Longread: wie hebben (nog) het oor van president Trump?
You're fired! Donald Trumps lijfspreuk uit realityserie The Apprentice lijkt soms wel de rode draad in zijn presidentschap. De belangrijkste adviseur van gisteren kan vandaag ineens vertrekken uit het Witte Huis - zoals Steve Bannon vorige week.
Het zijn symptomen van een machtsstrijd achter de schermen.
Want achter elke ontslagen topadviseur, Twitter-tirade en elk ondertekend decreet schuilen onzichtbare, sturende krachten. Argumenten die de president krijgt toegefluisterd. En Trump luistert aandachtig naar advies voordat hij knopen doorhakt.
"Ik vraag en vraag en vraag, totdat ik er een onderbuikgevoel bij krijg. Pas dan neem ik een besluit", staat in zijn boek The Art Of The Deal uit 1987.
Maar welke mensen hebben grote invloed op de machtigste man ter wereld? Wat willen ze bereiken en wie zijn de winnaars - of verliezers? In deze longread zoomen we in op veertien recente hoofdrolspelers: de top van het Witte Huis en sleutelfiguren binnen Trumps regering.
America first, America first! De boodschap van de inauguratiespeech in januari kon niet helderder. Al het beleid moet eerst en vooral het eigen volk en vaderland voordeel opleveren.
Twee nationalisten vertolkten de hoofdrollen bij het verweven van deze visie met Trumps presidentschap. De belangrijkste is Steve Bannon (1953), de topstrateeg die halverwege augustus noodgedwongen vaarwel zei tegen het Witte Huis. Volgens critici had hij zo veel invloed op Trump, dat hij al in zijn eerste werkweek de bijnaam 'president Bannon' kreeg.
Weg met de overheidsbemoeienis, weg met de handelsverdragen, gooi de grenzen zoveel mogelijk op slot; Bannon behoort tot de groep die Trumps agenda aan het begin van zijn presidentschap heeft bepaald.
En niet zonder succes.
Het inreisverbod voor mensen uit moslimlanden als Syrië en Iran is, na horten en stoten, toch ingevoerd. Er ging een dikke streep door vrijhandelsverdrag TPP én het klimaatakkoord van Parijs. Talloze reguleringen op het gebied van milieu-, energie- en wapenwetgeving zijn geschrapt.
Dat is precies hoe de zelfverklaard economisch nationalist Bannon het graag ziet. Hij is fel tegen het establishment van gevestigde politici en de in zijn ogen fake media.
De topstrateeg stond op meerdere punten lijnrecht tegenover Trumps oogappeltjes: dochter Ivanka Trump en haar man Jared Kushner. Mede vanwege hun zakelijke achtergrond heeft het echtpaar een meer liberale blik op bijvoorbeeld internationale handel. Bannon zou topadviseur Kushner daarom minachtend "Democraat" hebben genoemd.
In april bleek al dat Kushner aan de winnende hand was in de strijd om Trumps oor. Eerst werd 'president Bannon' uit het belangrijkste veiligheidsoverleg gezet. Daarna liet de echte president weten dat de adviseur slechts een kleine rol heeft gespeeld in zijn verkiezingscampagne.
De directe aanleiding voor Bannons ontslag behandelen we verderop in het hoofdstuk over de verliezers.
De aftocht uit Washington D.C. betekent overigens niet dat zijn invloed verleden tijd is. "Ik verlaat het Witte Huis om oorlog te voeren tegen Trumps tegenstanders", verklaarde hij tegen persbureau Bloomberg.
De nationalist is teruggekeerd aan het roer van het ultra-rechtse nieuwsplatform Breitbart. Sindsdien zijn op de site meerdere kritische stukken gepubliceerd over Bannons tegenstanders binnen Trumps team, zoals Kushner en stafchef John Kelly.
De man achter Trumps woorden
Stephen Miller (1985) is de andere hoofdrolspeler van de nationalistische vleugel. Hij is onmisbaar voor de toespraken van de president. "Die veelal populistische speeches staan vol met Millers nationalistische retoriek", zegt correspondent Wouter Zwart.
De gewiekste tekstschrijver is uiterst kritisch over de multiculturele samenleving en met name de islam. Hij ziet patriottisme als het medicijn tegen vooroordelen. Trump maakte van die stelling gretig gebruik tijdens zijn inauguratierede.
"Stephen is de drijvende kracht achter het implementeren van Trumps ideeën", zei Bannon eens over zijn jonge bondgenoot.
Als beleidsadviseur houdt Miller zich bezig met migratiewetgeving. Hij stond aan de basis van het eerder genoemde inreisverbod en een wetsvoorstel om het aantal legale migranten in tien jaar tijd te halveren. In het plan staat dat hoger opgeleiden en Engelssprekenden meer kans krijgen op een verblijfsvergunning.
