Worden groepen Facebooks volgende hoofdpijndossier?
Er sluimert een nieuw potentieel probleem voor Facebook, waarbij de verspreiding van bijvoorbeeld desinformatie en haatzaaien centraal staat.
Dit keer doet dat probleem zich niet voor in het nieuwsoverzicht, dat Facebook de News Feed noemt. Dat is het bekendste 'product' van het platform waarin je alle berichten van vrienden, familie en organisaties ziet. De feed kwam na de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 onder vuur te liggen vanwege de verspreiding van nepnieuws.
De waarschuwing geldt voor groepen, zowel op Facebook als op WhatsApp. De vrees is dat de deelnemers daarvan elkaar versterken in hun (wellicht al radicale) gedachtegoed.
Ik ben Mark en ik ben lid van de Zuckerberg Familie-groep. Ik ben ook lid van Max' Circle, dat is ook onze familie, alleen delen we daar leuke foto's van mijn dochter die gekke dingen doet. Ik ben lid van vijf groepen voor mensen die dezelfde hond leuk vinden.
Met bovenstaande woorden begon Facebook-topman Mark Zuckerberg vorig jaar juni - nu ruim een jaar geleden - een toespraak tijdens een conferentie van het sociale netwerk. Zijn boodschap was duidelijk: Facebook zou zich vanaf dat moment meer op groepen richten.
Het publieke archief
Tot een paar jaar geleden was het de trend om met iedereen informatie te delen en was die (in principe) voor altijd opgeslagen in het publieke archief. Maar dat is al een tijdje aan het veranderen, signaleren onderzoekers.
"Mensen delen hun leven steeds vaker liever in kleinere groepen", zegt Ethan Zuckerman. Hij is directeur van het Centrum voor Civiele Media aan de toonaangevende Amerikaanse technische universiteit MIT. "Ik denk dat dat niet zozeer te maken heeft met dat er met de tijdlijn wordt meegekeken, want dat gebeurt in groepen ook. Naar mijn idee zijn mensen het zat dat ze niet zichzelf kunnen zijn."
Dat komt volgens Zuckerman doordat je vriendenlijst op Facebook nu zo groot is, dat niet alleen je vrienden berichten zien maar je opa en oma ook. En dat wil je niet altijd. Dat gevoel herkent Peter Kerkhof, hoogleraar Social Media aan de Vrije Universiteit Amsterdam. "Waarschijnlijk kijken we straks op de afgelopen jaren terug als een periode waarin we als mensen heel raar gedrag hebben vertoond door alles met iedereen te delen."
Facebookgroepen - open of besloten - kunnen dan een uitkomst bieden. Groepen bieden de mogelijkheid om over specifieke onderwerpen te praten. Zoals dus over de leukste dansjes van Zuckerbergs' dochter Max, over raceauto's of mensen die dezelfde ziekte hebben.
Die gesprekken in groepen kunnen voor gebruikers een extra reden zijn om vaker naar Facebook te komen. Daar zit dan ook de motivatie van Facebook: hoe vaker jij langskomt op Facebook, hoe beter het netwerk je kent en hoe meer geld het aan je kan verdienen.
Zuckerman benadrukt ook dat groepen belangrijk zijn. "Ik ben een diabetespatiënt, het is heel waardevol om Facebook-groepen te hebben waarin ik hierover kan praten." Tegelijkertijd heeft hij zorgen over de effecten die groepen op individuele gebruikers kunnen hebben.
Extremere standpunten
"Het is heel makkelijk om deel te nemen aan een groep en die groep vervolgens in een bepaalde ideologische richting te sturen", zegt hij. "Daarnaast moet je weten dat mensen in groepen de neiging hebben om extremere standpunten in te nemen." Vooral groepen waar veel mensen dezelfde mening hebben, gebeurt dit volgens de MIT-onderzoeker. Wat bijvoorbeeld kan leiden tot haatzaaien en oproepen tot geweld.
En doordat een deel van de groepen besloten is, vervolgt Zuckerman, is het voor onderzoekers lastig om te zien wat er in zo'n groep gebeurt en op welke manier. "Waar we in 2016 bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen zagen in welke mate nepnieuws werd verspreid, is dat in groepen lastiger te volgen."
Het is zo'n groot netwerk geworden dat de kans dat Facebook zich opnieuw in de vingers snijdt gewoon aanwezig is.
Twee Nederlandse wetenschappers die de NOS sprak, snappen de angst, maar zijn voorzichtig in het bevestigen ervan. "Ik weet niet zeker of ze meer beïnvloed worden in groepen. Een groep kan er wel voor zorgen dat je bestaande ideeën worden versterkt", zegt Kerkhof van de VU.
Mark Deuze, professor Mediastudies aan de UvA, reageert ook behoedzaam. "Het kan gevaarlijk zijn, maar aan de andere kant moeten we hier ook niet te zenuwachtig over doen." Hij denkt tegelijkertijd wel dat dit onderwerp wel de potentie heeft om een hoofdpijndossier te worden: "Het is zo'n groot netwerk geworden, dat de kans dat Facebook zich opnieuw in de vingers snijdt gewoon aanwezig is. Dat maakt het platform kwetsbaar."
Het is onduidelijk hoeverre dit probleem zich in Nederlandse Facebook- en WhatsApp-groepen voordoet. Volgens Kerkhof is daar onvoldoende zicht op: "Als je echt wil weten hoe het zit, zit er niks anders op dan in heel veel Facebookgroepen deel te nemen." En bij besloten groepen kan dat lastig worden.
Donkere kant van WhatsApp-succes
In Azië is het probleem omtrent groepen in ieder geval al wel zichtbaar. Een voorbeeld van hoe het mis kan gaan met bijvoorbeeld WhatsApp is te vinden in India.
India geldt als de grootste afzetmarkt voor de chatdienst met meer dan 200 miljoen gebruikers. Aan dat succes kleeft ook een behoorlijk nadeel. Onlangs schreef The Washington Post dat er dit jaar in India al negen mensen zijn omgekomen door geweld dat wordt gelinkt aan WhatsApp.
Via de app worden geruchten verspreid die hebben geleid tot geweld. Dat gebeurt zeer waarschijnlijk in individuele gesprekken en in groepschats. In het artikel wordt duidelijk dat zowel de chatdienst als de Indiase overheid geen goed antwoord heeft op deze geweldsuitbarsting. Daar komt bij dat de communicatie in de app zodanig versleuteld is (end-to-end-encryptie) dat het voor niemand - buiten de zenders en ontvangers om - mogelijk is om mee te lezen.
De NOS heeft WhatsApp vrijdag gevraagd om commentaar op deze ontwikkelingen, maar het bedrijf heeft tot op heden niet gereageerd.