Van Duin staat stil bij verdraagzaamheid en vrijheid • Bevrijdingsvuur om middernacht

Terugblik Nationale Herdenking Amsterdam

In heel Nederland zijn vanavond de slachtoffers herdacht die sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zijn gevallen tijdens oorlogen en vredesmissies. Zo ook op de Dam.

Kijk hieronder naar een overzicht van de herdenking in Amsterdam.

Vuur van de Vrijheid

Om 23.05 uur begint op NPO 1 het programma Vuur van de Vrijheid. Daarin brengen bekende artiesten en acteurs in Internationaal Theater Amsterdam een programma over oorlog en herdenken. Aansluitend wordt om middernacht in Wageningen het Bevrijdingsvuur ontstoken, waarmee de overgang wordt gemarkeerd van herdenken naar het vieren van Bevrijdingsdag.

Vuur van de Vrijheid is ook te volgen via NOS.nl en de NOS-app.

Slachtoffers op vrijwel lege Dam herdacht, in heel Nederland twee minuten stilte

In heel Nederland zijn vanavond de slachtoffers herdacht die sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zijn gevallen tijdens oorlogen en vredesmissies. Dat gebeurde met twee minuten stilte om 20.00 uur en met herdenkingen door het hele land. Die waren door de coronapandemie veelal soberder dan gebruikelijk, zo ook op de Dam in Amsterdam.

Lees hieronder het overzichtsartikel over de Nationale Herdenking in Amsterdam.

Bijzonder taptoe-signaal in Goirkese kerk Tilburg

Vier sousafonisten hebben in de Goirkese kerk in Tilburg tijdens Dodenherdenking de taptoe en het Wilhelmus gespeeld. De sousafoon is een van de grootste en zwaarste koperen blaasinstrumenten.

De bedoeling was dat ze helemaal bovenin de kerk zouden staan, maar dat was vanwege de harde wind niet mogelijk. "Het waait gewoon te hard en het is niet veilig. Je waait daar met sousafoon en al van de kerk af", vertelde blazer Kees van der Ven vooraf aan Omroep Brabant. Daarom moest het viertal een verdieping zakken. Ondanks het slechte weer kwamen er toch de nodige Tilburgers luisteren bij de kerk.

Prinses Margriet en Pieter aanwezig bij herdenking Ereveld Grebbeberg

Prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven hebben samen met hun zoon Pieter-Christiaan de herdenkingsplechtigheid op het Militair Ereveld Grebbeberg in Rhenen bijgewoond. Net als bij de bijeenkomst op de Dam was er geen ander publiek aanwezig. In Rhenen worden alle beroepsmilitairen en dienstplichtigen die sinds 1940 voor het koninkrijk zijn gevallen herdacht. Er liggen ruim 800 mensen begraven op het erveld.

Repetities ESF stilgelegd voor Dodenherdenking

In Rotterdam Ahoy zijn de repetities voor het Eurovisie Songfestival 15 minuten stilgelegd voor de Dodenherdenking. De beelden van de bijeenkomst bij het Nationaal Monument op de Dam werden op het 50 meter brede scherm in de zaal getoond.

Terugblik op de kranslegging door koning Willem-Alexander en Máxima

Van Duin staat stil bij verdraagzaamheid en vrijheid

André van Duin stond in zijn toespraak stil bij verdraagzaamheid. Hij vertelde dat hij normaal gesproken op 4 mei altijd naar het Homomonument gaat. "Drie grote roze driehoeken op de grond, vormen het symbool van discriminatie en vernedering. Er liggen daar altijd bloemen, het hele jaar door."

Tegelijkertijd staat het ook symbool voor de vrijheid die wij in Nederland kennen. "Het feit dat wij in Nederland sinds 1987, als eerste in de wereld, zo'n monument hebben, tekent onze vrijheid. De vrijheid dat iedereen, hier zichzelf mag zijn. Iedereen, zonder dat iemand anders daar wat van zegt."

Lees de toespraak hier terug. De beelden kun je hieronder bekijken.

