Boeren, klimaatactivisten, tegenstanders van koranverbrandingen en pro-Palestijnse demonstranten: allemaal zorgden ze recent voor discussie over het demonstratierecht. Hoe ver mag een protestactie gaan, en wanneer moet het lokaal gezag ingrijpen?
Minister van Justitie David van Weel (VVD) zegt in de Volkskrant dat hij het beleid wil aanscherpen. Hoe, is nog onduidelijk. "Er is eigenlijk niet veel aanleiding om dit te doen", zegt hoogleraar staats- en bestuursrecht Jon Schilder (Vrije Universiteit).
De minister zegt in ieder geval niet te willen tornen aan het demonstratierecht, dat verankerd is in de grondwet. Toch maken activisten zich zorgen.
Nogal wiedes dat demonstranten plekken en tijden zoeken die het bestuur niet heel prettig uitkomen.
Strafrechtadvocaat Willem Jebbink, die regelmatig demonstranten bijstaat, noemt het voornemen van de minister "een heilloos pad". "Hij wil het recht niet beperken en tegelijkertijd toch grenzen stellen. Dat bijt elkaar. En de grenzen die de minister wil stellen, zal het Europese Hof niet erkennen."
Minister Van Weel uit in de Volkskrant kritiek op demonstranten die met hun acties onder meer het verkeer verstoren. "Ik vraag me oprecht af waarom je het als gezagsgetrouwe burger een goed idee zou vinden om op de snelweg te gaan zitten en jezelf vast te plakken, wetende dat je daarmee honderden agenten in een weekend op de been houdt als we hier ook nog een festival en een voetbalwedstrijd hebben."
Jebbink noemt het een vreemde uitspraak. "Nogal wiedes dat demonstranten plekken en tijden zoeken die het bestuur niet heel prettig uitkomen. Bij demonstraties gaat het juist om het zoeken van een zo groot mogelijk bereik van je boodschap."
Verstoring is een noodzakelijk kwaad, zegt ook klimaatactivist Jelle de Graaf, die bekend werd toen hij zich vastplakte aan een talkshowtafel. "Alle grote maatschappelijke veranderingen in de geschiedenis zijn afgedwongen door ontwrichtend protest."
'Burgemeesters zijn al tevreden'
Burgemeesters hebben de bevoegdheid om protestacties te verbieden als er grote wanordelijkheden dreigen of om het verkeer of de gezondheid te beschermen, zegt hoogleraar Schilder. "Maar dan moet er echt heel wat aan de hand zijn."
Recent ging de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema volgens experts te ver met het demonstratieverbod rond de Dodenherdenking. Eerder vroeg de burgemeester van Den Haag, Jan van Zanen, om meer middelen om "op ontwrichtende acties een antwoord te bieden".
Maar over het algemeen zijn burgemeesters tevreden met de opties die ze hebben om op te treden, zegt Schilder, die voor zijn eigen onderzoek veel burgemeesters sprak. "De conclusie was: de bevoegdheden zijn toereikend."
Desondanks kondigde het kabinet recent nieuw onderzoek aan naar het demonstratierecht. In het hoofdlijnenakkoord schrijven de coalitiepartijen de politie aan te sporen "om kordaat op te treden waar demonstranten over de grenzen van het strafrecht heengaan". Maar dat gebeurt nu al, zegt Schilder. "Als er overtredingen plaatsvinden bij demonstraties staan de politie en het Openbaar Ministerie klaar om eventueel op te treden."
Milieu-actiegroep Extinction Rebellion vindt de houding van het kabinet kwalijk. "Aan de ene kant slaat het eigenlijk nergens op en aan de andere kant is het overduidelijk een aanval op groepen als de onze", zegt De Graaf.
Ook mensenrechtenorganisatie Amnesty International uitte vorig jaar kritiek op Nederlandse politici die negatief spreken over demonstranten. Volgens Amnesty zien burgemeesters demonstraties vooral als een veiligheidsrisico en niet als een uitoefening van een mensenrecht.
Hoogleraar Schilder kan zich één inperking van het demonstratierecht voorstellen, namelijk een extra grond op basis waarvan burgemeesters een protestactie mogen stoppen: als de rechten van anderen te veel in het geding komen. "Bij abortusklinieken komt het weleens voor dat vrouwen die op weg zijn naar zo'n kliniek geïntimideerd worden. Bij dat soort situaties zou ik burgemeesters iets meer speelruimte geven."
