De wereldpolitiek zag er heel anders uit toen de foto hierboven werd genomen. Het was 2019 en de leiders van Frankrijk, Duitsland, Rusland en Oekraïne hadden een ontmoeting over het conflict in het oosten van Oekraïne. Rusland had dat conflict nog niet laten escaleren tot een invasie. Met president Vladimir Poetin werd toen nog gepraat.
Inmiddels staan de verhoudingen tussen de wereldmachten op scherp. In hoofdsteden wordt er volop over gespeculeerd: hoe ziet de wereld eruit ná de oorlog in Oekraïne? Wij stellen de vraag aan zes historici, diplomaten en veiligheidsdeskundigen.
Kort samengevat: de wereld is veel verdeelder over Oekraïne dan het Westen denkt. En dat kan grote consequenties hebben voor de verhoudingen tussen de supermachten China, de Verenigde Staten, Rusland en Europa, die het al lang niet meer alleen voor het zeggen hebben.
In drie delen kijken we naar de wereld nu, en straks.
Onderaan deze pagina zijn de uitgezonden reportages terug te kijken.
In de Oekraïne-oorlog is Rusland de overduidelijke agressor en Oekraïne het slachtoffer. Althans, zo ziet het Westen het.
Bij een vergadering van de Verenigde Naties op 2 maart steunden de meeste landen een resolutie die de inval veroordeelde. Maar ruim de helft van de wereld - uitgedrukt in bevolkingsgrootte - stemde niet mee, benadrukt journalist Gideon Rachman. "Ook landen waarvan de VS steun had verwacht, zoals grote delen van sub-Sahara-Afrika en Brazilië, onthielden zich."
Dat betekent niet meteen dat die landen de invasie steunen, maar wel dat zij er anders naar kijken dan het Westen, zegt ook hoogleraar Timothy Garton Ash. "Wij zien het conflict als een kolonisatie van Oekraïne en als democratie tegenover autocratie. Maar China, India, Brazilië en Zuid-Afrika, het overgrote deel van de wereld, de Global South, zien dat anders. Dat moeten we in het Westen echt gaan beseffen."
'Het Westen is terug'
Ondertussen lijkt het Westen zelf eensgezinder dan ooit. Het zal Oekraïne tot het bittere eind blijven steunen, verwachten de deskundigen. "In grote lijnen denk ik dat de consensus blijft dat we weinig keuze hebben", zegt hoogleraar Lawrence Freedman.
Oud-topdiplomaat Gérard Araud bespeurt een zekere zelfgenoegzaamheid bij de westerse landen. "Dan hoor je: de NAVO is weer helemaal terug, het Westen is terug, wij vechten voor democratie, tegen autocratie, kijk ons eens strijden voor de goede zaak."
We leven weer in een jungle.
Maar buiten het Westen ziet dus lang niet iedereen de oorlog als een heroïsche strijd tussen goed en kwaad. Araud: "Als je deze kwestie bespreekt met Afrikanen of Indiërs, vinden zij dat Rusland wel een punt heeft. Wat betreft de graantekorten zou je denken dat Afrika de schuld bij Rusland legt. Maar nee."
Die tekorten, die desastreus uitpakken voor Afrikaanse landen, ontstaan doordat Rusland de export van Oekraïens graan tegenhoudt. Poetin zegt die blokkade op te heffen als het Westen de sancties tegen Rusland intrekt. Araud: "De Afrikanen zeggen dan 'ja, waarom trekken jullie die sancties niet in?'"
Irak
"Bovendien", vervolgt Araud, "onderschatten we de rancune van de Derde Wereld jegens het Westen. Een Indiase vriend van me zei: Ik herinner me geen sancties tegen de VS in 2003 toen de Amerikanen Irak binnenvielen."
Voor een groot deel van de wereld is het gezag van de Amerikanen sowieso verdwenen. Araud: "Niet dat de VS geen macht heeft, maar toch minder dan in de decennia na de Koude Oorlog. We leven weer in een wereld van grote en middelgrote machten. We leven weer in een jungle."
Eerder zette Nieuwsuur op een rij welke landen Rusland blijven steunen:
Weten andere landen de dominante positie van de VS over te nemen? Veel hangt af van de uitkomst van de oorlog, menen de deskundigen. "We gaan een nieuw tijdperk in", zegt hoogleraar Garton Ash.
Als Rusland geïsoleerd blijft en de Russische economie implodeert, zal het Westen voorlopig de dominante geopolitieke en economische macht blijven, verwacht Rachman. "Maar als Rusland er redelijk ongeschonden uitkomt met steun van China en andere landen, zegt China: misschien kunnen wij met een alternatief systeem komen."
Garton Ash: "Het is heel belangrijk dat Poetin deze oorlog niet wint. Want als hij de overwinning kan opeisen, wordt niet alleen de Europese orde opgeschud maar ook de Aziatische orde. Taiwan moet dan uitkijken."
China kan z'n machtpositie dus flink verstevigen bij een Russische overwinning in Oekraïne. Een sterk China dat Amerika naar de kroon steekt, is wat Washington al jaren probeert te voorkomen. In mei bezocht president Joe Biden nog Japan en Zuid-Korea om daar de banden aan te halen en China verder te isoleren.