Spontaan stiltemoment op het Domplein

Op het Domplein in Utrecht hielden 150 mensen spontaan twee minuten stilte.

Toespraak André van Duin begonnen

Vorig jaar hield de koning een toespraak tijdens de herdenking op de Dam. Deze keer wordt dat gedaan door 'de koning van de lach': presentator, zanger, komiek en acteur André van Duin (1947). Een verrassende keuze, dat vindt hij zelf ook. "Ik was zeer verbaasd, niet eerder heeft iemand uit mijn vakgebied op de Nationale Dodenherdenking gesproken. Tot nu toe waren het steeds politieke en bestuurlijke autoriteiten. Ik denk dat mensen verrast zijn om me te zien, maar het wordt natuurlijk wel een serieuze boodschap."

Kransen van nabestaanden en overlevenden

Scouts leggen kransen namens nabestaanden en overlevenden van oorlogsgeweld en vervolging.

Nu 'spoken wordartiest' Amara van der Elst

Na de twee minuten stilte en het Wilhelmus is het nu de beurt aan Amara van der Elst, een 'spoken word-artiest'. Deze woordkunstenares won vorig jaar de landelijke editie van De Kunstbende in de categorie 'Theater', en won ook de spoken word-wedstrijd die onderdeel is van de Martin Luther King Lezing.

Kijk hieronder naar haar voordracht.

Koning, koningin leggen eerste krans

Koning Willem-Alexander en koningin Máxima hebben de eerste krans gelegd namens de gehele Nederlandse bevolking. Deze krans wordt gelegd vlak voor de twee minuten stilte.

Monument op de Dam: gedenkteken vol betekenis

Al 65 jaar is het Monument op de Dam het middelpunt van de Nationale Dodenherdenking. Elke 4 mei is de rijzige zuil op zijn concentrische verhoging het toneel van kransleggingen, de Taptoe en twee minuten stilte. Toch kennen niet veel mensen de symboliek achter de beeldengroepen of weten wat de cryptische tekst op het monument betekent. Lees er in onderstaand artikel meer over.

Herdenking op de Dam begonnen

Op de Dam in Amsterdam is de herdenking begonnen. Zo meteen leggen koning Willem-Alexander en koningin Máxima een krans, en na 20.00 uur houdt André van Duin een toespraak. Op de Dam is geen publiek aanwezig, wel is er een kleine groep genodigden.

Ruim 5500 digitale bloemen gelegd bij Nederlandse monumenten

Ruim 5500 mensen hebben dit jaar een digitale bloem gelegd bij de meer dan 4000 oorlogsmonumenten in Nederland. Op deze manier kan iedereen stilstaan bij de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, "ook wanneer je niet in de gelegenheid bent om een monument te bezoeken", aldus het comité.

Lees terug: de 4 mei-voordracht van Roxane van Iperen

De 4 mei-voordracht van Roxane van Iperen is terug te lezen via dit document. Ze zei onder meer dat er na de oorlog een opbeurend zelfbeeld ontstond op basis van "niet-weten".

"Niet-weten hoe woorden tot een geoliede vernietigingsmachine leidden, waarin velen onmisbare raderen waren. Niet-weten van de trauma's van de vogelvrijverklaarden, wier stemmen merendeels en letterlijk in rook opgingen. Niet-weten als bron van misplaatste weemoed over vervlogen tijden, waaruit ook hedendaagse politici nog gretig tappen."

Kijk hieronder de voordracht terug.

Indisch Onze Vader sluit bijeenkomst Nieuwe Kerk af

De bijeenkomst in de Nieuwe Kerk werd afgesloten met het Indisch Onze Vader, gezongen door Jessica Manuputty. De herdenking wordt over ongeveer een half uur voortgezet bij het Nationaal Monument op de Dam.

'Mijn hele leven lang heb ik eraan gedacht'

Nico Scholte moest op 14-jarige leeftijd toekijken hoe dertig mannen op 12 maart 1945 geëxecuteerd werden in het Amsterdamse Weteringplantsoen. Scholte, nu 90 jaar, is nog altijd tot tranen toe geroerd als hij erover praat.

