De vijf weken durende Indiase verkiezingen zijn in volle gang. Het is een gigantische operatie: verspreid over het land staan voor de 900 miljoen kiezers één miljoen stembureaus.
Nooit eerder werden die kiezers door de kandidaten zo effectief bereikt als dit jaar. Sinds de vorige verkiezingen in 2014 is het aantal Indiërs met een smartphone meer dan verdubbeld, tot zo'n 350 miljoen. Smartphones en snel internet zijn in korte tijd tot alle lagen van de samenleving doorgedrongen.
Sociale media, met name Facebook en Whatsapp, worden door de politieke partijen ingezet om nieuws en campagneboodschappen snel te verspreiden, ook in gebieden en onder bevolkingsgroepen die lastig te bereiken zijn. Het publiek lijkt dus beter geïnformeerd dan ooit.
Leger van sociale media-vrijwilligers
Nikhil Kumar is sociale-mediavrijwilliger bij de BJP-partij van premier Narendra Modi, in het kiesdistrict Ghaziabad. Hij deelt op Facebook en Whatsapp bijvoorbeeld een video van een man die vertelt dat hij zijn huis via een woningplan van de overheid kon kopen. "Ik deel dit in alle Whatsapp-groepen van de BJP bij mijn stembureau en in al mijn persoonlijke Whatsapp-groepen."
De BJP heeft honderdduizenden vrijwilligers zoals Kumar. Ze worden speciaal ingezet voor het maken en verspreiden van campagnemateriaal op sociale media.
Ook de andere partijen zetten groot in op Whatsapp, zegt onderzoeksjournalist Samarth Bansal. Hij onderzoekt het gebruik van sociale media door politieke partijen bij de Indiase verkiezingen. "Als manier om kiezers te bereiken zijn sociale media heel invloedrijk geworden. Alle politieke partijen hebben honderdduizenden Whatsapp-groepen gecreëerd."
Dit heeft wel een keerzijde. Naast dat smartphones Indiërs in staat stellen zich beter te informeren, verspreidt ook nepnieuws zich nu sneller en verder dan ooit. "In al die Whatsapp-groepen vind je ook overal volledig valse informatie", zegt Bansal.
Misleiding
Bansal volgt zelf enkele duizenden openbare Whatsappgroepen. Daarin worden dagelijks nepberichten verspreid ten nadele van zowel regeringspartij BJP als de Congrespartij, de grootste oppositiepartij. De partijen ontkennen doorgaans dat ze deze berichten verspreiden. Volgens Bansal huren de partijen bedrijven in om valse informatie te verspreiden om de ander in een kwaad daglicht te stellen.
Daarnaast gebruiken partijen sociale media om zichzelf met misleidende berichten in een positief daglicht te stellen. Bansal noemt een voorbeeld. "De minister van Spoorwegen tweette onlangs een video van een in India geproduceerde hogesnelheidstrein. Het beeld is duidelijk versneld."
"Fact checkers hebben erover geschreven, maar de video staat nog steeds online, er is geen actie ondernomen", zegt Bansal. "Er is geen enkele verantwoording voor de uitspraken van politici."
De journalist maakt zich grote zorgen over de effecten van dit soort misleidende berichten en nepnieuws op de Indiase maatschappij. "Als het gaat om het onderscheiden van waarheid en leugens, het ter verantwoording roepen van de overheid, hoe we functioneren als samenleving, de polarisatie die we zien."
Vermoord na valse geruchten
Dat de effecten van nepnieuws groot kunnen zijn, weten ze in India maar al te goed. Zo werd bij een groot aantal moorden vorig jaar een verband gelegd met Whatsapp. Sommige van de slachtoffers werden aangezien voor kinderontvoerders, nadat hun aanvallers waren 'gewaarschuwd' via geruchten die viral gingen op Whatsapp.
Voor zover bekend hebben valse campagneboodschappen nog niet geleid tot zulke extreme gevolgen, maar ook bij de verkiezingen gaat sommig nepnieuws behoorlijk ver. Zo ging er eind februari een foto rond waarin werd beweerd dat de Pakistaanse premier huilend op tv verscheen na de luchtaanval van India op een terroristisch kamp in Pakistan.
"Dat huilen is nooit gebeurd", zegt Bansal. "Op een subtiele manier onderschrijft dit premier Modi's imago van sterke man, degene die ons kan redden van de terroristen. Dit voorbeeld past binnen een enorme stroom aan content die dit moet onderschrijven."
De bron van dit specifieke bericht is opvallend: de NaMo-app van premier Modi zelf, die door zo'n tien miljoen burgers wordt gebruikt en veel wordt gepromoot in de BJP-campagne.
Binnen de app wordt actief gebruik gestimuleerd met een puntensysteem, legt Ravi Bhati uit. Hij is makelaar en een supporter van Modi's BJP-partij. "Wanneer je ervoor zorgt dat andere mensen posts in de app waarderen en delen, dan kun je het label 'Modi's Superfan' krijgen. Daarom gebruiken we de app veel."
Als we de premier niet kunnen vertrouwen, wie dan wel?
Bhati maakt zich geen zorgen om misinformatie in de NaMo-app of in zijn eigen Whatsappgroepen. "Via sociale media blijf ik op de hoogte van wat er in de wereld speelt. Ik vertrouw alle informatie in de NaMo app. Want op deze manier maken we rechtstreeks contact met onze premier. Als we de premier niet kunnen vertrouwen, wie dan wel?"
Hij is zich er wel bewust van dat er nepnieuws rondgaat op sociale media. "Als het voorbij komt in nieuwsgroepen, dan vertrouw ik de inhoud niet, maar als ik iets doorgestuurd krijg door vrienden, dan vertrouw ik het wel."
En daar zit een belangrijk deel van het probleem: mensen vertrouwen berichten die ze via vrienden krijgen vaak klakkeloos. Of de vrijwilligers die voor de partijen berichten verspreiden zich hiervan bewust zijn? "We hebben miljoenen supporters, en sociale media is een open forum", zegt Amit Parashar, hoofd van BJP's ICT-afdeling in het kiesdistrict Ghaziabad.
"Je moet altijd voorzichtig zijn en de controle houden over nepnieuws." Maar, benadrukt ze nog, "officieel houden wij ons hier niet mee bezig, omdat wij genoeg berichten te circuleren hebben over het goede werk van de overheid".
Doorslaggevend?
En dat sociale media en de opmars van smartphones ook veel positiefs brengen, is overduidelijk. "Iedereen gebruikt sociale media, het bereikt de massa's", zegt Dolly Sharma, kandidate voor de Congrespartij in Ghaziabad. "Via sociale media kunnen we ook die gebieden bereiken waar we met het traditionele campagne voeren niet kunnen komen."
Zullen sociale media doorslaggevend zijn? "Of het ook de verkiezingen in de richting van een bepaalde partij zal zwaaien, dat weet niemand", zegt journalist Bansal. "De middelen zijn er, dus waarom niet."
