Sancties tegen Iran weer ingevoerd, maar wat houden die in?

• Mitchell van de Klundert

  redacteur Online

Vanaf vandaag gaan weer zware Amerikaanse sancties gelden voor Iran. De Verenigde Staten willen daarmee landen en bedrijven ervan weerhouden om olie uit Iran te kopen of handel te drijven met het land.

De sancties werden opgeheven nadat in 2015 de Iran-deal werd gesloten. Daarbij beloofde Iran zijn nucleaire activiteiten te beperken in ruil voor opheffing van de economische dwangmaatregelen.

Volgens de Verenigde Naties, die de naleving van de deal controleren, houdt Iran zich aan de afspraken. Maar volgens de VS doet Iran dat juist niet en steunt het bovendien terroristische groeperingen. Om die reden kondigde president Trump in mei aan dat de VS zich terugtrekt uit de deal. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de Europese Unie, China en Rusland.

'Sanctions are coming'

Trump zei destijds ook dat de Amerikaanse sancties tegen Iran weer in fases zouden worden ingevoerd. In augustus gingen de strafmaatregelen in die betrekking hadden op de meeste handelsgoederen. Vooraf was al bekend dat vandaag de volgende fase ingaat: de sancties gaan dan ook gelden voor de oliehandel en de bancaire sector.

Trump kondigde de komst van de sancties onlangs nog eens aan op Twitter. Daarbij maakte hij een zinspeling op het populaire citaat "Winter is coming" uit de tv-serie Game of Thrones.

Met name die sancties op de oliehandel gaan Iran hard treffen, zegt Peyman Jafari, Iran-deskundige en historicus verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. "Het land kan nu geen olie meer verkopen, terwijl het voor 80 procent van zijn exportinkomen afhankelijk is van de verkoop van olie. Iran kan ook geen handel meer drijven met buitenlandse bedrijven, want banken mogen geen geldverkeer met Iran meer faciliteren."

Ook NOS-correspondent Thomas Erdbrink denkt dat de sancties Iran pijn zullen doen. "Al is het wel zo dat het hier gaat om sancties die alleen door Amerika zijn afgekondigd. De vraag is dus hoe lang de rest van de wereld zich hieraan blijft houden, vooral als de olieprijs verder stijgt."

In de onderstaande video vertelt Erdbrink over hoe naderende sancties in Iran worden ontvangen:

De strafmaatregelen zijn gericht tegen Iran, maar treffen ook landen en bedrijven die handel drijven met het land. Hoge Amerikaanse boetes kunnen volgen als een bedrijf toch handel drijft met Iran, legt Jafari uit.

"Stel bijvoorbeeld dat een Nederlandse bank een transactie met Iran mogelijk maakt, dan kan die Nederlandse bank door de VS worden beboet. Zoiets is al gebeurd met Franse banken." Simpelweg niet betalen of de sancties negeren, kan ook kostbaar worden: de tegoeden van bedrijven of banken in de VS kunnen dan bevroren worden.

Prijzen verdrievoudigd

De sancties zullen ook de gewone Iraniërs hard raken, zegt Erdbrink. "Er heeft in Iran in het afgelopen jaar al een grote geldontwaarding plaatsgevonden. De koopkracht is enorm afgenomen, veel zaken zijn drie keer zo duur. Van eieren tot melk en van huizen tot auto's.

"En dat ligt niet alleen aan de sancties", benadrukt hij. "Er zijn al een tijd economische problemen in Iran door het mismanagement van de Iraanse leiders. De sancties versterken dat."

De import van medicijnen valt niet onder de sancties, maar ook daarvan zijn de prijzen recent sterk gestegen. Dat komt omdat banken en bedrijven voor de zekerheid maar helemaal wegblijven van zakendoen met Iran. Tegen The Guardian slaat een internationale medische hulporganisatie in Iran alarm: "Elke vertraging bij de levering van geneesmiddelen, met name in de sector waarin ik werk, zal catastrofale gevolgen hebben".