Nu de 4 mei-voordracht van Roxane van Iperen

Schrijfster Roxane van Iperen houdt nu haar 4 mei-voordracht, tijdens de herdenkingsbijeenkomst in de Nieuwe Kerk. De tekst heeft de titel Stemmen uit het diepe gekregen. Van Iperen is bekend van onder meer haar boek 't Hooge Nest, over de Joodse zussen Janny en Lien Brilleslijper, die tijdens de Tweede Wereldoorlog vele onderduikers verborgen in het huis waar zij woonden: 't Hooge Nest in Naarden.

De literaire lezing vormt sinds 1992 een vast onderdeel van de bijeenkomst in de Nieuwe Kerk.

Erwin Kamp: laten we samen in stilte overdenken

Erwin Kamp, hoofdkrijgsmachtraadsman bij Defensie, wees er in zijn toespraak in de Nieuwe Kerk op dat 76 jaar geleden, een mensenleven geleden, de Tweede Wereldoorlog eindigde. "Een mensenleven geleden was een mensenleven vaak niets waard. Nu wel", zei hij. "En nu, vandaag, staan wij stil bij de verloren levens. Laten wij samen in stilte overdenken. Ieder van ons, in overeenstemming met onze individuele levensovertuigingen, godsdienstig of niet godsdienstig", zei hij.

Kamp riep ook op tot dankbaarheid voor de vrijheid. "En de mensen die hiervoor het hoogste offer hebben gebracht. Laten wij ons ervan bewust zijn, dat mensen zich tot op de dag van vandaag inzetten voor onze vrijheid. Wij zullen hun voorbeeld volgen."

Koninklijk paar gearriveerd bij het Paleis op de Dam

Bijeenkomst in de Nieuwe Kerk begonnen

In de Nieuwe Kerk in Amsterdam is de herdenkingsbijeenkomst begonnen. Straks houdt schrijfster Roxane van Ieperen daar de 4 mei-voordracht, eerst is het de beurt aan korte getuigenissen op muziek. De getuigenissen worden uitgesproken door Giselle Ecury, nabestaande van verzetsman Boy Ecury, veteraan Daan Boissevain, Paul Blokhuis, staatssecretaris van VWS en oorlogsoverlevende Jacques Grishaver.

André van Duin houdt toespraak in verwarmde bodywarmer

André van Duin, die vanavond een toespraak zal houden op de Dam, heeft zich goed voorbereid op het gure weer, zo vertelde hij eerder vandaag op NPO Radio 2. "Het gaat regenen, dus ik heb de papiertjes in ieder geval geplastificeerd", legt hij uit. "En het is ook heel koud, dus ik heb ook een bodywarmer aan. Zo'n elektrische, die op een batterij gaat en ook zelf warmte geeft. Het zal niet meevallen, wat het weer betreft."

Van Duin vertelde onder meer over Rotterdam, waar hij is geboren in 1947, als eerste generatie die zonder oorlog opgroeide. "Ik vond het als kind een geweldige speeltuin. Overal kon je je verschuilen achter brokstukken en verstoppertje doen, tikkertje spelen en vuurtje stoken. Ik heb dat nooit als een dramatische plek ervaren", legt Van Duin uit.

Thuis werd er ook niet over de oorlog gesproken. Zijn vader werd tijdens de oorlog naar Duitsland gedeporteerd als dwangarbeider. "Maar hij heeft daar nooit over willen praten, heeft het altijd verdrongen ofzo. Hij zei altijd: 'Dat wil je niet weten, jongen.'"

Nationale Dodenherdenking bij de NOS

-Nationale Herdenking in Amsterdam

18.45 - 20.30 uur NPO 1 en NOS.nl / NOS-app

18.30 - 20.30 uur op NPO Radio 1

18.30 - 20.30 uur op Facebook

18.30 - 20.30 uur op YouTube

De herdenkingsbijeenkomst in de De Nieuwe Kerk met de 4 mei-voordracht door schrijfster Roxane van Iperen. Aansluitend is de Nationale Herdenking op de Dam, waar koning Willem-Alexander en koningin Máxima een krans leggen. André van Duin houdt een toespraak. Op de Dam is geen publiek aanwezig.

