Hoe de zorgen en het wantrouwen rond Tata Steel door de jaren heen groeiden
Inwoners van de IJmond snakten al jaren naar een rapport zoals dat vandaag door het RIVM werd gepubliceerd. Voor het eerst is er op grote schaal een direct verband aangetoond tussen de uitstoot van staalfabriek Tata Steel en de gezondheidsklachten van omwonenden.
Tientallen jaren was het de vraag hoe schadelijk de staalfabriek voor omwonenden was. De discussie daarover liep hoog op. Hieronder een aantal hoofdpunten op een rij.
1975: kankerverwekkende stoffen voor het eerst gemeten
De Koninklijke Hoogovens werden tussen 1920 en 1930 in de IJmond gebouwd. Dankzij deze fabriek kon Nederland zelf staal en ijzer produceren. Dat was van groot belang voor de industriële ontwikkeling en daarmee voor onze zelfstandigheid.
Maar de productie had ook een nadeel, bleek in de jaren zeventig. Onderzoekers zagen voor het eerst zeer hoge concentraties kankerverwekkende stoffen op meetpunten rond de fabriek.
Een rapport erover belandde uiteindelijk in een la. Het bestaan van het rapport kwam pas gisteren, bijna vijftig jaar later, via EenVandaag naar buiten.
1991: protesten na grafietregens
Inwoners van Wijk aan Zee krijgen verschillende keren te maken met grafietregens. Omdat de Hoogovens een vergunning hebben om die uit te stoten, worden er geen stappen ondernomen. Daarop protesteren tientallen mensen bij het hoofdkantoor in Beverwijk. Het bedrijf belooft maatregelen te nemen.
2008: uitzending Zembla
Het onderzoeksprogramma Zembla maakt een uitzending over Corus, het bedrijf dat de hoogovens op dat moment in handen heeft. Corus zou te veel giftige stoffen uitstoten en in de directe omgeving zouden meer kankergevallen zijn dan op andere plekken in Nederland.
Het RIVM start een onderzoek, maar een directe link wordt nog niet gelegd.
2018: meer grafietregens
In het gebied rond de hoogovens, inmiddels overgenomen door de Indiase staalproducent Tata Steel, dwarrelt steeds vaker zwarte stof neer op huizen, auto's en speeltoestellen. Tata Steel doet zelf onderzoek en zegt dat de grafietregens vooral bestaan uit koolstof, zwavel en metalen.
De GGD zegt dat er geen acuut gevaar is, maar adviseert inwoners wel hun handen vaker te wassen, groente te schillen en de ramen zoveel mogelijk dicht te houden. Dat leidt tot onbegrip bij omwonenden.
2019: regens gevaarlijk voor jonge kinderen
Het RIVM komt met een schokkend rapport: in de grafietregens zit zoveel lood, mangaan en vanadium, dat ze een risico vormen voor de gezondheid van vooral jonge kinderen.
Tata Steel belooft maatregelen te nemen om de uitstoot te verminderen. Doel is om de overlast zelfs helemaal verleden tijd te maken; het bedrijf wil overstappen op waterstof.
2020: omwonenden hebben vaker kanker
Een rapport van GGD Kennemerland veroorzaakt opnieuw veel onrust. De gezondheidsdienst constateert dat inwoners van de regio Haarlem en de IJmond vaker kanker krijgen dan andere Nederlanders. In Beverwijk hebben mensen 25 procent meer kans op longkanker.
Over de oorzaak blijft de GGD op de vlakte: het kan komen doordat Beverwijkers in het verleden veel rookten, maar ook is het "aannemelijk dat de luchtverontreiniging met fijnstof een rol speelt".
2021: het wantrouwen groeit
Het RIVM komt met een groter onderzoek, waaruit blijkt dat omwonenden vaker last hebben van hoofdpijn en misselijkheid dan elders in Nederland. Ook komen hartklachten, diabetes en longkanker vaker voor.
Het verband met de uitstoot van Tata ligt voor de hand. Toch moet er volgens het RIVM nog meer onderzoek gedaan worden om dat verband wetenschappelijk vast te stellen.
Het wantrouwen van omwonenden groeit als blijkt dat in het rapport van de GGD uit 2020 de naam van Tata Steel als mogelijke veroorzaker van het hoge aantallen kanker is geschrapt. Dat was terecht, concludeert een extern onderzoek later.
Maar bewoners vinden het niet terecht. Zij vinden dat de werkwijze van de instanties ertoe leidt dat Tata Steel nooit echt wordt aangesproken op de gezondheidsschade. Honderden omwonenden doen daarom aangifte. Ook het Openbaar Ministerie start een strafrechtelijk onderzoek.
2022: cijfers spreken elkaar tegen
Tata Steel zegt dat de uitstoot van kankerverwekkende stoffen sinds 2019 met de helft is teruggedrongen, maar in het stof dat neerdaalt, ziet het RIVM nog geen verbeteringen.
Ook blijkt dat het RIVM veel hogere concentraties metalen en kankerverwekkende stoffen meet, dan wat te verwachten is op basis van uitstootcijfers van Tata Steel zelf. "Wij vertrouwen Tata Steel al heel lang niet meer", zegt een van de drijvende krachten achter de rechtszaak van de omwonenden.
2023: meer problemen voor Tata
Tata Steel komt steeds verder in de problemen. Het RIVM concludeert dat er geen duidelijk meetbare effecten zijn van de maatregelen die Tata neemt. De omgevingsdiensten stelt de kooksfabrieken onder verscherpt toezicht.
Ook krijgt het bedrijf boetes vanwege het niet naleven van de milieuregels. De Onderzoeksraad voor Veiligheid concludeert intussen dat de overheid burgers veel beter moet beschermen tegen de schadelijke uitstoot van bedrijven.
En nu ligt er een nieuw rapport van het RIVM, dat voor het eerst onomstotelijk vaststelt dat er een directe link is tussen de hoogovens en de slechtere gezondheid van omwonenden.