Acht landen mogen nog wel olie kopen

Acht landen zijn door de Amerikanen nog voor zes maanden voor de oliehandel uitgezonderd van de sancties. Het gaat volgens The New York Times in ieder geval om India, Zuid-Korea, Japan en China. Zij zijn de grootste importeurs van Iraanse olie.

De reden dat de Amerikaanse regering een uitzondering maakt voor die landen, is de hoop dat ze over zes maanden alsnog besluiten geen zaken meer te doen met Iran, zegt Jafari. "Dit zijn geen wereldwijd gesteunde sancties en de VS kan ze niet opdringen aan de wereld." En er is nog een reden, denkt hij: "De olieprijs loopt wereldwijd op, en in de VS zijn deze week verkiezingen, een oplopende olieprijs is dan nooit goed."

Europa is boos

Europa volgt Amerika niet in de harde lijn tegen Iran. Zo sluit Europa zich niet aan bij de sancties en stapt het niet uit de Iran-deal. De EU heeft bedrijven zelfs opgeroepen om gewoon handel te blijven drijven met Iran.

"Europa is oprecht heel boos over de Amerikaanse sancties", zegt Jafari. "Dat komt natuurlijk omdat hun bedrijven worden geraakt, maar ook omdat ze vrezen voor een instabiel Iran, een soort tweede Syrië. Europa denkt nu na over een soort ruilhandel. Het idee is om een instelling op te richten, waar bijvoorbeeld de Iraanse olie aan wordt verkocht. De instelling verkoopt het dan door aan Europa. Vervolgens kan Europa bijvoorbeeld ook microchips aan de instelling verkopen, die ze dan weer doorzet naar Iran."

Erdbrink: "Als het om Iran gaat, staan Europa en de VS echt lijnrecht tegenover elkaar. Europa wil geen conflict en een stabiel Iran. Instabiliteit geeft immers kans op migrantenstromen en veiligheidsproblemen."

Imploderen

Wat de VS uiteindelijk wil bereiken met de sancties is voor Erdbrink niet helemaal duidelijk. "De VS heeft een lijst met twaalf eisen waarvan ze willen dat Iran eraan voldoet. Pas dan worden de sancties opgeheven. Het zijn enorm strenge eisen, waarbij het wel lijkt alsof ze het regime omver willen werpen."

"Wat ook zou kunnen is dat ze enkel uit zijn op terugkrijgen van de Iraanse leiders naar de onderhandelingstafel. Ik denk dat zulke gesprekken nu al plaatsvinden. Dat was ook al zo bij de vorige sanctieronde."

Jafari denk dat Amerika eropuit is om Iran te laten imploderen. "De VS willen met de sancties proberen ervoor te zorgen dat Iran geen lucht meer krijgt. Ik denk overigens dat het niet gaat werken, want Iran is gewend om onder sancties door te leven. Er zullen andere manieren worden gezocht om alsnog olie te verkopen. Dat zullen ze nog jaren kunnen volhouden. Ja, de gewone bevolking zal pijn gaan lijden, maar het regime zal niet wijken."

'Zij voelen het'

De Iraanse president Rohani zei vorige week de komende sancties niet te vrezen. "Dit betekent een nieuw onrecht van de Amerikanen, maar de mensen moeten weten dat de regering niet bang is voor Amerikaanse bedreigingen." Rohani sprak bij de sancties van augustus woorden van gelijke strekking.

De Iraanse leiders mogen dan misschien niet bang zijn, het is de bevolking die er voornamelijk iets van gaat merken, voorziet Erdbrink. "Ik denk dat de Iraanse economie in de komende zes maanden klappen gaat krijgen. Hoe het nu verder gaat moeten we nog maar zien. Voor de gewone Iraniërs is het sowieso een lijdensweg. Zij voelen de gevolgen van de sancties."