-Documentaire over Jacoba van Tongeren

20.35 - 21.00 uur, NPO 2

Portret van een bijzondere verzetsvrouw in Amsterdam die na de oorlog in de vergetelheid raakte. Ze liet unieke memoires na over haar werk als leider van de verzetsgroep Groep2000.

-Documentaire over Etty Hillesum

21.00 - 21.55 uur, NPO 2

Programmamaker Mélinde Kassens volgt biografe Judith Koelemeijer in haar zoektocht naar nieuwe feiten over het leven van de Joodse vrouw Etty Hillesum, die na de oorlog bekendheid kreeg door haar oorlogsdagboeken.

-Vuur van de Vrijheid

23.05 - 00.11 uur, NPO 1 en NOS.nl / NOS-app

Bekende artiesten en acteurs brengen in het Internationaal Theater Amsterdam een programma over oorlog en herdenken. Aansluitend wordt om middernacht in Wageningen het Bevrijdingsvuur ontstoken, waarmee de overgang wordt gemarkeerd van herdenken naar vieren, naar Bevrijdingsdag.

Gedetineerde blaast op eigen verzoek taptoe bij Dodenherdenking in gevangenis

Voor het tweede jaar op rij speelt één van de 240 gedetineerden van gevangenis Norgerhaven in Veenhuizen kort voor 20.00 uur op de binnenplaats van de gevangenis de taptoe op zijn trompet. Het is een initiatief van de gevangene, genaamd Cecil, zelf.

"Ik zag vorig jaar, toen er vanwege corona ook al sprake was van een aangepaste herdenking, een oproep om op zoveel mogelijk plekken de taptoe te blazen", zegt Cecil tegen de lokale krant Roden Journaal. "Ik ben toen op de dominee afgestapt om te vragen of ik wellicht in de gevangenis ook mee kon doen aan dit mooie initiatief."

Aboutaleb staat stil bij slachtoffers razzia van Rotterdam

Bij de herdenking op het Nationaal Ereveld in Loenen stond burgemeester Aboutaleb van Rotterdam vanmiddag stil bij de slachtoffers van de razzia in Rotterdam, de grootste van de Tweede Wereldoorlog. Hij noemde het mooi dat zij worden herdacht, "maar het is nog mooier als we naar hen luisteren, van hen leren en als we onze ogen openen voor onrecht".

Hij wees erop dat dwangarbeid nog steeds bestaat, bijvoorbeeld om kleren te naaien en stadions te bouwen. Ook wees hij erop dat oorlog en oorlogstaal nog steeds bestaan. "Hatelijke, vernederende woorden. Woorden die uitsluiten, buitensluiten. Mensen zijn mild voor zichzelf, maar onverbiddelijk voor een ander. Goed en fout lijken dicht bij elkaar te liggen, onder andere vlaggen weliswaar."

De Rotterdamse burgemeester riep op om elkaar daarom eens recht in de ogen te kijken. Want het huiswerk van de oorlogsslachtoffers is helemaal niet zo moeilijk om te maken, aldus Aboutaleb. "Je hoeft alleen maar je geweten te raadplegen. Je hoeft alleen maar stil te staan bij de consequenties van je eigen, dagelijkse keuzes. Je hoeft alleen maar je hart te openen voor een ander. De antwoorden liggen in onze mooie, kleurrijke en vreedzame samenleving besloten."

Groter onderzoek nodig naar Joods verzet

"De Joden hebben zich als makke lammetjes naar de gaskamer laten leiden. Het wordt nog steeds gezegd." Maar niets is minder waar, stelt Martijn Katan. Hij schreef het boek Geen makke schapen, over hoe een grote groep Joden zich actief verzette tegen de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog. Onder wie zijn vader, een oom en een achterneef.

