Economie krabbelt weer langzaam op, 'naschokken komen nog'

• Lisa Schallenberg

  redacteur Economie

We mogen weer op pad. Naar de bioscoop, uit eten, borrelen op het terras. Zolang we ons maar aan de regels houden. En dat betekent nogal wat voor de economie. Zo hadden we een paar maanden geleden nog een historisch dieptepunt in pintransacties. Op dit moment zitten we, gekeken naar de omzet, weer nagenoeg op het niveau van voor de coronacrisis.

Bekijk hieronder hoe onze bestedingen, en ons vertrouwen in de economie, de afgelopen weken (voorzichtig) is hersteld:

De bestedingen lopen weer op en het consumentenvertrouwen stijgt. Is het vanaf nu dan één rechte lijn naar boven, het dal uit? Sandra Phlippen, hoofdeconoom van de ABN Amro, nuanceert dat. "Als je de economie heel hard indeukt, dan krijg je daarna automatisch sneller iets van herstel. We komen van heel ver."

Maar het opleven van onze bestedingen is wel een positief signaal. Dat dat zo snel is gegaan heeft volgens Phlippen ook te maken met de lockdown in Nederland. "Wij hebben een relatief lichte lockdown gehad vergeleken met landen om ons heen. Daardoor is een deel van de consumptie doorgegaan, denk bijvoorbeeld aan winkels die open mochten blijven."

Ook de lengte van de lockdown maakt uit, zegt Phlippen. In Nederland heeft het strengste deel van de lockdown in vergelijking met andere landen relatief kort geduurd (zie grafiek in de serie hierboven).

"Als je lang dicht bent lopen klanten op een gegeven moment je zaak voorbij", zegt Coen Teulings, econoom en oud-directeur van het Centraal Planbureau. Daarom zijn winkels en restaurants toch opengegaan, ook al konden ze met de anderhalve meter regels weinig omzet maken, zegt hij. "Je wil zo snel mogelijk de loop van je klanten weer terugkrijgen."

Steunpakket

Of wij genoeg blijven uitgeven, en of daarmee de omzet van bedrijven weer op niveau komt, hangt ook samen met het steunpakket van de overheid. "De overheid is nog massaal aan het stutten", zegt Phlippen. "Op een gegeven moment zal die het ook geleidelijk weer moeten loslaten." Dat de economie zich dan moet aanpassen en banen en bedrijven verdwijnen, is onvermijdelijk, zegt Phlippen.

Zie hier welke steunmaatregelen nu gelden, en voor hoe lang nog:

De meeste steunmaatregelen eindigen op 1 oktober. Eind augustus maakt het kabinet bekend of er nog een derde steunpakket komt.

Het lijkt erop dat het steunpakket een grote golf aan faillissementen vooralsnog heeft voorkomen. "We dachten eerst dat er een vertraging in de cijfers zou zitten van een paar weken, maar die tijd is inmiddels verstreken en we zien nog steeds geen corona-effect", zegt Frank Notten van het Centraal Bureau voor de Statistiek.

Het totale aantal faillissementen verschilt nog nauwelijks van 2019:

Het steunpakket beschermt niet alleen bedrijven, het is ook een manier om banen te behouden. Het eerste steunpakket hielp direct en indirect al zo'n 2,9 miljoen mensen aan een deel van hun inkomen.

Teulings zet wel een kanttekening bij al die steun. "In sommige sectoren zijn de komende tijd blijvend minder mensen nodig. Daar moeten bedrijven gaan reorganiseren, dat moeten ze niet te lang uitstellen."

Hij doelt onder meer op de luchtvaart en de spoorwegen. "Hoe sneller je mensen laat gaan, hoe sneller ze ook nieuw werk kunnen vinden of zich kunnen laten omscholen." Bij onder meer de KLM en de NS zijn inmiddels grote reorganisaties aangekondigd.

Omscholen is een belangrijk thema in deze crisis. Ondanks de steunmaatregelen zijn er namelijk al wel veel ontslagen gevallen. Voornamelijk in de sectoren horeca, de schoonmaak, de detailhandel en uitzendbedrijven.

"Deze crisis is een sectorcrisis", zegt Phlippen. "Het is niet zoals bij de financiële crisis die als een kaasschaaf over de hele economie ging. Nu zijn er specifieke sectoren weggevaagd, die met veel moeite proberen weer op te starten." Dat is de uitdaging voor de arbeidsmarkt: sommige mensen moeten fundamenteel ander werk gaan doen, want de banen die zijn verdwenen, komen niet gelijk terug.

Maar dat gebeurt nog niet. "Direct na de lockdown zagen we de vacatures in de horeca min of meer naar nul terugvallen, en tegelijkertijd zagen we op internet steeds meer mensen zoeken naar vacatures in de horeca, die er dus niet zijn", zegt Phlippen. Dit kun je ook zien in de grafiek hieronder op de laatste pagina.

Zie hieronder hoeveel mensen hun baan zijn kwijtgeraakt sinds de coronacrisis, en waar op dit moment nog vacatures zijn:

Hoe het de komende maanden gaat hangt natuurlijk ook af van het virus. Komt er een nieuwe golf besmettingen, en een nieuwe lockdown, dan verandert dat alles, ook op economisch vlak.

Maar zo niet, dan is wat we nu zien het opkrabbelen uit de eerste schok, zegt Phlippen. Volgens haar komen er hoe dan ook naschokken. "Het duurt even voordat bedrijven echt failliet gaan. Die werknemers gaan hun banen dus nog kwijtraken en dat gaat de krantenkoppen beheersen. Daardoor worden mensen bang dat zij de volgende zijn en gaan ze meer geld sparen en minder uitgeven." Die cyclus verwacht de ABN Amro in het najaar.

Coen Teulings is optimistischer. "Nu het herstel weer is ingezet, wordt ook duidelijk waar de blijvende pijn zit, en met welke bedrijven het toch relatief snel weer goed gaat. Ik kijk met bewondering naar de veerkracht van de mensen in bedrijven: wat ze allemaal hebben bedacht om toch weer open te kunnen gaan. Wie weet, misschien gaat het meevallen."