Al een jaar roerige tijden bij het CDA, en het einde lijkt nog niet in zicht
Het gaat al een jaar niet denderend bij het CDA en het einde lijkt ook nog niet in zicht. Er is geharrewar over de poppetjes en over de koers. De huidige toestand vindt zijn oorsprong in de leiderschapsverkiezing van vorige zomer.
Hugo de Jonge wint die verkiezing nipt van Pieter Omtzigt. Het populaire Kamerlid doet tot verrassing van velen mee en gooit hoge ogen. Zulke hoge ogen (het scheelt iets meer dan 1 procentpunt) dat hij de troosttitel running mate krijgt toebedeeld. Wopke Hoekstra, vooraf voor velen de gedoodverfde partijleider, bedankt voordat de strijd is begonnen al voor de eer.
Dank voor uw stem...
Op de verkiezing van De Jonge rust vanaf het begin geen zegen. Hij wint maar net en over de uitslag ontstaat rumoer. CDA-leden klagen dat hun digitale stem niet goed is meegeteld. Zo stelt de vrouw van verliezer Omtzigt dat ze op haar man dacht te stemmen, maar op haar scherm leest "Dank voor uw stem op Hugo de Jonge".
De kwestie wordt onder de loep genomen en het verkiezingsresultaat blijft staan. Maar in de maanden daarop komt De Jonge onder vuur te liggen. Openlijk wordt betwijfeld of hij het wel aankan - zeker in combinatie met zijn zware taak als coronaminister - en in de peilingen gaat het niet goed. Of in de woorden van een anonieme CDA'er in De Telegraaf: "We gaan op het ravijn af."
Dat gebeurt niet met Hugo de Jonge achter het stuur, want die stopt als partijleider een paar dagen na het vernietigende Telegraaf-artikel. De Jonge geeft als reden dat hij "vol moet gaan" voor zijn ministerschap omdat de coronacrisis niet luwt. Snel daarna wordt duidelijk dat Hoekstra toch het leiderschap op zich neemt (en dus niet running mate Omtzigt).
Voor de camera zegt Omtzigt dat hij Hoekstra van harte steunt, maar in een document dat ruim een week geleden uitlekt, schrijft het Kamerlid zich op "onheuse wijze" gepasseerd te voelen door de partijtop. "Er is duidelijk een vooropgezet plan en ik pas er niet in." Volgens Omtzigt was hem het leiderschap beloofd bij een vertrek van De Jonge, maar de partijtop ontkent dat.
Omtzigt zegt dat hij achter Hoekstra staat:
Met Hoekstra aan het roer gaat het evenwel nog steeds niet crescendo voor het CDA. De campagne krijgt maar geen vaart; een schaatsrelletje met de CDA-leider en Sven Kramer in de hoofdrol is daar exemplarisch voor. En in de peilingen komt de partij nooit echt boven de twintig zetels uit. Uiteindelijk haalt het CDA er vijftien, vier minder dan de keer ervoor. Van die vijftien kunnen er zo'n vijf op het conto van Omtzigt met zijn 342.000 voorkeurstemmen worden geschreven.
Waaraan is het verlies te wijten, wil de partij weten. Om dat te onderzoeken wordt een evaluatiecommissie opgetuigd onder leiding van oud-minister Liesbeth Spies. Dat onderzoek is nog niet klaar, maar de commissie heeft nu al grote impact.
De eerder genoemde notitie van Omtzigt is namelijk zijn bijdrage aan de evaluatie. Het Tweede Kamerlid zit al maanden overspannen thuis en doet zijn zegje in een 76 pagina's tellend document, dat je gerust explosief kan noemen. Omtzigt schrijft dat hij binnen de partij voor van alles is uitgemaakt, wordt tegengewerkt en hij uit zijn zorgen heeft over de invloed van sponsoren op de koers van het CDA.
'Niets geheimzinnigs aan'
Omtzigt schrijft over drie donateurs die voor de verkiezingen samen 1 miljoen euro campagnegeld hebben gegeven. "En die sponsoren en iemand in het campagneteam hebben belang bij pogingen om wijzigingen aan te brengen in de CDA-plannen zoals die in Wopkes New Deal en het verkiezingsprogramma zijn uitgewerkt. Daar heb ik moeite mee."
