Geen zaak tegen tabaksindustrie: 'Andere klacht had meer kans gehad'

• Tomas Riemens

  redacteur Online

Als de aangifte tegen de tabaksindustrie anders was opgezet, was de kans op een strafrechtelijk onderzoek groter geweest. Peter Tak, emeritus hoogleraar strafrecht van de Radboud Universiteit, zegt dat in reactie op het nieuws dat het Openbaar Ministerie afziet van een strafzaak tegen tabaksproducenten. "Nu loopt het met een sisser af."

Advocate Bénédicte Ficq deed in 2016 aangifte namens twee longkankerpatiënten. Daarin stelde ze dat sigaretten zo zijn ontworpen dat mensen verslaafd raken én blijven. Ze wilde de vier grootste tabaksproducenten in Nederland vervolgen wegens moord en of doodslag, mishandeling en valsheid in geschrifte.

'Ongelooflijk gesjoemeld'

Tak zei direct na de aangifte al dat dit een lastige zaak zou worden. "Het is moeilijk om te bewijzen dat mensen inderdaad longkanker hebben gekregen door roken. Daar komen meer factoren bij kijken." Toch is hij verbaasd dat er niet eens een strafrechtelijk onderzoek komt. "Er wordt ongelooflijk gesjoemeld met die sigaretten. In mijn ogen is er voldoende aan de hand om verder onderzoek te doen."

Dat het OM de zaak nu al naast zich neerlegt, komt volgens Tak doordat de aangifte zich vooral richtte op vervolging voor moord of doodslag. Hij denkt dat de klagers meer kans hadden gehad als ze de tabaksproducenten ervan hadden beschuldigd dat die de gezondheid van mensen in gevaar brengen met de verkoop van schadelijke stoffen. "Dan had het OM deze zaak moeilijker van de hand kunnen wijzen."

Bal bij de overheid

Nu zegt het OM dat er met de huidige regels geen mogelijkheden zijn voor een kansrijke vervolging van tabaksproducenten. Tegelijkertijd stelt justitie onomwonden dat roken dodelijk is en het ontwerp van sigaretten daar aan bijdraagt.

Daarmee legt het OM de bal weer bij de overheid, zegt Brigit Toebes, hoogleraar Internationaal Gezondheidsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen. "Die staat toe dat deze schadelijke producten worden aangeboden, terwijl de overheid grondwettelijk verplicht is burgers te beschermen." Toebes denkt dat het te vroeg is voor een verbod op sigaretten, maar ziet wel mogelijkheden voor strengere regels.

Hoewel de aangifte nog niet heeft geleid tot de vervolging van tabaksproducenten, is er wel degelijk wat gewonnen, zegt Toebes. De afgelopen maanden schaarden artsen, verpleegkundigen en ziekenhuizen zich achter het initiatief. "Er is een grote maatschappelijke beweging op gang gekomen, die een duidelijk signaal afgeeft."

Ze begrijpt dan ook dat Ficq en longkankerpatiënten Anne Marie van Veen en Lia Breed de strijd voortzetten en naar het gerechtshof stappen.

Ook Tak denkt dat het ministerie van Volksgezondheid door de aangifte meer druk voelt om actie te ondernemen. Maar het uitblijven van een strafrechtelijk onderzoek vindt hij een gemiste kans. "Dit is zonde van het vele werk en de vele moeite die er tot nu toe is in gestoken."