Verdwijning Saudische journalist: 'Kroonprins valt door de mand'

• Eline de Zeeuw

  redacteur Buitenland

Mei 2017: De president van de Verenigde Staten wordt in Riyad verwelkomd met trompetgeschal en een militaire erewacht. Jachtvliegtuigen vliegen over en laten een rood, wit en blauw spoor achter.

Donald Trump maakt kennis met de grandeur van Saudi-Arabië. Tijdens zijn eerste buitenlandreis als president haalt Trump de banden met het koninkrijk aan. Hij vliegt naar huis met een wapendeal ter waarde van 110 miljard dollar op zak.

Die nauwe band tussen de Amerikaanse president en de Saudische regering in Riyad komt nu in gevaar door de verdwijning van een Saudische journalist Khashoggi in Turkije. Steeds meer westerse bedrijven en zakenmensen nemen afstand van de rijke oliestaat, ook de onvrede van het Amerikaanse Congres over de warme banden groeit. Ze brengen Trump, met zijn belangen en ambities in het Midden-Oosten, in een lastig parket.

Enerzijds zegt Trump de beschuldigingen van de Turkse autoriteiten zeer serieus te nemen. "We willen weten wat er gebeurd is. De journalist ging het consulaat binnen en het lijkt er niet op dat hij daarna nog naar buiten kwam", zei de president eerder. "We vinden dit niet prettig. Ik vind dit niet prettig." Maar in hetzelfde gesprek zei Trump ook dat de diplomatieke relaties met het Saudische Koninkrijk uitstekend zijn.

Een groep Republikeinse en Democratische politici wil dat de president de druk op Riyad opvoert en sancties oplegt. "De Saudi's zullen burgers en journalisten blijven vermoorden zolang we ze van wapens blijven voorzien", schreef de Republikeinse senator Rand Paul gisteren op Twitter. "De president moet onmiddellijk alle wapenverkoop en militaire steun aan Saudi-Arabië stopzetten."

Maar Trump maakte gelijk duidelijk dat hij dat niet zou doen. "Wat voor goeds zou ons dat brengen? Ik ben er niet voor om een land ervan te weerhouden 110 miljard euro uit te geven - dat is een all-time record - en dat geld vervolgens naar Rusland en China te zien gaan", zei hij, verwijzend naar de lucratieve deal die hij vorig jaar met de Saudi's sloot en die moet leiden tot meer Amerikaanse banen.

Belangen VS in Saudi-Arabië

De Amerikanen hebben meer belangen in het soennitisch-islamitische koninkrijk. De VS, en ook veel Europese landen, zijn voor een deel afhankelijk van de olie die uit Saudi-Arabië komt.

"En het gaat niet alleen om geld, maar ook om macht", zegt correspondent Marcel van der Steen. "Een gezamenlijke vijand verbindt Washington en Riyad: Iran. De bondgenoten willen de macht van dat land verkleinen in de regio."

De Republikeinse senator Lindsey Graham erkende dat. "Saudi-Arabië is een strategische partner", zei hij. "Ze zijn een gezworen vijand van de Iraniërs en helpen ons in de strijd tegen het terrorisme."

En dan hebben de Amerikanen de Saudi's nog nodig voor de ambitieuze vredesmissie van Jared Kushner, de Midden-Oosten-adviseur en schoonzoon van de Amerikaanse president. Hij werd aangewezen als dé man die het conflict tussen Israël en de Palestijnen moet beëindigen.

Kushner en zijn gezanten reisden afgelopen anderhalf jaar meerdere keren naar Saudi-Arabië. Daar probeerden zij goodwill te kweken bij de Saudische royals, die de Palestijnen uiteindelijk aan boord zouden moeten krijgen voor het 'ultieme vredesakkoord'.

Kroonprins valt door de mand

Een verslechterde relatie met de Saudi's zou al die belangen ernstig in gevaar brengen. Maar nu steeds meer Amerikaanse bedrijven en zakenmensen openlijk afstand nemen van de Arabische grootmacht - onder wie Virgin-oprichter Richard Branson, Uber-topman Dara Khosrowshahi en Viacom-baas Bob Bakish - neemt ook de druk op president Trump toe.

Er is al langer kritiek op de steun die de VS aan Saudi-Arabië verleent in de oorlog in Jemen. De Saudi's voeren al jaren zware bombardementen uit in het straatarme land. Met, wat sommigen noemen, de grootste humanitaire ramp van dit moment tot gevolg. Tegelijkertijd sluit kroonprins Mohammad bin Salman vrouwenrechtenactivisten op en zet hij burgers vast om 'verkeerde' berichten die zij delen op sociale media.

"De kroonprins valt meer en meer door de mand", zegt Marcel van der Steen. "Hij presenteerde zich als de grote hervormer die in eigen land in rap tempo hervormingen doorvoerde, maar het lijkt er steeds minder op dat hij echt wat wil veranderen. Het beetje krediet dat hij had, brokkelt steeds verder af."

Maar Trump heeft eerder bewezen dat hij zijn bondgenoten niet zomaar laat vallen. Twee maanden terug raakten Saudi-Arabië en Canada verwikkeld in een diplomatieke rel: de Saudiërs zetten een prominente vrouwenrechtenactivist met Canadees paspoort gevangen, waarna de Canadezen "onmiddellijke vrijlating" eisten. Het land vroeg de Amerikanen (en Europeanen) om steun, maar die bleef uit.

"Het is voorlopig dus afwachten wat Turkije gaat doen", zegt Marcel van der Steen. "Als president Erdogan heel duidelijk met de vinger naar Saudi-Arabië wijst in deze verdwijningszaak, kan de VS er niet omheen."