Het was Miller die dit aan de pers presenteerde. Hij raakte toen verwikkeld in een ideologische woordenstrijd met een journalist van CNN. Die vroeg of voortaan alleen Australiërs en Britten welkom zijn - aangezien die Engels spreken.
Dat vond Miller een erg domme vraag.
"Het verraadt je kosmopolitische vooringenomenheid op een schokkend niveau", zei Miller opgetogen. Het was volgens Miller "een van de stomste en meest dwaze dingen" die de CNN-reporter ooit had gezegd.
Iets wat de president wellicht als muziek in de oren klinkt.
"Als ze competent zijn, kun je familieleden vertrouwen op een manier die onmogelijk is bij anderen", staat in Trumps boek. Hij had het waarschijnlijk over mensen als zijn schoonzoon Jared Kushner (1981).
Hij is Trumps persoonlijke topadviseur met loodzware portefeuilles. Vrede stichten in het Midden-Oosten of het logge Amerikaanse overheidsapparaat hervormen? De president zet Kushner in als troefkaart.
De jonge raadgever is, net als zijn schoonvader, een ex-vastgoedhandelaar. Hij heeft goede relaties in het New Yorkse zakenleven. "Mede vanwege de joodse lobby is hij ontzettend machtig", legt Zwart uit. Kushner komt namelijk uit een orthodox-joods gezin, dat erg close is met premier Netanyahu van Israël.
Kushner is de echtgenoot van Trumps lievelingsdochter: Ivanka Trump (1981). Tijdens de G20-top in juli in Hamburg zat ze, als vervanger van haar vader, even met alle wereldleiders om de tafel. Een prachtvoorbeeld van de opvallende vertrouwensband.
Net als haar man Jared was Ivanka op politiek vlak nog nat achter de oren voordat ze adviseur werd. Tot afkeer van de doorgewinterde Republikeinen binnen Trumps team. Newbies op zulke belangrijke functies in het Witte Huis, dat vinden ze een slecht idee.
Jared en Ivanka worden vaak de gematigde krachten achter Trump genoemd. In Kushners geval is daar vrijwel geen bewijs voor. Die blijft het liefst buiten de schijnwerpers met zijn politieke opvattingen.
Ivanka tweette eerder dat ze pro-lhbt (lesbiennes, homo's, biseksuelen en transgenders) is en ze wilde graag dat de VS in het klimaatakkoord van Parijs zou blijven. Haar vader bleek daar heel anders over te denken.
Zelfs als lieveling van Trump ontkom je dus niet aan het politieke spel in Washington D.C.
De Trumpfluisteraar
Hope Hicks (1988) is iemand die deze strijd vanaf de frontlinie meemaakt. Ze is als communicatiedirecteur van het Witte Huis bij elk mediamoment van haar baas aanwezig. De president noemt haar liefkozend Hopester.
Hicks is nog geen dertig, maar werkt al jaren samen met de miljardair. Eerst in zijn zakenimperium, later als eerste communicatiechef tijdens de verkiezingscampagne. Hicks staat volgens de politieke nieuwssite Politico bekend als de Trumpfluisteraar. Topadviseurs peilen bij haar wanneer het een gunstig moment is de president aan te spreken.
"Hicks komt niet in beeld, maar heeft ongelofelijk veel invloed op Trump", zegt VS-kenner Victor Vlam. Hopester was bijvoorbeeld de enige in de Oval Office toen Trump in juli een explosief interview gaf aan The New York Times. Hij viel toen zijn minister van Justitie Jeff Sessions keihard aan.
Correspondent Wouter Zwart denkt niet dat Hicks een eigen politieke agenda heeft. "Ze is eerder de loyale vertaalster van Trumps visie naar de pers. Met succes: als Hicks spreekt, luisteren journalisten."
Nu komt een groep aan bod die niet bang is de president tegen te spreken. Zoals John Kelly (1950), de kersverse stafchef van het Witte Huis. Na Trump de hoogste baas in de West Wing van het Witte Huis.
Als Kelly het ergens niet mee eens is dan laat hij dat duidelijk weten. Hij dreigde bijvoorbeeld op te stappen als minister van Binnenlandse Veiligheid toen Trump FBI-baas Comey ontsloeg. In een telefoongesprek wist Comey Kelly te overtuigen toch aan te blijven.
De stafchef twijfelt er naar eigen zeggen niet aan dat de Russen zich bemoeiden met de verkiezingen. Iets wat Trump afdoet als een broodjeaapverhaal. Waarom heeft de president hem dan toch tot de hoogste onderbaas van het Witte Huis benoemd?
Uit respect.
Trump heeft namelijk een voorliefde voor generaals. Ze staan volgens hem "bovenaan de piramide". En de 71-jarige miljardair heeft zo iemand hard nodig om discipline en orde te brengen in het Witte Huis.