In een verklaring van het CDA een paar dagen later staat dat het geld van miljonair Hans van der Wind kwam. En er staat ook: "Donateurs hebben op geen enkele manier de inhoudelijke koers van de partij kunnen beïnvloeden". Van der Wind zelf zegt dat hij al sinds 2006 aan het CDA doneert en dat die bedragen gewoon geregistreerd staan. "Daar is niets geheimzinnigs aan." Maar een feit is dat hij pas fors aan de campagne is gaan doneren nadat Hoekstra het als lijsttrekker had overgenomen van De Jonge.
Lees hier opvallende passages uit het memo:
De grootste zorg van Omtzigt is het ontbreken van een inhoudelijke visie. "Het gebrek aan inhoudelijk debat en aan concretisering van de beginselen in praktisch uitgewerkt beleid binnen de partij is een grote zwakte die al langer doorwoekert", aldus Omtzigt, die vanaf 2003 voor het CDA in de Tweede Kamer heeft gezeten.
Kort na het uitlekken van het memo (volgens de CDA-top via kamp-Omtzigt) zegt Omtzigt zijn CDA-lidmaatschap op en kondigt hij aan na zijn herstel terug te komen als zelfstandig Kamerlid. "Nu dit stuk en een deel van mijn scherpe visie op straat ligt, is het voor mij nog moeilijker geworden om binnen het CDA te blijven functioneren."
De CDA-top zegt dat het besluit "pijn doet", maar er is ook opluchting. Omtzigt wordt door zijn kennis en vasthoudendheid, onder meer in de toeslagenaffaire, gezien als een uitstekend Kamerlid. Maar tegelijk wordt hij gezien als 'lastig' en moeilijk om mee samen te werken. Dat kwam ook op pijnlijke wijze naar buiten door de notulen van de ministerraad die het kabinet onder druk van de Kamer moest publiceren: daarin zegt Hoekstra dat hij heeft geprobeerd Omtzigt te "sensibiliseren".
Geen scheuring
Anders gezegd: het idee leeft dat de partij nu misschien weer door kan, onder meer met de formatie van een nieuw kabinet. De CDA-fractie heeft een zetel verloren, maar van een verdere scheuring is geen sprake. Geen van de andere veertien Kamerleden sluit zich aan bij Omtzigt.
Volgens Hoekstra is de formatie in ieder geval niet complexer geworden. "Het speelveld - als het gaat om wie kan er met wie - ziet er sowieso lastig uit. Dus in die zin is het nog hetzelfde." En VVD-leider Rutte zegt het CDA nog net zo'n aantrekkelijke partner te vinden als eerst.
Maar in de partij is het onrustig. Veel afdelingen roeren zich na Omtzigts vertrek en houden bijeenkomsten om de situatie te bespreken. Afdelingen spreken van "heftige gebeurtenissen" die velen diep geraakt hebben en leden zeggen dat ze "in shock" zijn. Voor lokale CDA-afdelingen is stabiliteit nu extra belangrijk, omdat de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022 eraan zitten te komen.
Toekomst van de christendemocratie
Een groep CDA'ers roept op tot een extra partijcongres, omdat "de toekomst van de christendemocratie op het spel staat". Binnen twee dagen zijn er voldoende handtekeningen om een congres af te dwingen en de partijtop zegt toe er een te organiseren uiterlijk in september.
Wat daar in ieder geval zal worden besproken zijn de aanbevelingen van de commissie-Spies, die over een week of twee naar buiten komen. Verder staat het thema "het CDA als brede volkspartij' op de agenda. Bij sommigen doet het de gedachten teruggaan naar het beladen CDA-congres in 2010 over samenwerken met de PVV.
Destijds in de Arnhemse Rijnhal liepen de emoties hoog op en na een chaotische stemming koos ruim twee derde van de leden voor samenwerking met Geert Wilders in het kabinet Rutte I:
