Farmaceuten geven maar paar ziekten in arme landen topprioriteit

De grote internationale farmaceutische bedrijven concentreren zich op de ontwikkeling van maar een beperkt aantal medicijnen waaraan vooral in arme landen behoefte is.

Het gaat onder meer om middelen tegen malaria en tuberculose, blijkt uit de tweejaarlijkse Index of Acces to Medicine.

Onderzoek naar de veertig andere ziekten die op de prioriteitenlijst van de Wereldgezondheidsorganisatie staan krijgt veel minder aandacht. Bovendien zijn er maar vijf grote farmaceutische bedrijven die veel geld en energie steken in de ontwikkeling van medicijnen voor deze ziekten.

Op dit moment richt de helft van alle inspanningen op het gebied van research & development (R&D) zich op vijf ziekten. Behalve malaria en tuberculose zijn dat hiv/aids, de ziekte van Chagas en leishmaniasis. Deze aandoeningen vormen de belangrijkste doodsoorzaken in landen met lage en middeninkomens. Er bestaan wel medicijnen voor, maar er zijn dringend meer middelen nodig en betere.

Dat kan bijvoorbeeld nodig zijn omdat een bacterie ongevoelig wordt voor de werking van een antibioticum, zoals dat steeds vaker het geval is bij tuberculose. Nog belangrijker is de ontwikkeling van vaccins. Dat gebeurt op dit moment onder meer voor malaria, tuberculose, hiv/aids.

Licenties

Overigens lopen er wel meer onderzoeksprojecten naar ziekten van de WHO-lijst dan twee jaar geleden toen de vorige Index werd gepubliceerd. Sindsdien zijn er 66 middelen op de markt gekomen voor veertien ziekten van de prioriteitenlijst. In de helft van de gevallen gaat het om de behandeling van kanker. Er zijn ook drie pillen bijgekomen die hepatitis C kunnen genezen.

Farmaceut Gilead heeft elf Indiase farmaceuten licenties verleend om van twee van die drie pillen een veel goedkopere, merkloze versie te maken die naar 105 landen gaan.

En Johnson & Johnson heeft een kauwtablet op de markt gebracht tegen worminfecties. Naar schatting 800 miljoen mensen hebben zo'n infectie. De farmaceut heeft beloofd tot 2020 elk jaar 200 miljoen doses gratis ter beschikking te stellen.

Prijzen

De bedrijven worden door de onderzoekers - die onder meer gefinancierd worden door de Nederlandse en Britse overheid en de Bill & Melinda Gates Foundation- beoordeeld op zeven punten. Daarbij gaat het om onderzoek en ontwikkeling van middelen, om het verstrekken van goedkope licenties aan ontwikkelingslanden voor de productie van medicijnen, en ook om donatieprogramma's.

Verder kijken de onderzoekers naar het prijsbeleid van de farmaceuten. Houden die bij het bepalen van hun prijzen rekening met de portemonnee van mensen in arme landen? Uit het onderzoek blijkt dat veel bedrijven dat op papier wel doen, maar in de praktijk niet.

Meestal gaat het dan om commercieel heel interessante, grote opkomende markten, zoals China en Brazilië.

Kanker

De index kijkt dit jaar voor het eerst ook naar de toegankelijkheid van kankermedicijnen en diagnostische tests voor kanker. De meeste farmaceuten die zijn beoordeeld, brengen een of meer van de 72 producten op de markt die door de WHO als essentieel worden beschouwd. Novartis is hier koploper. Vaak hebben de bedrijven een prijsbeleid voor landen met lage of middeninkomens, maar dat beleid wordt maar in gemiddeld vijf landen toegepast. Van de mensen die jaarlijks sterven aan de gevolgen van kanker woont twee derde in ontwikkelingslanden.

Voor producten die nog in ontwikkeling zijn wordt weinig nagedacht over hoe ze beschikbaar kunnen komen voor mensen in arme landen. Bij infectieziekten is voor middelen waarvan de ontwikkeling vergevorderd is in meer dan de helft van gevallen een plan om de medicijnen toegankelijk te maken voor zo veel mogelijk mensen. Bij kanker gebeurt dat maar in vijf procent van alle gevallen.

GlaxoSmithKline presteert volgens de Index - net als in alle vorige afleveringen - opnieuw met afstand het beste bij het verbeteren van de toegang tot medicijnen in ontwikkelingslanden. Novartis, Johnson & Johnson en Merck volgen. Samen met de nummer zes van de ranglijst, Sanofi, zijn deze bedrijven goed voor bijna twee derde van alle onderzoek naar en ontwikkeling van essentiële medicijnen en vaccins.

WHO-lijst

Essentiële medicijnen en vaccins zijn de middelen waarvan de WHO wil dat ze met prioriteit worden ontwikkeld. Behalve medicijnen en vaccins staan er op de WHO-prioriteitenlijst ook diagnostische tests om allerlei ziekten (sneller) aan te tonen.

Voor een deel van de ziekten op de WHO-lijst bestaat geen enkel afdoend middel (voorkomen, behandelen of testen). Dat geldt bijvoorbeeld voor virale hemorragische koorts (Krim-Kongo koorts). Dat is een ernstige, besmettelijke infectieziekte die door teken wordt overgebracht en in dertig tot vijftig procent van de gevallen tot overlijden van patiënten leidt. De ziekte komt voor in grote delen van Azië en Afrika, het Midden-Oosten en in Zuid-Oost Europa.

Andere voorbeelden van ziekten op de WHO-lijst zijn waar niets of vrijwel niets voor beschikbaar is, zijn het Lassa virus, het Marburg virus, het Ebola virus en het Zika virus.