Op werkdag één ontsloeg Kelly gelijk de loslippige persbaas Anthony Scaramucci. Ook kreeg hij Trump zover dat voortaan alle topadviseurs direct aan hem rapporteren en niet aan de president. Volgens The New York Times zit hij ook achter het ontslag van Bannon.
De invloed van de oud-generaal moeten we dus niet onderschatten. "Als stafchef bepaal je wie de president mag spreken en wie niet", legt Vlam uit. "Kelly kan de aandacht van de president dus focussen op zaken die hij belangrijk vindt."
Daarbij is een stabiele regering prioriteit nummer één. Kelly wil geen soaptaferelen meer. Minister van Defensie James Mattis (1950) is nog zo'n oud-commandant die er precies hetzelfde over denkt.
"Kelly en Mattis trekken zich niets aan van het drama in de West Wing", zegt Zwart. Het duo vindt dat het Witte Huis de ruzies kan missen als kiespijn. Het militaire landsbelang dienen, dat is de hoofdmissie van deze oud-militairen.
Mattis is een geharde generaal die in Afghanistan de bijnaam mad dog kreeg. Klimaatverandering vindt hij een van de grootste bedreigingen voor de mondiale stabiliteit. En dat moet volgens hem worden aangepakt, niet ontkend worden. Dat staat haaks op de visie van Trump, de conservatieve Republikeinen en de nationalisten.
Ook is Mattis ervan overtuigd dat de VS extra militairen moet sturen naar Afghanistan. De president volgde dat advies wél op, hoewel nog onduidelijk is om hoeveel extra manschappen het gaat. Zowel Bannon als Kushner was tegen het besluit.
Hoewel Trump zijn minister van Defensie respecteert, valt lastig te zeggen hoeveel invloed hij precies heeft.
Dit zijn Trumps topfunctionarissen die aan het kortste eind hebben getrokken en alweer van het podium zijn verdwenen. Een van de meest roemruchte was de nationale veiligheidsadviseur Michael Flynn (1958). De aanleiding voor zijn ontslag: hij had het jaar ervoor gebeld met de Russische ambassadeur en de Amerikaanse sancties besproken.
Het is als burger ten strengste verboden - Flynn was toen nog niet in functie - over zulke zaken te praten met ambassadeurs. Daar komt bij dat de gepensioneerde generaal erover had gelogen. Er waren al eerder beschuldigingen dat de omstreden Flynn wel erg nauwe banden had met Rusland.
De opgestapte Flynn zag in de islam een van de grootste bedreigingen van Amerika. Hij deelde daarmee de visie van nationalisten Bannon en Miller. Flynn was echter te kort aan Trumps zijde om te zeggen hoeveel invloed hij heeft gehad. Vanwege zijn aandeel in het Rusland-onderzoek is Flynn wel nog altijd relevant.
Op 21 juli was de maat vol voor de onbedoeld komische woordvoerder Sean Spicer (1971). Die was woest dat Trump Anthony Scaramucci (1964) aanwees als nieuwe perschef en trad af.
Scaramucci heeft als bijnaam 'The Mooch' en is een oud-Wall Streetbankier. Trump, zijn dochter en zijn schoonzoon zagen hem als de ideale communicatiedirecteur. Vrijwel alle andere machtsblokken van de West Wing vonden het helemaal niets.
Zo ook Spicer, een oudgediende binnen de Republikeinse partij. Dit gaat de verwarring en onzekerheid binnen het Witte Huis alleen maar verergeren, zei hij volgens The New York Times. Daarmee sloeg hij de spijker op zijn kop.
Paranoïde
De flamboyante Scaramucci kwam er vanaf dag één met gestrekt been in. Hij noemde de toenmalige stafchef Reince Priebus (1972) een "fucking paranoïde schizofreen". Priebus, voorheen zes jaar voorzitter van de Republikeinse partij, zou volgens Scaramucci informatie lekken naar de pers.
De beschuldigde weigerde in te gaan op de verdenkingen. De volgende dag werd Priebus aan de kant geschoven door Trump. "Hij was dé connectie tussen het Witte Huis en de Republikeinen", zegt Zwart. "Die brug is nu weggeslagen."
Drie dagen erna stapte The Mooch op. Dat was het werk van stafchef Kelly. Hij zag Scaramucci als bedreiging voor de stabiliteit, die Kelly o zo graag wil bereiken in de West Wing.
Precies de reden dat ook Bannon moest vertrekken. Volgens The New York Times sloten Kelly en hij eind juli al een overeenkomst over een eervol vertrek. Maar toen gebeurde het rassengeweld in Charlottesville. Een nazi-sympathisant doodde een vrouw tijdens een demonstratie. Trump lag daarna onder vuur, omdat hij volgens critici het extreem-rechtse geweld niet expliciet genoeg veroordeelde.
