Rekeningrijden kan oplossing voor files zijn, maar politiek wil (nog) niet
Eind jaren 80 was VVD-minister Neelie Kroes de eerste bewindspersoon die het 'r-woord' in de mond nam: rekeningrijden. De minister van wat toen Verkeer en Waterstaat heette, wilde een "elektronische tolheffing" invoeren, die gezien moest worden "als een nieuwe vorm van belasting op autogebruik".
Sindsdien is het systeem van rekeningrijden vaak - heel vaak - onderwerp van discussie, maar is de heffing er na dertig jaar nog altijd niet. Vandaag werd weer een nieuw hoofdstuk aan die discussie toegevoegd: zo'n 25 verkeers- en vervoersorganisaties, verenigd in de Mobiliteitsalliantie, willen dat automobilisten geen vaste autobelastingen meer betalen, maar een prijs per kilometer.
Volgens het Deltaplan Mobiliteit ziet jouw reis er in 2030 zo uit:
Volgens Steven van Eijck, voorzitter van de Mobiliteitsalliantie, is de tijd rijp voor rekeningrijden, veel meer dan in de afgelopen decennia. Dat heeft ermee te maken dat de overheid op zoek moet naar alternatieve bronnen van inkomsten, omdat straks een groot deel van de inkomsten uit bijvoorbeeld brandstofaccijnzen wegvalt.
Het kabinet wil namelijk dat er in 2030 2 miljoen elektrische auto's op de weg zijn en dat er dan alleen nog maar stekkerauto's worden verkocht. Tot 2025 hoeven kopers daar bovendien geen aanschafbelasting en wegenbelasting over te betalen. "Heel Nederland gaat uiteindelijk elektrisch rijden", zegt van Eijck. "En dat betekent dat de schatkist leegloopt. Dus het politieke momentum voor rekeningrijden is er nu."
Maar minister Van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Milieu heeft al gezegd dat ze daar niets voor voelt, hoewel er wel een kilometerheffing voor vrachtverkeer komt. Dat stond ook al in het regeerakkoord van dit kabinet. Er komen deze kabinetsperiode wel proeven "om ervaringen op te doen met alternatieve vormen van vervoer en betaling", maar die leiden niet tot een systeem van rekeningrijden voor personenvervoer, spraken VVD, CDA, D66 en de ChristenUnie af.
Het kabinet voelt dus niets voor rekeningrijden, maar journalist en econoom Mathijs Bouman twijfelt er niet aan dat het er toch van gaat komen. "Alle belangrijke partijen zijn voor, het gaat wel een keer gebeuren."
Bouman plaatst wel kanttekeningen bij het voorstel van de Mobiliteitsalliantie: een vaste kilometerprijs die niet afhankelijk is van plaats en tijd. Automobilisten betalen dan in de spits hetzelfde bedrag als daarbuiten. Zonde, vindt hij. "Je tuigt een enorm technisch systeem op, maar gebruikt het niet waar het geschikt voor is. Namelijk het oplossen van het grootste mobiliteitsprobleem: de files."
'Spitsheffing meest efficiënt'
Bouman betoogt dat de kilometerprijs afhankelijk zou moeten zijn van het tijdstip en de locatie van je rit. Met een vast tarief worden automobilisten niet gestimuleerd om de spits te mijden, de rit is tenslotte net zo duur als buiten de spits. "Een spitsheffing is per definitie de meest efficiënte oplossing voor files. Dat wordt bewezen in Singapore en Stockholm, waar zo'n systeem is ingevoerd."
Toch wil de Mobiliteitsalliantie het woord spitsheffing nog niet in de mond nemen. Volgens voorzitter Steven van Eijck leidt alleen al het omzetten van bijvoorbeeld de wegenbelasting in een prijs per kilometer ertoe dat mensen bewuster gaan rijden. "Met een vast tarief weet iedereen precies hoeveel hij per kilometer betaalt en kun je goed in kaart brengen wat de effecten zijn. Als dat toch niet genoeg oplevert, kun je altijd nog kijken naar een spitsheffing. Maar we willen beginnen met een vast tarief."
Alternatieven stimuleren
Ook verkeerspsycholoog Kim Ruijs is niet overtuigd van het nut van een spitsheffing. "Je gaat dan de spits verschuiven, daar los je niets mee op." In rekeningrijden ziet ze wel een deel van de oplossing voor het fileprobleem. "Ik denk dat mensen zich niet bewust zijn van de kosten van een rit. Rekeningrijden helpt bij die bewustwording en kan daardoor gedrag duurzaam veranderen."
Maar volgens Ruijs is dat niet voldoende. "Een groot deel van de woon-werkverkeer-ritten onder de 15 kilometer wordt nog steeds met de auto gedaan. De overheid moet meer doen om alternatieven te stimuleren, zoals elektrisch fietsen en het delen van auto's."
'Besmet woord'
Rekeningrijden lijkt in ieder geval voorlopig nog niet aan de orde, hoewel het draagvlak toeneemt. Er komen wel allerlei experimenten om te kijken hoe vervoer en betaling anders kunnen worden ingericht, zoals aangekondigd in het regeerakkoord (zie kader).
Volgens politiek verslaggever Ron Fresen ziet iedereen op zich wel in dat er iets moet veranderen, ook een partij als de VVD. "Het autoverkeer blijft toenemen en er moet een oplossing komen voor die teruglopende accijnsinkomsten. Maar 'rekeningrijden' is iets voor een volgend kabinet. Dat is trouwens ook een te besmet woord."
