WhatsApp is in India onderdeel van een levensgevaarlijke cocktail
De 21-jarige Jetti Yadaiah uit het dorp Manajipet in Zuid-India heeft geluk gehad. Vorige maand ontving hij een audiobericht via WhatsApp: "Pas op voor deze man. Hij doet alsof hij dekens verkoopt, maar hij ontvoert kinderen. Als je hem ziet, dood hem dan. En stuur dit bericht door naar zoveel mogelijk mensen."
Bij het bericht stond een foto van hemzelf. "Ik was heel bang", vertelt hij. "Andere mensen zijn vermoord door zulke berichten. Dat zou mij ook makkelijk kunnen overkomen."
Bekijk de video voor een voorbeeld van een oproep om een foto te delen:
In India werden de afgelopen twee maanden ten minste 27 mensen vermoord door woedende menigtes, die dachten dat ze met kinderhandelaren te maken hadden. De oorzaak: nepnieuws dat wordt verspreid via WhatsApp en andere lokale berichtendiensten.
India is voor WhatsApp de belangrijkste afzetmarkt. Ruim 300 miljoen Indiërs hebben een smartphone, en 200 miljoen van hen gebruiken WhatsApp. Per dag worden ruim 13 miljard berichten verstuurd, vaak via groepen, waar bijvoorbeeld een heel dorp lid van is.
"De mensen hebben zoveel vertrouwen in hun vrienden en familie, dat ze de geruchten gauw geloven", zegt Rema Rajeshwari, het hoofd van het district waar Yadaiah woont. Ook speelt laaggeletterdheid in sommige gebieden een rol: mensen die geen traditionele media gewend zijn, krijgen via WhatsApp nieuws in de vorm van beeld en geluid.
Levensgevaarlijke cocktail
Het vertrouwen in sociale media, gecombineerd met bestaande vooroordelen en achterdocht in de samenleving, vormen een levensgevaarlijke cocktail in India.
WhatsApp reageerde geschokt op de gebeurtenissen. Het bedrijf heeft aanpassingen aan zijn app doorgevoerd. Ondertussen gaat de lokale politie van dorp tot dorp om nog meer doden te voorkomen.
Yadaiah is geitenhoeder en trekt vaak dagenlang rond met zijn kudde. Daarbij gaat hij ook naar een naburige deelstaat, waar de mensen een andere taal spreken. "Aan het eind van de dag zijn mijn kleren en mijn gezicht vies. Mensen die mij niet kennen zouden me verdacht kunnen vinden."
Ik ben mijn leven niet meer zeker.
De slachtoffers van de afgelopen maanden waren willekeurig, maar hadden allemaal met elkaar gemeen dat ze als vreemdeling werden gezien. Zwervers, nomaden, muzikanten en een transgender. Yadaiah durft dan ook niet meer op pad met zijn geiten.
Hij gaat al een maand zijn dorp niet uit, ook al heeft de politie het bericht verspreid dat hij onschuldig is. Er is een aanklacht ingediend tegen de verspreiders van het bericht, een aantal jongens uit het dorp. "Ze zeiden dat het een grapje was", zegt Yadaiah. "Maar ik ben mijn leven niet meer zeker."
De politie in zijn district werkt al sinds maart aan een campagne tegen nepnieuws. "Tijdens een veldbezoek viel het ons op dat de mensen niet buiten sliepen", zegt Rajeshwari. "Dat is ongebruikelijk in maart, omdat het dan heel heet is. Het bleek dat de mensen na het donker hun huis niet meer uit durfden, omdat er berichten over gevaarlijke bendes de ronde deden op sociale media."
Nepnieuws bestrijden met liedjes
Rajeshwari besloot lokale muzikanten in te huren om van dorp tot dorp te gaan en met liedjes tegen nepnieuws te waarschuwen. "Dit is een achtergestelde regio: slechts de helft van de bevolking is geletterd. Dus liedjes werken het best om een boodschap over te brengen."
Zij of een van haar collega's zijn er ook altijd bij. "We vertellen de mensen dat er de afgelopen twee jaar in deze hele regio maar één kind is ontvoerd, en dat dat kind binnen een dag was gered. Ook zeggen we dat ze de politie moeten waarschuwen, wanneer ze een verdacht persoon zien en niet het heft in eigen handen moeten nemen."
En het hele dorp was paranoïde, door alle berichten over kinderhandelaren op WhatsApp.
Rajeshwari is er trots op dat in haar district geen enkele dode of gewonde is gevallen door nepnieuws. Toch ging het regelmatig bijna mis zoals in het geval van Yadaiah, en ook in het dorp Kashimnagar. Daar deelde een menigte van zeker 200 mensen in mei een paar klappen uit, notabene op dezelfde dag dat Rasjeshwari's muzikanten op bezoek waren geweest.
"Er stonden twee mannen die we niet kenden stil met hun motor, aan de rand van het dorp", zegt Revalli Ramulu, een lid van de dorpsraad. "Ze zagen er rijk uit, hadden dure telefoons en ze bleken ook 20.000 roepies (250 euro) in contanten bij zich te hebben", zegt hij, daarmee verklarend waarom de mannen verdacht werden gevonden. "Het hele dorp was paranoïde door alle berichten over kinderhandelaren op WhatsApp."
Het had hier ook makkelijk uit de hand kunnen lopen.
Ramalu schrok hoe snel het die avond uit de hand liep. "Het bericht over de verdachte mannen verspreidde zich in een paar minuten, en zelfs mensen uit andere dorpen verzamelden zich hier. De mannen waren boos, bang en dronken. Als wij ouderen er niet waren geweest, en de politie niet op tijd was gekomen, dan had het hier ook makkelijk uit de hand kunnen lopen."
Sociale media hebben een verantwoordelijkheid de content van hun platformen te reguleren, vindt Rajeshwari. "Dat kunnen wij onmogelijk doen." Maar niet alle schuld ligt bij sociale media, voegt zij daaraan toe. Het geweld komt voort uit bestaande problemen in de samenleving. "Wanneer een bepaalde groep mensen andere mensen wil aanvallen, en zo ver gaat hen te doden, dan blijkt dat ze haatgevoelens hebben. Sociale media versterken de bestaande vooroordelen in dit land."