Maar hoe grootschalig het Joodse verzet daadwerkelijk was, is nog altijd niet bekend. Katan pleit daarom voor een groot onderzoek. Dat onderzoek staat "hoog op het verlanglijstje" van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD), laat directeur Frank van Vree weten. "Wij hopen dat we binnen afzienbare tijd dit onderzoek ook daadwerkelijk uit kunnen voeren."

Dam afgesloten voor verkeer

De omgeving van de Dam in Amsterdam is sinds 17.00 uur afgesloten voor de Dodenherdenking. Het gebied is afgezet met hekken. Vanwege de coronamaatregelen kan er dit jaar opnieuw geen groot publiek bij de plechtigheid zijn. De Dam is tot 23.00 uur dicht voor al het verkeer. Trams worden omgeleid. De Noord-Zuidlijn blijft wel rijden.

Nico Scholte moest toekijken bij de executie in Weteringplantsoen

In het zicht van de bevrijding werden op 12 maart 1945 in het Amsterdamse Weteringplantsoen dertig mannen standrechtelijk geëxecuteerd. Nico Scholte, toen 14 jaar, moest gedwongen toekijken.

Scholte, inmiddels 90, is vermoedelijk de laatste ooggetuige die nog in leven is. Elk jaar op 4 mei bezoekt hij het monument ter nagedachtenis aan de massa-executie, tot corona dat vorig jaar onmogelijk maakte.

Ook dit jaar is een collectieve herdenking bij De Gevallen Hoornblazer in het Weteringplantsoen niet mogelijk. Wel is het lokale herdenkingscomité aanwezig bij het monument om mensen te ontvangen die langskomen om bloemen te leggen of een praatje te maken. "We moeten heden en verleden aan elkaar blijven knopen", vindt Loes Mulders. "Dit kan altijd weer gebeuren en gebeurt ook elders in de wereld."

Sobere Dodenherdenking in Kamp Vught

In Nationaal Monument Kamp Vught zijn vanochtend de oorlogsslachtoffers herdacht. Vanwege corona wordt er om acht uur vanavond geen ceremonie gehouden in Vught. In plaats daarvan zijn de plechtigheden opgenomen, zonder publiek.

De directeur van Kamp Vught, Jeroen van den Eijnde, sprak een gedenkwoord uit, schrijft Omroep Brabant. Nabestaanden van verzetsman Herman Alers legden een krans.

Een uniek kijkje in het hoofd van een NSB'er uit Zierikzee

Schrijver Jop Steenhof de Jong kreeg voor een nieuw boek over de Tweede Wereldoorlog het dagboek van een NSB'er uit Zierikzee in handen. "Heel interessant om van een Duitsgezinde inwoner inzicht te krijgen in zijn gedachtenwereld die laatste maanden van de bezetting", vertelt hij tegen Omroep Zeeland.

De Feijter was één van de weinige pro-Duitse inwoners in Zierikzee in dat laatste jaar van de oorlog. Tot op het laatst bleef hij in een Duitse overwinning geloven.

Zijn dagboek stopt abrupt net na de bevrijding. "Hij werd op de avond van 7 mei gearresteerd. Toen heeft hij een tijdje in een interneringskamp in Haamstede gezeten." De middenstander kreeg één jaar en acht maanden detentie opgelegd en keerde toen weer terug naar Zierikzee waar hij weer een winkel begon.

Volgens Steenhof de Jong werd hij uiteindelijk weer in genade aangenomen door de bevolking van Zierikzee. "Je moet begrijpen, het was maar een kleine jongen in het geheel van de foute Nederlanders", aldus Steenhof de Jong.

Jongens met zelfgebouwde Sherman-tank naar plaatselijke Dodenherdenking

Twee jongens uit Sint Isidorushoeve hebben een replica van een Sherman-tank gebouwd. De twee gaan er vanavond mee naar de plaatselijke dodenherdenking.

Vier maanden waren ze ermee bezig. Met afgedankt resthout dat ze bij een bouwmarkt op de kop wisten te tikken besteedden Stijn (11) en Tiemen (13) ieder vrij uurtje aan hun eigen versie van de Sherman-tank.

