen door op meer stembureaus dan normaal aanwezig te zijn en door een extra uitvoerig online onderzoek te verrichten.
Voor de eerste exitpoll wordt tot 20.30 uur op woensdagavond gepeild. De stemmen van het laatste halfuur zijn dus niet meegewogen. Om 21.45 uur brengen we op basis van Ipsos een aangepaste exitpoll waarin ook de stemmen tot 21.00 uur zijn meegewogen. Die tweede exitpoll verschilt waarschijnlijk maar miniem van de eerste.
We verwerken de uitslag van de exitpoll tot een zetelverdeling in de Tweede Kamer. We zeggen niet dat een partij op basis van de exitpoll bijvoorbeeld 10 procent van de stemmen gehaald heeft: we hebben het dan over 15 zetels. Het zetelaantal uit de exitpoll vergelijken we met de definitieve uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen in 2017.
Aangepaste exitpoll
Ipsos-medewerkers blijven ook na de exitpolls aanwezig op de stembureaus. Daar zullen ze bij het tellen van de stemmen zijn. Als een stembureau klaar is met het tellen van de stemmen, geven de rapporteurs van Ipsos die uitslag door en volgt een zogeheten validatie van de exitpoll. De uitslag van de exitpoll wordt dan vergeleken met de daadwerkelijke uitslag op de geselecteerde stembureaus.
Dat is nodig omdat niet iedereen die zijn stem uitbrengt, wil meewerken met het onderzoek van Ipsos en soms durven stemmers ook niet eerlijk voor hun keuze uit te komen als een peiler ze er voor een exitpoll naar vraagt. Samen met de bevindingen uit het online-onderzoek kan dat leiden tot een bijstelling van de exitpoll. De verwachting is dat de validatie van de exitpoll ergens na 23.00 uur beschikbaar komt.
Vanaf middernacht: prognoses
De eerste getelde stemmen zullen waarschijnlijk vanaf 21.40 uur via persbureau ANP binnenstromen. Vanaf dan melden we procentuele uitslagen per partij per gemeente en vergelijken die met de vorige verkiezingen.
Zo rond middernacht hoopt het ANP te komen met een voorlopige prognose. De uitslag in enkele tientallen gemeenten wordt doorgerekend naar een zetelverdeling in de Tweede Kamer.
Omdat dat nog relatief snel is na het sluiten van de stembureaus, zijn het vooral kleinere en middelgrote gemeenten die in de voorlopige prognose zijn meegenomen. Wel wacht het ANP met de voorlopige prognose tot de uitslag van minstens één van de vier grote steden er in verwerkt is.
Ook bij de voorlopige prognose geldt: er is een foutmarge van plus of min twee zetels.
Als ongeveer 50 procent van de stemmen geteld is, haalt ANP het woord voorlopig weg, en spreekt het van de prognose van de verkiezingsuitslag.
Volgende dag: de uitslag
Intussen zullen de uitslagen van de afzonderlijke gemeenten binnen blijven komen. In de loop van de nacht wordt de uitslag daarom steeds preciezer. Naarmate de nacht vordert, zullen veel gemeenten ervoor kiezen het tellen van de rest van de stemmen de volgende ochtend te vervolgen. In de loop van 18 maart zijn als het goed is alle stemmen geteld.
Toch is de uitslag dan nog niet officieel. Zo kan het dat er nog restzetels moeten worden verdeeld. Op 26 maart stelt de Kiesraad de officiële uitslag vast.