Chiem Balduk
Redacteur Buitenland
Chiem Balduk
Redacteur Buitenland
In de vroege ochtend van 24 februari 2022 werden de levens van ruim 40 miljoen Oekraïners overhoop gegooid. Vanuit drie windrichtingen werd het land door Rusland binnengevallen. De een kwam plotseling onder Russische bezetting te leven, de ander sloeg op de vlucht of ging onder de wapenen.
Dit zijn de verhalen van drie Oekraïners met wie de NOS de afgelopen twee jaar geregeld contact had: Olga uit Marioepol, Aleksandr uit Kyiv en Yana uit Boetsja. Eén ding hebben ze gemeen: ze houden vol.
Op de eerste dag van de grootschalige invasie vertelde Olga uit Marioepol over de chaos en onzekerheid in haar stad. "We horen voortdurend explosies, maar ik weet niet waar ze plaatsvinden." Net als stadsgenoten hamsterde ze eten en drinken en bleef ze in de stad. "Ik kan alleen maar bidden dat het goed afloopt."
Die goede afloop kwam er niet. Olga overleefde de wekenlange Russische belegering, maar na afloop schetste ze een horrorbeeld van de stad. Er lagen lijken op straat, gedood en achtergelaten of doodgevroren. In een evacuatiekonvooi met het woord 'kinderen' op het raam van de bus, wist ze midden maart te ontkomen. Naar Rusland.
Daar brak een onzekere tijd aan. Olga wilde niets liever dan terugkeren naar Marioepol, maar het wapengekletter, hoorbaar vanaf haar opvangadres, weerhield haar daarvan. "De veiligheid van mijn kind staat voorop." Aan de oorlog kon ze niets doen, voor de slachtoffers wel. Met een groep begon ze een inzamelingsactie voor gewonde en zieke kinderen.
Terug in Marioepol
Een half jaar geleden keerde Olga terug naar Marioepol. Haar flat bleek redelijk intact, andere woningen in haar complex waren uitgebrand en verwoest. "Het is veilig, maar alles is anders en voelt raar. Ik denk niet dat dit ooit nog als mijn thuis zal voelen." Ze laat foto's zien van de stad. Het ziet er leeg en verlaten uit, aan de horizon zijn ruïnes te zien.
'24 februari' is een scheidslijn in haar leven geweest. "Alles wat er voor die dag is gebeurd, voelt compleet onbelangrijk." Dat het oude leven nooit meer terugkeert, breekt haar op. "Ook iedereen in mijn omgeving is gebroken. Daardoor kan niemand elkaar helpen." Ze houdt vol, voor haar kind. "Kinderen hebben de toekomst. Ik wil niet in het verleden blijven hangen."
Ook het leven van Aleksandr Bober uit Kyiv is overhoop gegooid door de Russische invasie. In de begindagen van de oorlog meldde de motorinstructeur zich als vrijwilliger en koerier bij het leger. Vervolgens werd hij militair en vocht onder meer bij Bachmoet. Inmiddels leidt hij een artillerie-eenheid, actief bij Koepjansk, in de regio Charkiv.
De oorlog heeft hem harder gemaakt. Al meerdere keren keek hij de dood in de ogen, afgelopen zomer bijvoorbeeld, in het heuvelachtige landschap rond Bachmoet. "Daar staat een punt bekend als de kill zone. Als je daar wordt gezien, kun je nergens heen en ben je aan de goden overgeleverd."
Bij de aflossing van troepen stuitte hij op een brandende auto. "Met militairen van ons, kort daarvoor geraakt door een antitankraket", vertelt Aleksandr. "Eén was op slag dood. Zijn lichaam hebben we later opgehaald. Eerst hebben we de gewonden naar een stabilisatiepunt gebracht."
Optimisme blijft
Enkele dagen later werd zijn auto in dezelfde omgeving beschoten en verwoest. Zelf wist hij te ontkomen. "Stilzitten kan dan niet. We begonnen direct een crowdfunding om een nieuwe auto te kopen." Binnen een dag werd het benodigde bedrag al opgehaald.
Ondanks de tegenslagen en het uitblijven van successen aan het front blijft Aleksandr optimistisch. "Kijk, de Russen hebben nu ontdekt hoe ze met luchtgeleide raketten winst kunnen boeken. Daarom moest Avdiivka, na 10 jaar, worden opgegeven. Wat we nodig hebben, is iets om die Russische raketten te weerstaan, zoals de F-16. En dat komt wel goed."
Yana Roedenko was in februari 2022 een paar dagen op bezoek in Boetsja, de voorstad van Kyiv waar de Russen een bloedbad aanrichtten. Beelden van onschuldige vermoorde burgers schokten de wereld. "Nu weet ik heel veel, maar toen wist niemand wat te doen in een oorlog."
Yana dook onder in een kelder met 20 anderen, onder wie een hoogzwangere vrouw, terwijl de Russen de stad innamen. "Op een dag waren er zoveel bommen, dat er geen licht meer binnenkwam. Je verliest je gevoel voor tijd en ruimte", omschrijft ze. "Een explosie was zo dichtbij, dat ik niet meer wist of ik nog leefde. Ik pakte mijn benen vast om dat te controleren." Uiteindelijk vlucht Yana naar Kyiv, ondanks het risico op executie door de Russen.
De gruwelijkheden maakten dat Yana haar eigen trauma onderschat, vertelt ze. "Je denkt 'ik ben niet verkracht, dus het valt wel mee'." Tegelijkertijd beseft ze dat ze haar verdriet altijd bij zich zal dragen. "Het lukt wel om over Boetsja te praten, maar niet om het te verwerken." Haar remedie is bezig blijven. "Zodat ik geen tijd heb om erover na te denken."
Protestacties in Nederland
Yana studeert in Den Haag en besteedt nu ieder vrij moment aan actievoeren voor haar thuisland. Zo werkt ze mee aan een bouw-je-eigen-drone-voor-Oekraïne-project. Het felst klinkt ze over haar protestacties tegen Nederlandse bedrijven die actief blijven in Rusland. "Neem Douwe Egberts. Door koffie en thee te blijven verkopen in Rusland legitimeren ze Rusland en betalen ze via belastingen mee aan de vernietiging van Oekraïne."
Mede door die financiën kan Rusland de oorlog volhouden. "Het is niet in één jaar voorbij, het is een marathon", zegt Yana. Haar volgende actie hangt daarmee samen: ze gaat in Den Haag een halve marathon lopen. Op 10 maart, precies twee jaar na haar bevrijding. "Om fit te worden, ook mentaal. En omdat ik op een dag misschien wel bij het leger ga."