Wat de VS nu vooral vreest: een monsterverbond tussen China en Rusland. Vooralsnog lijkt de Chinese president Xi Jinping geen partij te willen kiezen in de oorlog. "China weet zich geen raad met het conflict", zegt Freedman. "Het stelt dat het geen sancties tegen Rusland wil, maar het heeft de Russische handelswijze niet echt gesteund."
Ondanks die behoedzame opstelling brengt de oorlog China dichter bij Rusland. Rachman: "Zowel Poetin als Xi denken dat Amerika hun regimes wil ondermijnen. De protesten in Hongkong en de protesten in Oekraïne in 2014 zien ze niet als lokale onvrede, maar als georganiseerd door de VS. China vindt het steeds onnatuurlijker dat Amerika het gebied rond de Grote Oceaan domineert, hun achtertuin."
De les van Oekraïne is: heb je kernwapens, geef ze dan niet op.
De vrees is dat China zich bij een Russische overwinning gesterkt voelt om Taiwan binnen te vallen. In Xi's ogen is Taiwan een afvallige Chinese provincie. Garton Ash: "Als Poetin met de inval wegkomt, mag je redelijkerwijs veronderstellen dat Xi Taiwan voor 2030 in handen probeert te krijgen."
Maar China-expert Yu Jie denkt dat Xi de situatie niet zomaar zal laten escaleren. Xi ziet immers hoe het Westen Rusland nu isoleert. "China's economische welvaart is grotendeels afhankelijk van de wereldeconomie. Het kan zich geen inzakkende economie én een militair conflict veroorloven."
"Bovendien: elk Chinees gezin mocht tot voor kort maar één kind hebben. Zijn ouders uit de Chinese middenklasse bereid hun kind te laten vechten in een oorlog die totaal onnodig is?"
Geopolitiek kruitvat
Wat voor alle deskundigen vaststaat: de regio rond de Indische en Grote Oceanen wacht onrustige jaren. "Het wordt de komende decennia het gevaarlijkste geopolitieke kruitvat", zegt Yu.
Freedman: "In Europa heeft de VS een alliantie, de NAVO. In Azië heeft het alleen bondgenoten. En die bondgenoten kunnen niet altijd goed met elkaar opschieten. Ook zijn er belangrijke spelers zoals India, kernmachten die niet vijandig staan tegenover het Westen maar het ook niet echt steunen."
Poetins gedreig met kernwapens van de afgelopen tijd maakt de situatie nog wat gevaarlijker. Garton Ash: "De les van Oekraïne is: heb je kernwapens, geef ze dan niet op zoals Oekraïne deed in 1994. En heb je ze niet, probeer ze dan te krijgen."
Voor Europese landen is de oorlog een wake-up call dat oorlog niet iets van het verleden is. En wat Europa zich ook realiseert: zonder Amerikaanse militaire steun zijn we (nog) nergens. Het grootste deel van de wapens die naar Oekraïne gaan, komen uit de VS.
"De Europese defensie steunt op de capaciteiten van de VS", zegt defensiespecialist Claudia Major. "Europa ziet in dat militaire macht er weer toe doet. Maar ze zien ook hun eigen zwakke plekken." Hoogleraar Freedman: "Europa heeft niets dat kan tippen aan de macht van Amerika."
Europese landen hebben bonsai-legers.
Onzeker is hoe lang de VS miljarden in de Europese verdediging blijft pompen, zegt oud-topdiplomaat Araud. "In de Amerikaanse politiek hoor je: 'Wij hebben al 50 miljard dollar uitgegeven aan de oorlog. Europa heeft in zijn geheel 21 miljard uitgegeven'."
Mocht in 2024 Donald Trump teugkeren "zal Amerika deels uit Europa willen vertrekken", zegt Araud. Dan is de vraag of Europa zonder Amerikaanse zijwieltjes kan. Nu lijkt dat nog onmogelijk.
Defensiespecialist Major: "Tijdens de financiële crisis van 2007-2008 kortten de Europese landen op defensie, van vliegtuigen tot troepen, en er werd amper samengewerkt. Zo ontstond de term bonsai-legers: legers die er goed uitzien maar te klein zijn."
Europees leiderschap
Sinds de Russische inval is het Europese defensiebeleid 180 graden gedraaid. Landen investeren tientallen miljarden euro's. Maar kan Europa daarmee militair op eigen benen staan?
Araud: "Geen enkel land wil één Europese defensiemacht opzetten. Iedereen zegt: we hebben de Amerikanen nodig. De oorlog leidt eerder tot een comeback van de NAVO, met Amerikaanse leiding en Amerikaanse garanties."
Hoogleraar Garton Ash ziet dat anders. De angst voor een overwinning van Trump in 2024 drijft Europese landen richting meer samenwerking, zegt hij. "Het bezoek van de Europese leiders Scholz, Macron, Draghi en Johannis aan Kiev was een veelbelovend teken. Want een sterk Europa vergt een coalitie van bereidwillige machten. Dus ik zie mogelijkheden voor Europees leiderschap in de wereld."
Bekijk hieronder de verschillende delen in deze serie:
