Wie de nieuwe ministers en staatssecretarissen worden, is nog onbekend. Maar voordat de kersverse bewindspersonen onder aanvoering van premier Schoof op het bordes staan, moeten ze zich melden voor een hoorzitting in de Tweede Kamer. Nederland doet dat dit jaar voor het eerst. Wordt het een politiek spektakel of vooral een gezellige kennismaking?
Het idee van de hoorzittingen komt van D66 en haalde vorig jaar een nipte meerderheid in de Tweede Kamer. Kandidaat-ministers en -staatssecretarissen mogen een praatje over zichzelf houden van maximaal 4 minuten. Daarna beantwoorden ze vragen van Kamerleden. Dat wordt geen lang debat: fracties mogen één vraag stellen en bovendien niet doorvragen.
De vraag is wat het politiek of inhoudelijk oplevert.
Doel van de hoorzitting is: meer transparantie. "De kandidaat-bewindspersonen kunnen zich presenteren aan Nederland", zegt D66-Kamerlid Joost Sneller. "Maar ook verantwoording afleggen over dingen die in het verleden gebeurd zijn of vragen beantwoorden over hun geschiktheid en motivatie."
Kamerleden kunnen na afloop van de hoorzittingen de benoeming van een bewindspersoon niet tegenhouden. Uiteraard kan een slecht optreden de politieke toekomst van een kandidaat-minister wel in de weg staan.
Sloveense zakte door het ijs
De hoorzittingen zijn losjes geïnspireerd op Amerika en Brussel, waar het al langer gebeurt. Al hebben ze bij de EU wel een heel ander karakter. Vorig jaar konden Europarlementariërs Wopke Hoekstra het vuur aan de schenen leggen voordat hij klimaatcommissaris zou worden. Tijdens een soortgelijke interviewsessie in 2014 maakte de Sloveense oud-premier Alenka Bratusek een zwakke indruk. Ze toonde te weinig dossierkennis en het Europees Parlement steunde haar kandidatuur niet.
"Je wordt daar echt op de gril gelegd", zegt hoogleraar staatsrecht Wim Voermans. "Het wordt een beetje een circus. De vraag is wat dat nou politiek of inhoudelijk oplevert."
Hoewel de hoorzittingen in Nederland lang niet zo veel gewicht hebben, vreest Voermans ook hier voor circusachtige taferelen. "Dat een sfeer ontstaat waarbij bij een eerste ontmoeting met een kandidaat-bewindspersoon direct geprobeerd wordt om die te beschadigen, bijvoorbeeld door allerlei vragen te stellen die misschien niet zo relevant zijn."
Toch is de staatsrechtkundige niet alleen maar sceptisch: "Het is natuurlijk ook goed dat Nederland te zien krijgt wat voor vlees ze in de kuip hebben. Zeker met een kabinetsploeg die misschien voor de helft bestaat uit ministers van buiten de politiek."
Ook VVD en CDA hebben twijfels. Die eerste partij twijfelt over het nut. CDA-fractievoorzitter Henri Bontenbal vreest net als Voermans voor een circus, of zoals hij het zelf noemt: "Amerikaanse toestanden". "In Nederland is een minister minister totdat de Kamer het vertrouwen opzegt. Dat is een goede regel waar we ons denk ik aan moeten houden."
Kandidaat-ministers of -staatssecretarissen worden in Nederland uitvoerig gescreend. De AIVD en de Belastingdienst onderzoeken of er integriteits- of vertrouwenskwesties zijn die mogelijk een probleem kunnen zijn. Die screening is volgens Voermans heel secuur. "En veel steviger dan het parlement kan doen. Dan kan je afvragen: waarom dan een dubbele 'test'?"
Premier Schoof hoeft niet
Formateur Richard van Zwol is op dit moment druk bezig nieuwe bewindspersonen te zoeken. Dat doet hij samen met de partijleiders van PVV, VVD, NSC en BBB, en natuurlijk met beoogd premier Dick Schoof. Opvallend: die laatste is uitgezonderd van een hoorzitting omdat hij namens het hele kabinet op een later moment de regeringsverklaring gaat verdedigen.
Het is best raar dat Schoof niet hoeft te komen, erkent D66-Kamerlid Sneller. "Ik zou het wel sterk vinden als hij zelf gewoon zegt: doe mij ook zo'n hoorzitting, ik hoef geen uitzonderingspositie."
Schoof heeft nog niet gezegd of hij dat van plan is. Wel liet formateur Van Zwol bij andere media doorschemeren dat de kandidaat-premier het waarschijnlijk niet gaat doen. Voermans vindt dat jammer: "Het zou voor de aanstaande bewindspersonen echt een steun in de rug kunnen zijn dat de leider van het stel daar al zit. Het zou hem sieren."
