Spanning tussen Israël en Iran, met een centrale rol voor Rusland

• Etienne Verschuren

  redacteur Online

Het was een opvallende actie, vanochtend in München. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu toonde daar tijdens een speech bij een grote veiligheidsconferentie een wrakstuk, dat volgens hem afkomstig was van een Iraanse drone die boven Israëlisch grondgebied is neergeschoten. Hij noemde Iran daarbij de "grootste bedreiging voor de wereld".

Iran en Israël beschuldigen elkaar al jaren van het gebruik van spionagedrones, maar de spanning loopt de laatste weken op. Eerder deze maand haalde het Syrische leger een Israëlisch F-16 gevechtsvliegtuig neer dat aanvallen uitvoerde op Iraanse doelen in Syrië. Die aanvallen werden uitgevoerd nadat een - volgens Israël - Iraanse drone vanuit Syrië naar Israël was gevlogen.

Correspondenten Thomas Erdbrink (Iran) en Arlene Gelderblom (Israël) analyseren de actie van Netanyahu aan de hand van drie vragen: Hoe moeten we de actie plaatsen? Wat is de kans op escalatie van het conflict? En hoe gaat het nu verder?

Hoe moeten we Netanyahu's actie plaatsen?

"Deze actie komt niet uit de lucht vallen", zegt Gelderblom. Het laten zien van een brokstuk van een drone past volgens haar in de reeks verwoede pogingen van Netanyahu om het 'gevaar Iran' aan de wereld duidelijk te maken. "Netanyahu roept al maanden dat Iran militaire bases wil opzetten in Syrië. Hij heeft Iran ook al officiële waarschuwingen gegeven en gedreigd met militaire actie, als een diplomatieke oplossing niet mogelijk is."

Ze constateert dat Netanyahu steeds een stapje verder gaat in zijn dreigementen. "Wat opvalt, is dat Netanyahu nu heeft gezegd dat Israël ook direct actie tegen Iran kan ondernemen en niet alleen via luchtaanvallen in Syrië en tegen Hezbollah. We weten niet of dat een dreigement is, maar de spanning loopt daardoor zeker op."

De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Mohammed Javad Zarif, ook aanwezig bij de top in München, noemde de toespraak van Netanyahu "een cartooneske vertoning, die niet eens een antwoord verdient". Volgens Erdbrink is het niet moeilijk te voorspellen wat dat antwoord zou zijn geweest: "De Iraniërs zullen verwijzen naar Netanyahu's reputatie op het gebied van symbolische gebaren, zoals zijn tekening van een bom in een speech bij de Verenigde Naties."

In 2012 gebruikte de Israëlische premier in een toespraak bij de algemene vergadering van de VN een afbeelding van een bom en een markeerstift om te laten zien wat de nucleaire mogelijkheden waren van Iran. Drie jaar later haalde zijn eigen geheime dienst deze beweringen onderuit.

Belangrijker: Iran zal ontkennen dat het gaat om een Iraanse drone, aldus Erdbrink: "De enige bron van dit verhaal, zo zeggen de Iraniërs, is Israël. Ook zullen ze wijzen op Israëlische bombardementen in Syrië. Wie is Israël dan om te klagen over een drone?"

Wat is de kans op escalatie?

Dat Iran en Israël al jaren gezworen vijanden zijn is bekend. Door de omwenteling die gaande is in Syrië is die relatie verder op scherp gesteld. "Syrië is natuurlijk lang in de ban geweest van Islamitische Staat", zegt Erdbrink. "Nu de rook enigszins is opgetrokken zie je dat de grote mogendheden invloed in Syrië willen uitoefenen. Iraniërs hebben met Rusland op het winnende paard gewed."

"Ik kan me niet voorstellen dat de Iraniërs in staat zijn om een militaire basis te bouwen die de Israëliërs niet zullen opmerken", vervolgt Erdbrink. Toch zijn er zorgen over de Iraanse aanwezigheid in Syrië, onderschrijft Gelderblom: "Netanyahu is ervan overtuigd dat Iran het machtsvacuüm in Syrië wil vullen. Eerder waarschuwde hij dat het een kwestie wordt van 'IS eruit, Iran erin'."

De spanningen tussen Israël en Iran mogen dan oplopen, inwoners van beide landen lijken andere dingen aan hun hoofd te hebben. "Gewone Iraniërs zijn er totaal niet mee bezig", zegt Erdbrink. "Mensen protesteerden vorige maand tegen de alsmaar stijgende prijzen en tegen president Hassan Rohani."

De Iraanse aanwezigheid in Syrië is volgens Erdbrink dan ook vooral een geopolitieke strategie van de hoogste leiders van het land. "Iraanse leiders zien de situatie in Syrië als een kans om de invloed te vergroten. Het uiteindelijke doel is het onder druk zetten van Israël, dat technologisch en militair veel verder is dan Iran."

Ook in Israël ligt de leider onder vuur. Onlangs adviseerde de Israëlische politie de openbaar aanklager in het land om de premier te vervolgen vanwege corruptie. "Al maanden gaan mensen de straat op uit protest tegen de regering. Daar komen honderden, soms duizenden mensen op af. Maar er zijn ook veel Israëliërs die nog steeds achter Netanyahu staan", zegt Gelderblom.

Hoe gaat het nu verder?

"Israël neemt met niets minder genoegen dan de volledige terugtrekking van Iran uit Syrië", zegt Gelderblom. Netanyahu sprak eerder van twee rode lijnen die Iran niet mag overschrijden: permanente Iraanse militaire aanwezigheid in Syrië en het verplaatsen van geavanceerde wapens naar Hezbollah in Libanon.

Beide partijen hebben geen zin in een groot militair conflict, denkt Gelderblom. "Maar Iran zal waarschijnlijk Israëls rode lijnen vaker overschrijden in de toekomst, en Israël zal daar zeker op reageren. De vraag is of dat tot een grootschalig militair conflict gaat leiden."

Volgens Erdbrink speelt ook de atoomdeal tussen Iran en het Westen een rol. "Zowel onder Israëli's als Iraniërs zijn er hardliners die het atoomakkoord willen laten klappen. Zij hebben er dus belang bij de spanning te laten toenemen. Aan de andere kant zal Iran niets ondernemen zonder de steun van Rusland."

Dat Rusland als bemiddelaar optreedt en een hotline onderhoudt met Israël, is volgens Erdrink veelzeggend. "Het is een belangrijk teken dat niet de VS maar Rusland in de regio de dienst uitmaakt."