Ministerie bemoeide zich met OMT-adviezen

• Milena Holdert

  onderzoeksjournalist Nieuwsuur

Het ministerie van Volksgezondheid heeft in de eerste maanden van de coronacrisis verschillende keren geprobeerd tekstuele wijzigingen in conceptadviezen van het OMT aan te brengen - en is daarin ook geslaagd.

Het RIVM, dat onder het ministerie valt en het OMT voorzit, heeft tekstsuggesties van het ministerie ook overgenomen. Betrokken OMT-leden blijken daarbij niet te zijn geraadpleegd.

Het kabinet heeft altijd gezegd dat het OMT volstrekt onafhankelijk is. Volgens deskundigen is door de bemoeienis van het ministerie de onafhankelijkheid van het OMT geschonden.

Nieuwsuur onderzocht de afgelopen maanden duizenden vrijgegeven documenten over de eerste maanden van de coronacrisis. Uit mailwisselingen komt naar voren dat het ministerie meermaals overleg voerde met het RIVM over tekstwijzigingen in conceptadviezen van het OMT, voordat deze beschikbaar werden gemaakt voor het publiek.

Voorbeelden van aanpassingen

Een van de aanpassingen gaat om een zin die het uit voorzorg dragen van mondmaskers voor personeel in de ouderenzorg ontraadt. Uit de opgevraagde stukken blijkt dat deze zin oorspronkelijk niet zo expliciet in het OMT-advies stond.

Een ambtenaar van het ministerie schreef op 14 april 2020 in een mailwisseling dat het OMT-advies op dit punt 'nog wel een tandje scherper' kon. Hij stelde vervolgens zelf de zin op en vroeg het RIVM deze toe te voegen aan het conceptadvies. Dat deed het RIVM. Op verzoek van het ministerie kwam de zin bovendien in de RIVM-richtlijnen voor de verpleeg- en thuiszorg te staan.

Bekijk hier de mailwisseling (druk op de afbeelding om 'm te vergroten):

In weer een ander advies hebben ambtenaren de OMT-aanbeveling voor chauffeurs in de dagbesteding om mondmaskers te dragen laten afzwakken. Eerst zou een coronascherm tussen bestuurder en passagier moeten worden overwogen, en dan pas een mondmasker, zo wilde het ministerie. Hier lees je meer over de gang van zaken toentertijd.

Verschillende hoogleraren spreken van "politieke sturing" in de adviezen. Hoogleraar Gezondheidsrecht Jaap Sijmons: "Ik denk dat hier zelfs de wet geschonden wordt. Daarin staat dat de minister zich niet moet bemoeien met de wetenschappelijke methode van het RIVM. Daar moet hij echt van afblijven. Dat is hier niet gebeurd."

Spelfout overgenomen

Het RIVM heeft hoogstwaarschijnlijk ook achteraf tekstsuggesties van het ministerie toegevoegd aan geheime notulen van OMT-vergaderingen. Nieuwsuur ontdekte namelijk dat een specifieke zin van een ambtenaar met daarin een opvallende spelfout in ongewijzigde vorm opdook in de notulen van een eerder gehouden OMT-bijeenkomst. Het RIVM wil niet ingaan op vragen over vertrouwelijke stukken. Het ministerie zelf zegt daar geen toegang toe te hebben.

In onderstaande mailwisseling wordt in een zin zowel PBM als BPM gebruikt. PBM is juist, dat staat voor 'persoonlijk beschermingsmiddel'. De zin wordt overgenomen met ook het foutieve BPM, zoals is te zien in de tweede afbeelding hieronder:

Enkele betrokken OMT-leden die Nieuwsuur sprak, blijken de concepten die het ministerie kreeg niet te hebben ontvangen. Verschillende OMT-leden zeggen niet te hebben geweten dat het ministerie dit soort aanpassingen deed, en dat hun ook niet is gevraagd of ze daar wel mee akkoord waren.

Het RIVM zegt conceptadviezen inderdaad niet "rond te sturen" naar OMT-leden. Volgens het instituut komen de adviezen onder "hoge tijdsdruk" tot stand, en zou het onmogelijk zijn om "ieder lid bij elke tekstwijziging in het concept te laten meekijken of daarmee in te laten stemmen". Het ministerie kreeg die mogelijkheid dus wél.

Gevolgen OMT?

Deskundigen die Nieuwsuur sprak vinden dat de gang van zaken consequenties moet hebben voor de manier waarop het OMT nu functioneert. Hoogleraar bestuurskunde Michiel de Vries: "Het OMT staat nu onder voorzitterschap van het RIVM, maar dat blijkt dus niet de onafhankelijkheid van het OMT te kunnen garanderen. Het OMT moet een onafhankelijke voorzitter krijgen."

Hoogleraar Staatsrecht Paul Bovend'eert en hoogleraar Gezondheidsrecht Jaap Sijmons zijn het daarmee eens. Bovend'eert: "Als je een onafhankelijke instantie wil hebben van deskundigen die de minister adviseert, moet je die commissie echt losmaken van het ministerie."

'Slechts verduidelijkingen'

Het ministerie en het RIVM zeggen dat de tekstuele aanpassingen slechts "verduidelijkingen" waren, geen inhoudelijke "koerswijzigingen". Volgens het ministerie had het RIVM bovendien gezegd dat het ook de mening van het OMT was om het preventief gebruik van mondmaskers af te raden voor de ouderenzorg. "Als het RIVM aangeeft dat dit besproken is, gaat VWS (het ministerie, red.) hiervan uit", zegt het ministerie.

Hoogleraar ouderenzorg Bianca Buurman, destijds adviseur van het ministerie en aanwezig bij de bewuste OMT-vergadering, zegt dat zij daar juist een voorstel (.pdf) had ingediend om personeel in verpleeghuizen vaker uit voorzorg mondmaskers te laten dragen. "We spraken af dat voorstel verder uit te werken. Als ik nu de zin zie die het ministerie daaraan toegevoegd heeft, dan schrik ik daarvan", zegt Buurman nu.

Op de aanpassing in het advies voor dagbestedingschauffeurs - om in plaats van een mondmasker dus eerst een coronascherm te overwegen - gaat het ministerie niet inhoudelijk in.

Verschillende OMT-leden zeggen anoniem tegen Nieuwsuur dat zij de aanpassingen die het ministerie deed niet als "verduidelijkingen" beschouwen, maar zien als inhoudelijke bemoeienis met de tekst. Zij hadden al langer het gevoel dat er politieke sturing op de adviezen plaatsvond, maar konden dat niet goed nagaan. Volgens deskundigen worden vermoedens van politieke inmenging nu voor het eerst concreet.