"Tiemen had een video gezien van een paar Amerikaanse jongens die een tank hadden gebouwd", vertelt Stijn aan RTV Oost. "Zij hadden een Tiger-tank gemaakt. Alleen is dat een Duitse. Dat zagen we toch niet zo zitten." Het werd een Amerikaanse Sherman. "Die vinden we gewoon de mooiste", zegt Stijn.

Met de op schaal gebouwde replica kunnen ze ook rijden. "Met de benenwagen", legt Tiemen uit. "We hebben daarvoor aan de onderkant een hele constructie gemaakt van buizen, twee skelterwielen en zwenkwieltjes van een winkelwagentje. Daar zijn we een hele middag mee bezig geweest."

Vanavond staan ze paraat tijdens de dodenherdenking in hun dorp. "Een beetje pronken", klinkt het stoer. Al houden ze wel een slag om de arm. Want voor vanavond wordt onstuimig weer voorspeld. Maar de jongens hebben een plan B. "Als het weer te slecht wordt, gaan we er morgen op Bevrijdingsdag een rondje mee door het dorp rijden."

Een bloemetje leggen, maar wel binnen een tijdslot, zo herdenken ze in Arnhem

Voor de dodenherdenking in Arnhem konden inwoners intekenen. Ze kregen dan een tijdslot waarbinnen ze een krans of bloemetje konden leggen bij het monument op het Audrey Hepburnplein in hartje centrum.

Onstuimig weer verwacht tijdens de herdenking

Het waait de hele dag al erg hard. Hoewel de wind vanavond iets afneemt zal het ook tijdens de Nationale Herdenking nog flink waaien. Daarnaast is de kans op buien groot en is het rond 20.00 uur met acht graden erg kil.

Waar kun je Dodenherdenking volgen?

Op NPO 1 begint om 18.45 uur de herdenkingsbijeenkomst in De Nieuwe Kerk in Amsterdam. Dan start ook de livestream op NOS.nl en de NOS-app. Rond 19.50 uur begint de Nationale Herdenking op de Dam in Amsterdam, die op alle drie de publieke zenders te volgen is. Op NPO Radio 1 is er vanaf 18.30 uur een extra uitzending over de Nationale Herdenking.

De NOS doet ook verslag van Dodenherdenking op een locatie elders in het land, waar het thema Vrouwen in Verzet met gesprekken en reportages wordt ingevuld.

Jacoba en tante Riek; vrouwen die hun leven riskeerden in het verzet

Presentator Malou Petter vertelt de bijzondere verhalen van twee verzetsvrouwen die ieder een eigen verzetsgroep oprichtten: Jacoba van Tongeren en Heleen Kuipers-Rietberg (schuilnaam 'tante Riek').

Tweede Kamer herdenkt oorlogsslachtoffers

In de Tweede Kamer is de Tweede Wereldoorlog herdacht. Dat gebeurde met toespraken en kransleggingen bij de Erelijst van Gevallen, een document met 18.000 namen van mensen die in de Tweede Wereldoorlog als militair of als verzetsstrijder omkwamen.

Opnieuw geen publiek bij Dodenherdenking

Wederom geen drukbezochte herdenkingen bij monumenten en ook geen volle Dam of Waalsdorpervlakte. Net als vorig jaar zijn fysieke bijeenkomsten tijdens Dodenherdenking niet mogelijk. Vanwege corona zal het jaarlijkse stiltemoment om 20.00 uur vooral virtueel plaatsvinden.

Koning Willem-Alexander en koningin Máxima leggen vanavond de eerste krans bij het Nationaal Monument op de Dam. In verband met de coronamaatregelen is de Dam net als vorig jaar niet openbaar toegankelijk. Er is een kleine groep genodigden aanwezig op de Dam. Naast de kransleggers, sprekers en muzikanten zijn dat vertegenwoordigers van organisaties van verschillende groepen oorlogsgetroffenen en nabestaanden.