Effect van half jaar coronacrisis op economie: 'Het lijkt stilte voor de storm'

• Lisa Schallenberg

  redacteur Economie

Wat is het effect van een half jaar coronamaatregelen op de economie? We geven meer uit dan tijdens het dieptepunt van de crisis, maar minder dan tijdens de zomervakantie. Ook de werkloosheid loopt op, maar langzamer dan eerst, en steeds minder bedrijven maken gebruik van het steunpakket.

"Het lijkt alsof we op een plateau zitten", zegt Marieke Blom, hoofdeconoom van de ING. "Het voelt als stilte voor de storm", zegt Laura van Geest, bestuursvoorzitter van de toezichthouder Autoriteit Financiële Markten (AFM).

Hoeveel geven we uit?

"In plaats van vakanties hebben mensen hier geld uitgegeven, dat zie je in de pintransacties", zegt Blom. "Maar sinds eind augustus, toen we weer aan het werk gingen, is dat teruggezakt. We geven nu in totaal 6 procent minder geld uit dan gebruikelijk is in deze tijd. Dat is een enorme verschuiving."

Zie hier hoe het gaat met geld uitgeven, sparen en de huizenprijzen:

Dat we minder uitgeven, komt volgens Blom slechts deels doordat we bewust de hand op de knip houden. "We geven weer veel uit aan spullen en voeding, in de buurt van wat je zou verwachten in deze tijd."

Waar we minder aan uitgeven, zijn uitstapjes en de horeca. "Dat kan ook nog niet zoveel als eerst en mensen durven het misschien niet. Dat lijkt de voornaamste oorzaak."

Zoals in de afbeeldingen hierboven valt te zien, vinden Nederlanders het sinds de coronacrisis wel zinniger om te sparen en deden we dat vooral tijdens de lockdown ook. Maar in juli spaarden we al weer een stuk minder. Volgens Blom laat dit zien dat het sparen niet zozeer kwam door angst voor barre economische tijden. "Bedenk ook dat de huizenprijzen nog steeds stijgen. Mensen gaan vaak pas echt hun hand op de knip houden als hun woning minder waard wordt."

"Wat typisch was voor de afgelopen maand is dat het aantal besmettingen weer toeneemt en het lijkt erop dat het vaccin wat langer op zich kan laten wachten", zegt Laura van Geest van de AFM.

"Dat nuanceert ook het idee dat iedereen overmorgen gevaccineerd kan worden en dat het probleem dan weg is. Hoe langer dit duurt, hoe groter de gevolgen voor de economie worden."

Desondanks waren de gevolgen op de arbeidsmarkt deze maand minder ingrijpend dan vorige maand.

Zie hieronder wat er op de arbeidsmarkt gebeurde:

Het is de verwachting dat de werkloosheid nog verder op gaat lopen. Blom: "Ik denk dat we in de fase zitten dat mensen toch vaak denken: de werkloosheid loopt wel op, maar ik word niet werkloos. Voor het overgrote deel klopt dat ook, maar niet voor iedereen."

Volgens Blom is dat bijvoorbeeld te zien aan de Google-zoekopdrachten. "De week nadat de coronamaatregelen waren aangekondigd, zochten veel mensen op de term 'WW uitkering'. Nu niet meer."

Dat de werkloosheid niet hard blijft stijgen, komt ook door het steunpakket. Nu worden zo'n 1,3 miljoen werknemers in dienst gehouden met steun van de overheid. Hun salaris wordt betaald via een subsidie, de NOW-regeling.

Zie hier hoeveel ondernemers nu nog gebruikmaken van de steunpakketten van de overheid:

Het steunpakket is ook verlengd, met nog eens negen maanden. Al zijn er wel wat versoberingen doorgevoerd. "Het is een stuurmanskunst voor het kabinet", zegt Van Geest. "Je kunt bedrijven niet tot in de eeuwigheid subsidies geven, maar je wil bedrijven ook niet te snel laten omvallen."

In grote lijnen doet het pakket van de overheid wat het moet doen, zegt ze. "Eerst is de klap opgevangen. En nu het langer duurt, past het kabinet de maatvoering aan. De steun wordt steeds gerichter."

Dat veel bedrijven door de steunmaatregelen overeind worden gehouden, blijkt ook uit de faillissementscijfers: er zijn minder bedrijven failliet gegaan dan vorig jaar, toen de economie nog heel goed draaide. Dat betekent dat bedrijven die zonder corona waarschijnlijk failliet waren gegaan, nu ook door het steunpakket overeind gehouden worden.

Liever te veel dan te weinig, zegt Blom. "De bedragen die het kabinet nu uitgeeft zijn wel te overzien. En als je steun blijft geven dan heb je niet alles stuk gemaakt wat je toch later nodig hebt, met ook alle menselijke pijn van dien."

Zie hier hoe hard de economische klap was, hoeveel bedrijven er failliet zijn gegaan en hoe sommige zwaar getroffen sectoren geraakt zijn:

Al met al heeft Van Geest een unheimisch gevoel bij de stand van de economie nu. "Veel is ook nog niet zichtbaar. Bij bijzonder beheer zit het nog niet vol, bijvoorbeeld." Dat is een afdeling bij banken voor mensen en bedrijven die hun rekeningen niet kunnen betalen.

"Dat komt deels door het steunpakket, en omdat bedrijven het vaak nu nog kunnen uitzingen met buffers. Maar wat gebeurt er in de herfst als het virus mogelijk weer op gaat leven? Hoe langer we in de anderhalvemetersamenleving zitten, hoe meer bedrijven zich gaan afvragen of ze door willen of toch de stekker eruit trekken."

Dan raken meer mensen hun baan kwijt. "Mensen die te weinig geld hebben voor noodzakelijke uitgaves gaan dingen op afbetaling kopen of stoppen met het betalen van de rekening." Uit recent onderzoek van het Centraal Planbureau en AFM bleek dat 73.000 huishoudens in de problemen komen als het inkomen wegvalt.

Ook banken bereiden zich voor op een grotere instroom op bijzonder beheer, blijkt uit gesprekken die AFM als toezichthouder met banken voert. "Ze nemen daar bijvoorbeeld extra mensen aan", zegt Van Geest.

Blom denkt ook dat de klappen nog gaan komen. "De arbeidsmarkt reageert altijd wat trager, de woningmarkt komt daar weer achteraan. Die dominostenen zullen we op een gegeven moment wel gaan zien vallen. Hoe hard ze vallen, dat is de vraag."