De gemeente Amsterdam wil met vergaande maatregelen voorkomen dat de Nationale Dodenherdenking op de Dam komende zaterdag wordt verstoord. Eén van die maatregelen, het demonstratieverbod, gaat volgens experts in tegen de grondwet.
"De grondwet garandeert vrijheid van meningsuiting en verbiedt censuur", zegt hoogleraar Rechtswetenschap Jan Brouwer (Rijkuniversiteit Groningen). Vier andere rechtsgeleerden die Nieuwsuur sprak, bevestigen dat de gemeente te ver gaat met het demonstratieverbod.
Burgemeester Femke Halsema is het oneens met de experts, zegt ze in Nieuwsuur. "Wij mogen ingrijpen. We hebben extra middelen om te voorkomen dat er onrust ontstaat, dat er wanordelijkheden kunnen ontstaan, dat mensen in paniek raken."
Noodverordening
Met alle spanningen en emoties die bestaan rondom de oorlog tussen Israël en Hamas wordt gevreesd voor ongeregeldheden tijdens de Dodenherdenking. Halsema: "Het gaat om een breekbaar moment, met name om die twee minuten om acht uur waarop heel Nederland de stilte waardeert. Dan rouwen we gezamenlijk en dan kan iemand makkelijk gaan schreeuwen. We hebben grote zorg dat mensen zich zo gaan roeren dat anderen zeer geëmotioneerd raken en er onlusten ontstaan. We hebben zoveel mogelijk maatregelen genomen om dat te voorkomen."
Amsterdam biedt zaterdag slechts plaats voor 10.000 bezoekers op de Dam in plaats van de gebruikelijke 20.000. Mensen moeten zich eerst online aanmelden; het maximale aantal is inmiddels bereikt. Bij de herdenking zal gefouilleerd worden. Vlaggen en borden zijn niet toegestaan, demonstraties evenmin.
Halsema is samen met politie en justitie verantwoordelijk voor een rustig verloop van de herdenking. Om de maatregelen juridisch te regelen, geldt tijdens de herdenking in Amsterdam een noodverordening. "Dat doe je maar heel uitzonderlijk, dat is een zware bevoegdheid", zegt Halsema.
Volgens de burgemeester kan ze met die noodverordening protest verbieden. Maar daarmee interpreteert ze de wet te ruim, zegt Brouwer. "Er staat expliciet in de Gemeentewet dat je niet mag afwijken van de grondwet." De vrijheid van meningsuiting "is een van de meest bijkans heilige grondrechten die we hebben". Spandoeken en vlaggen verbieden "kan absoluut niet".
'Boodschap doet er niet toe'
Een burgemeester mag wél een demonstratie verbieden als gevreesd wordt voor wanordelijkheden, "maar dan moet ze eerst nog aantonen dat je echt onmogelijk die wanordelijkheden kunt voorkomen", zegt Brouwer. Daarvan is nu geen sprake, zegt hij. De andere juridische experts die Nieuwsuur sprak, beamen dat.
Concrete aanwijzingen dat er plannen zijn om de herdenking in Amsterdam te verstoren, zijn niet bekend. De politie laat weten dat er wel signalen en oproepen op sociale media zijn die erop wijzen dat de Nationale Herdenking verstoord zou kunnen worden. Maar de politie noemt vooral de "toegenomen maatschappelijke spanning en een grote actiebereidheid tot protest" als redenen om voorbereid te zijn op verstoringen van de plechtigheid.
Halsema benadrukt dat de politie, in overleg met het Openbaar Ministerie en de (loco)burgemeester, tijdens de herdenking zelf beoordeelt of ingrijpen eventueel nodig en proportioneel is. De boodschap die actievoerders verkondigen, doet er niet toe, zegt ze. "We maken geen onderscheid naar de aard van het protest. Het enige wat voor ons van belang is, is dat het halfuur of die driekwartier op de Dam waardig is en niet verstoord wordt. Het is een nationale herdenking, die is van groot belang voor ons hele land."
Brouwer: "Het is een duivels dilemma. Maar ik denk dat het verstandig zou zijn om protest juist wel te laten plaatsvinden op de Dam. De reactie op dit soort uitingen is vaak slechter dan het gewoon in alle rust toelaten."
