India strijdt niet alleen tegen overstromingen, maar ook tegen nepnieuws

• Carmen Nelissen

  redacteur Buitenland

Het water stond er in honderd jaar nog nooit zo hoog. 800.000 Indiërs zijn dakloos geworden, bijna 400 vonden de dood. En nu kampt de regering ook met een tweede probleem in de deelstaat Kerala. Op sociale media verspreiden zich continu berichten met valse informatie over de overstromingen in het gebied.

'Dammen staan op het punt van doorbreken', 'de overheid staakt de reddingswerkzaamheden' of 'het geld uit het centrale noodhulpfonds wordt niet gebruikt'. Zulke claims, verkondigd in tekst of beeld, worden in Kerala in korte tijd duizenden keren verspreid . Ze veroorzaken soms grote paniek onder de bevolking.

De overheid roept de Indiërs op om te stoppen met de verspreiding van alle ongegronde geruchten. Maar nepnieuws is een probleem dat zich maar moeilijk laat aanpakken, vooral in India.

Neplegerofficier en lekkende dammen

In een van de voorbeelden van nepnieuws is een man te zien, gehuld in een legeruniform, die in een filmpje 'bekendmaakt' dat het leger de reddingswerkzaamheden in Kerala staakt. Het filmpje kwam de afgelopen week voorbij in talloze WhatsApp-groepen en werd ook op Facebook duizenden keren gedeeld.

Het leger reageerde op het bericht met een eigen tweet: de man is een "oplichter" en verspreidt "desinformatie". Verder roepen ze op om het bericht niet verder te verspreiden en is er een nummer ingesteld waarop nepnieuws kan worden gemeld, ook weer via WhatsApp.

"Veel meer dan proberen de geruchten te ontkrachten, kunnen ze niet doen," zegt India-correspondent Aletta André. "Het is vaak moeilijk, zo niet onmogelijk, om te achterhalen wie er achter de berichten zit."

In de veel WhatsApp-groepen van buurtbewoners en families gaan bijvoorbeeld ook veel oude foto's en filmpjes rond. Een voorbeeld is de zogenaamd ondergelopen parkeerplaats van een Renault-dealer in Kochi, een stad in de deelstaat.

Ook dit bericht ging als een lopend vuurtje rond op WhatsApp en Twitter. De autodealer in Kochi kwam de berichten op het spoor en heeft inmiddels laten weten dat het om een oude foto gaat. Zijn parkeerplaats is gewoon droog, zegt hij.

Op de grootste factcheck-website van India, BOOM, staan verschillende artikelen waarin geruchten worden ontkracht. Zo blijkt een video van een ondergelopen vliegveld afkomstig uit Mexico. Een filmpje van auto's die worden meegesleurd door een krachtige stroming, zijn gemaakt tijdens de tsunami in Japan in 2011.

Sommige berichten zijn minder onschuldig. Via WhatsApp werd in een audiobericht gewaarschuwd voor het mogelijke doorbreken van de Mullaperiyar-dam. Volgens de afzender, van wie onbekend is wie het is, zouden er scheuren in het betonnen werk zitten en "zou er water doorheen lekken".

De deelstaatregering laat in een brief weten dat de geruchten over de dam ongegrond zijn en dat er onderzoek is begonnen naar wie er aan de basis van de geruchten staat.

Niets nieuws

In India worstelt de overheid al langere tijd met het fenomeen 'nepnieuws'. In mei en juni werden 27 mensen vermoord door woedende menigtes. Zij waren opgejut door doorgestuurde WhatsApp-berichten waarin werd gewaarschuwd voor kinderlokkers of verkrachters. Vreemdelingen werden het slachtoffer.

Zo'n appje ziet er zo uit:

India-correspondent Aletta André legt uit waarom nepberichten zo kunnen floreren in het land. "Het vertrouwen in de media is in India erg groot", vertelt ze. "Als je dat combineert met bestaande vooroordelen tegen bepaalde groepen binnen India, dan krijg je een levensgevaarlijk cocktail."

Al in 2013 was dat effect te zien, bij rellen tussen Hindoestanen en moslims. "Video's die de rondte gingen moesten 'bewijzen' dat de ene groep de ander iets erg aandeed." Later bleken die filmpjes een paar jaar daarvoor te zijn opgenomen in Afghanistan.

Ook onwetendheid speelt een grote rol, zegt André. "Mensen gaan ervan uit dat de berichten echt zijn, want waarom zouden ze anders worden verspreid?"

Maar in sommige berichten is een duidelijk politiek motief terug te vinden, ook bij het nepnieuws uit Kerala. "Zo ging het gerucht de rondte dat het centrale noodfonds, dat is opgericht om hulp te bieden bij de overstromingen, het geld niet uitgaf", zegt André. "In plaats daarvan, zo raadde de schrijver van het bericht aan, kon er beter geld worden overgemaakt naar andere organisaties."

Harder aanpakken

Voor de Indiase regering is het dweilen met de kraan open. Volgens André sturen ze voor elk nepbericht een bericht de deur uit waarin ze de aantijgingen ontkennen. "Maar deze berichten gaan vaak niet zo viraal als de nepberichten. Ze bereiken dus veel minder mensen."

Van invloed is volgens onze correspondent ook dat de bevolking in Kerala momenteel een kwetsbare groep is. "Ze zijn bang. Velen zijn net hun huis kwijtgeraakt." In de hechte Indiase gemeenschappen voelen ze zich verantwoordelijk voor elkaar, legt ze uit.

In enkele gevallen lukt het de politie om te achterhalen wie het bericht verspreidde. Dan kan er een aanklacht worden ingediend. Dat was het geval bij de man die zich voordeed als legerofficier. Hij bleek werkzaam bij een organisatie voor voormalig soldaten. De oud-militair is nu aangeklaagd.