Bannon zou geadviseerd hebben niet toe te geven aan deze druk. Volgens de krant lag hij daarover in de clinch met Kelly. Toen Bannon in een interview fel uithaalde naar collega's, was de maat vol voor de president. In het interview had de topstrateeg immers ook Trumps standpunt over Noord-Korea bekritiseerd.
Een duidelijk signaal dat Bannon wist dat zijn tijd gekomen was.
De minister die eigenlijk niet wilde
Rex Tillerson (1952) hangt geen direct ontslag boven het hoofd. Toch zijn er genoeg redenen om de minister van Buitenlandse Zaken bij de verliezers te scharen. Om te beginnen: hij wilde eigenlijk geen minister zijn. Zijn vrouw moest hem overtuigen het toch te doen.
Waarschijnlijk heeft de voormalig topman van oliegigant ExxonMobil er nog spijt van. "Het grote probleem is dat hij Trumps beleid wel wil uitvoeren, maar op zijn departement wordt voor miljarden bezuinigd", zegt Zwart.
En dan heeft Tillerson nog te maken met de 'Ernest Hemingway van Twitter' (een oud-campagnemanager vergeleek Trump met deze Nobelprijswinnende schrijver).
Tillerson moet geregeld diplomatieke brandjes blussen als de president bijvoorbeeld een wereldmacht als China in 140 tekens bekritiseert. "Ik zie het niet als obstakel, hinder of als hulp", zei de minister onlangs over Trumps tweets.
"Het is voor hem zo heel erg lastig werken als minister van Buitenlandse Zaken", zegt Zwart. Tel daarbij op dat Tillerson en Trump het over talloze zaken oneens zijn, zoals de houding tegenover Rusland en klimaatverandering. Volgens diverse media overweegt Tillerson zijn koffers te pakken.
Het lijkt een raadsel waarom minister van Justitie Jeff Sessions (1946) nog zit waar hij zit. Zoals eerder gezegd kreeg hij van zijn twitterende baas de wind van voren. Hij was "zeer zwak" en "oneerlijk."
De streng conservatieve Sessions was tijdens de race om het Witte Huis nog een van zijn voornaamste vertrouwelingen. Maar toen de minister zijn handen af trok van het Rusland-onderzoek, was het over en uit. De president had er spijt van dat hij Sessions ooit had benoemd, zei hij achteraf.
Het zou volgens VS-kenner Vlam zomaar kunnen dat Trump zijn oude bondgenoot toch spaart. Maar dan vooral uit angst dat de conservatieve achterban het ontslag niet zal pikken.
Want die achterban is blij met Sessions. Om iets te noemen: de minister roept op tot een zerotolerancebeleid rondom drugs. Ook het bezit van een kleine hoeveelheid moet weer zwaar worden bestraft.
Volgens de laatste hoofdrolspeler in deze longread levert de bekritiseerde Sessions goed werk. Qua conservatieve standpunten zitten hij en Sessions op een lijn.
Pijnlijke momenten van de vicepresident
Christian, conservative and Republican, in that order. Zo presenteert vicepresident Mike Pence (1959) zich graag. "Strijdend tegen homorechten, als gouverneur van Indiana, maakte hij naam bij de streng conservatieve tak", zegt Vlam.
Die achterban twijfelde vorig jaar nog of ze op de grofgebekte Trump zouden stemmen. Volgens Zwart gaf de running mate in veel gevallen de doorslag. "Omdat met Pence de traditionele waarden en doelen gegarandeerd zouden blijven. Zoals de beloofde benoeming van de aartsconservatieve Neil Gorsuch in het Hooggerechtshof."
Maar zijn de conservatieve Trump-stemmers nog steeds zo blij met hem? "Pence heeft een aantal keren flink de deksel op zijn neus gekregen", vertelt Zwart. De vicepresident gooide al zijn invloed in de strijd om Obamacare af te schaffen. "Het mislukte op een pijnlijke manier", zegt de correspondent.
Ook stak Pence zijn nek uit voor nationale veiligheidsadviseur Flynn, kort voordat die werd ontslagen. Pence verzekerde dat Flynn geen contact had gehad met Russische functionarissen. Dat bleek achteraf dus wel het geval.
"Een beschamend moment, waaruit bleek dat hoge kabinetsleden en zelfs Trump de vicepresident niet altijd op de hoogte houden", zegt Zwart.
Pence heeft als vicepresident weinig bevoegdheden. Toch moeten we volgens Vlam zijn invloed niet onderschatten. "Als een van de laatste mensen in de kamer zijn met Trump, dat geeft veel macht."
Wie weet fluister je de president dan precies in zijn oren wat hij nog wilde horen. Vlak voordat zijn onderbuikgevoel opborrelt en hij de knoop doorhakt.