Wat weten we na vandaag over vlucht MH17?

Het gereconstrueerde wrak van de MH17 was vandaag het decor voor de officiële presentatie van het eindrapport over de ramp met de MH17. In een hangar van vliegbasis Gilze-Rijen bevestigde voorzitter Tjibbe Joustra van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) de conclusies van eerdere bevindingen: het vliegtuig van Malaysia Airlines is neergestort door een Buk-raket, maar er werd veel meer duidelijk. Een overzicht van de belangrijkste conclusies.

De raket ontplofte een meter naast het vliegtuig, links boven de cockpit en spatte uiteen in duizenden kleine metalen projectielen die het vliegtuig binnendrongen. Door de inslagen brak de cockpit van de romp, waarna het toestel in de lucht uiteenviel.

Inzittenden: weinig gemerkt

Het neerstorten van het vliegtuig heeft één tot anderhalve minuut geduurd, concludeert de raad en het is niet uit te sluiten dat er passagiers enige tijd bij bewustzijn zijn gebleven, maar de inzittenden hebben zich nauwelijks gerealiseerd wat er gebeurde.

De drie bemanningsleden in de cockpit waren op slag dood en in hun stoffelijke resten zijn raketdeeltjes gevonden. Bij de andere inzittenden is dat niet het geval. Zij zijn als gevolg van de inslag blootgesteld aan extreme, veel verschillende op elkaar inwerkende factoren: abrupte afremming en versnelling, decompressie en bijbehorende mistvorming, daling van het zuurstofgehalte, extreme kou, de sterke luchtstroming, het zeer snelle dalen van het vliegtuig en de rondvliegende objecten.

Er is één slachtoffer gevonden met een mondkapje op. Daarover schrijft de raad nu dat er door het NFI geen sporen zijn gevonden waaruit een DNA-profiel kon worden afgeleid. Daardoor blijft het onduidelijk of deze persoon het zuurstofmasker in een reflex zelf heeft opgezet of dat dat later is gebeurd door iemand op de grond.

Geen andere oorzaken

Andere oorzaken voor de ramp sluit de raad uit: het ging niet om een meteoor, noch om een ander vliegtuig, een technische storing of het weer. De raad heeft zelfs vastgesteld om welk type raket het ging, op basis van verfresten en de projectielen: van het model 9N314M, zoals die zich bevindt op een raket van de 9M38-serie en wordt afgevuurd door een Buk-grondluchtraketsysteem.

Niet alle deskundigen waren het daar trouwens over eens. Volgens Joustra hebben de Russische deskundigen een andere mening: om welke raket het ging, is het niet met zekerheid vast te stellen, zeggen zij. Voor het onderzoek, waarover de Nederlandse raad de leiding had, is samengewerkt met specialisten uit Maleisië, Oekraïne, de Verenigde Staten, Rusland, Groot-Brittannië en Australië.

Afgevuurd door wie?

Opvallend is dat de raad geen exacte locatie geeft van waar de Buk-raket is afgevuurd, maar een gebied aanwijst van zo'n 16 bij 20 kilometer ten zuidoosten van het dorp Grabovo. Om de lanceerlocatie exact te kunnen bepalen, is aanvullend forensisch onderzoek nodig en dat valt buiten het mandaat van de Onderzoeksraad, zei Joustra op de presentatie.

In Den Haag, waar hij de Tweede Kamer inlichtte, zei hij later dat de Buk-raket uit een gebied kwam dat in handen was van de pro-Russische separatisten. Hij zei dat hij op de presentatie de rebellen niet als schuldigen wilde aanwijzen, omdat het onderzoek daar niet op was gericht.

Doel van het onderzoek van de OVV was niet om de schuldigen aan te wijzen. Daarvoor is een strafrechtelijk onderzoek ingesteld, waarvan de resultaten waarschijnlijk pas op zijn vroegst volgend jaar bekend worden.

Vliegen over oorlogsgebied

De raad stelt dat Oekraïne heeft gefaald door het luchtruim boven het oorlogsgebied niet te sluiten voor de burgerluchtvaart. Daar was voldoende aanleiding voor.

In de maanden voor de ramp waren elf militaire vliegtuigen en acht helikopters uit de lucht geschoten, waarvan er twee waren geraakt door wapens met hoog bereik. Oekraïne had wel restricties ingesteld en een deel van het luchtruim, tot 9700 meter hoogte, tot verboden gebied verklaard. De zaak is door de Oekraïners alleen vanuit militair oogpunt bekeken, zei Joustra.

Tussen 14 en 17 juli vlogen 61 maatschappijen uit 32 landen over Oost-Oekraïne. Op 17 juli waren het in totaal 160 passagiersvliegtuigen. Drie andere toestellen waren op het moment van de ramp in de buurt van de MH17, op 33 tot 126 kilometer afstand.

Kritiek op Nederland

Ook Nederland krijgt kritiek in het rapport. De overheid was onvoldoende voorbereid op een ramp als deze: er was gebrek aan regie en coördinatie, concludeert de OVV. Daardoor moesten nabestaanden zeker twee dagen wachten voor ze uitsluitsel kregen dat hun familielid aan boord was geweest.

Premier Rutte zei na de presentatie van Joustra dat er nationaal en internationaal lessen zijn te trekken, bijvoorbeeld over de eenduidigheid van passagierslijsten en de veiligheid van het luchtruim. De meeste Kamerleden willen ook dat de veiligheid in het luchtruim verbetert, door de inzet van veiligheidsdiensten of door betere samenwerking tussen luchtvaartmaatschappijen.

Rusland niet schuldig

Premier Rutte zei ook dat het rapport een grote bijdrage levert aan de opsporing van de daders en riep Rusland op mee te werken.

De Russische regering noemt het OVV-rapport vooringenomen, maar het lijkt erop dat het de angel uit het conflict tussen Nederland en Rusland heeft gehaald. Er is immers geen specifieke locatie in rebellengebied genoemd van waaraf de raket is afgevuurd. De Russen zijn daardoor niet als schuldigen aangewezen, terwijl dat wel werd verwacht.